Przez higienę układu kostnego rozumiemy prawidłowe odżywianie oraz odpowiednią aktywność ruchową. Najważniejszym składnikiem mineralnym niezbędnym do prawidłowego wzrostu i funkcjonowania układu ruchu jest wapń. Dlatego ważne jest aby w codziennej diecie znalazły się produkty bogate w wapń. Szczególnie dotyczy to dzieci, których rozwijający się kościec potrzebuje wyjątkowo dużej ilości wapnia.

Znaczenie wapnia w ustroju.

Wapń jest pierwiastkiem , który jest istotnym składnikiem kości, nadaje im twardość i wytrzymałość. Poza tym wapń uczestniczy w wielu reakcjach metabolicznych. Stały poziom wapnia w krwi ( 100mg/ l surowicy ) utrzymywany jest na względnie stałym poziomie nawet przy dłuższym wstrzymaniu jego dostawy do organizmu. Dzieję się tak na skutek uwalniania wapnia z rezerw skumulowanych w tkance kostnej. Kościec stanowi podstawowy rezerwuar wapnia w organizmie ( zawiera 99% całego wapnia w ustroju ). Dopiero w sytuacji dużego niedoboru tego pierwiastka ( niedostarczanie go wraz z pożywieniem ) następuje odwapnienie kości , na skutek uwalniania jonów Ca+. Jony wapnia pełnią także funkcje wspomagające w różnych procesach fizjologicznych, m.in. w prawidłowym krążeniu krwi, pracy sera, skurczu mięśni, krzepnienia krwi oraz w sprawnym funkcjonowaniu układu nerwowego. Zbyt duży spadek poziomu wapnia we krwi jest przyczyną schorzenia zwanego tężyczką, która objawia się m.in. niekontrolowanymi skurczami mięśni. Na niedobór wapnia narażone są także kobiety karmiące, ponieważ część zapasów jonów Ca+ przekazywanych jest do mleka produkowanego w gruczołach mlecznych. Wapń obecny w mleku matki jest głównym źródłem pierwiastka kościotwórczego dla rozwijającego się noworodka.

Najważniejsze w profilaktyce schorzeń układu kostnego jest odpowiednia, urozmaicona dieta. Ważne jest aby posiłki były niewielkie a częste i spożywane mniej więcej o tej samej porze. Na niedobór wapnia szczególnie narażeni są wegetarianie, którzy eliminują ze swojej diety nie tylko mięso ale także i produkty mleczne i jaja , które są cennym źródłem tego pierwiastka. W prawidłowej, "zdrowej" diecie ważne jest aby ograniczyć spożywanie soli kuchennej, białej mąki, cukru i produktów sztucznie wzbogaconych w witaminy i niektóre składniki odżywcze. Wskazane jest jeść dużo świeżych owoców i warzyw a także soków i dużej ilości wody mineralnej ( niegazowanej ). Jednak to mleko i jego produkty są najcenniejszym źródłem wapnia, dlatego powinno być spożywane codziennie.

Oprócz diety ważna jest dbałość o to by układ ruchu nie był zbyt przeciążony , co często zdarza się u osób otyłych. Istotna jest także aktywność fizyczna, uprawianie sportu, co zapewnia sprawność układu ruchowego.

Choroby układu ruchowego; profilaktyka oraz leczenie.

Osteoporoza.

Jest to choroba związana z zaburzeniem metabolizmu wapnia w tkance kostnej. Choroba ta obawia się łamliwością i kruchością kości. Choroba ta ma zasięg ogólnoświatowy, dotyka wszystkich ludzi bez względu na rasę czy status socjalny. U chorych często dochodzi do złamań kości oraz różnych powikłań z tym związanych. Chorobę tą rozpoznaje się na podstawie złamania kości, jednak złamanie to jest wynikiem długoletnich procesów niszczenia tkanki kostnej.

Ze względu na trudność rozpoznania tej choroby we wczesnym etapie rozwoju, największy nacisk kładzie się na profilaktykę. Wprowadzane są jednak nowe metody i techniki diagnostyki tej choroby. Dotyczy to głównie wprowadzenia nowej generacji densytometrów.

Ważne jest także szerzenie wiedzy na temat tej choroby, jej profilaktyki i ewentualnego leczenia. Wiedza ta dotyczy głównie przyczyn powstawania choroby , budowy kości, metabolizmu oraz czynników niosących zagrożenie zachorowania.

Na osteoporozę chorują częściej kobiety, prawdopodobnie 25% kobiet jest zagrożonych zachorowaniem.

Osteoporoza dotyczy główni zaburzenia budowy tkanki kostnej i zmniejszenia masy kostnej , co powoduje osłabienie jej wytrzymałości mechanicznej i zwiększenie podatności na złamanie.

Istnieją pewne czynniki, które zwiększają ryzyko zachorowania. Do czynników tych należy : płeć ( kobiety chorują częściej ), niska budowa ciała , niektóre choroby np. cukrzyca, schorzenia wątroby, przewodu pokarmowego, tkanki łącznej, nerek, tarczycy. Na zachorowanie narażone są w większym stopniu osoby zażywające leki przeciwpadaczkowe, kortykosterydy, preparaty przeciwzakrzepowe, przeciwastmatyczne, preparaty hormonów tarczycowych. Wystąpieniu tej choroby sprzyja także ograniczenie aktywności fizycznej, niedobór wapnia w spożywanych pokarmach, niedobór witaminy D, nadmierne spożycie produktów wysokobiałkowych oraz czynniki genetyczne ( dziedziczna osteoporoza , niska masa kośćca).

O tym ,czy jest się narażonym w dużym stopniu na zachorowanie można dowiedzieć się jedynie od lekarza . Szacuje się , że w Polsce około 3-5 milionów osób choruje na zanik tkanki kostnej , jednak nie jest to pełny obraz osteoporozy , ponieważ nie obserwuje się u tych osób patologicznych złamań kości. Powyższe dane oraz dane z innych krajów wskazują , że osteoporoza jest zarówno problemem medycznym jak i społecznym. Najskuteczniejsza w walce z tym schorzeniem jest prawidłowa diagnostyka i terapia , jednak w Polsce, chorobę tą rozpoznaje się dopiero po wystąpieniu pełnego obrazu klinicznego choroby ( najczęściej po złamaniu kości ).

W diagnostyce osteoporozy stosuje się badania radiologiczne , jednak na ich podstawie można wykryć chorobę w bardzo zaawansowanym stadium ( przy ubytku masy kostnej poniżej 40% ). Aby możliwe było wykrycie choroby w jej wczesnych etapach należałoby określać masę kostną oraz jej ubytki w wyznaczonych odstępach czasu.

Najbardziej dokładną i najnowocześniejsza metodą wyznaczania masy kostnej jest badanie densytometryczne. Zabieg ten jest całkowicie bezbolesny i bezpieczny. W badaniu tym wykorzystuje się prawo fizyki, z godnie z którym tkanka kostna pochłania tym więcej promieniowania im bardziej jest zmineralizowana. W badaniu tym określa się poziom absorpcji promieniowanie rentgenowskiego lub jonizującego w określonym kawałku kości. Badany odcinek kości umieszczony jest miedzy detektorem a źródłem promieniowania. Na postawie danych program komputerowy oblicza stopień zmineralizowania kości. Pomiar ten wyrażony jest w ilości popiołu kostnego w odniesieniu do powierzchni analizowanej próbki kostnej. Innym rodzajem badania stanu kości jest ultrasonografia ilościowa. Jednak mimo zaawansowanych technik badań oraz znajomości norm wiekowych dla kobiet i mężczyzn , nadal trudna jest interpretacja kliniczna tych wyników. Uzyskane w wyniku badań dane określają jedynie budowę przestrzenną kości oraz ich właściwości mechaniczne, natomiast nie dają żadnych informacji dotyczących gęstości tkanki kostnej. Dlatego też , ultrasonografia nie sprawdza się w diagnostyce osteoporozy w takim stopniu jak densytometria.

Densytometria jest zabiegiem bezbolesnym i przeprowadza się go na kręgosłupie, kościach przedramienia i kości udowej . Dawka promieniowania stosowana w badaniu jest nieszkodliwa i jest dużo mniejsza od tej , jaką stosuje się przy prześwietleniu rentgenowskim klatki piersiowej. W celu zabezpieczenia pacjenta przed różnymi infekcjami badanie przeprowadza się bez stosowania wody. Zabieg nie wymaga szczególnego przygotowania ze strony pacjenta, trwa około 5 minut. Wczesne wykrycie tej choroby daje szanse na wyleczenie i normalne życie.

Gościec.

Gościec jest chorobą , która dotyczy ogólnego zapalenia stawów. Objawem tej choroby są bóle drobnych stawów stóp i dłoni a także ich przyczepów. Chorzy cierpią także na ogólne osłabienie, potliwość, duży spadek sił, drętwienie rąk, które często prowadzi do ich zniekształceń. Podstawowym badaniem, które określa stan fizjologiczny stawów a także stopień zaawansowania zapalenia jest odczyn Biernackiego ( OB.) , określający tempo opadania krwinek czerwonych. Dodatkowym badaniem w diagnostyce gośćca jest badanie rentgenowskie.

Zespół przeciążeniowy narządu ruchu.

Choroba ta dotyka głównie osoby, których praca polega na stałym wykonywaniu tych samych, energicznych ruchów. Dotyczy to głównie osób spędzających wiele godzin na pisaniu. Rozwojowi tej choroby sprzyja wielogodzinna praca, bez odpoczynku, nieprawidłowa postawa ciała, nieodpowiednie warunki pracy , stres , dawne uszkodzenia ścięgien i mięśni. Aby zapobiegać rozwojowi tej choroby należy dbać o prawidłowe warunki pracy , unikać przeciążeń mięśni i stawów a także unikać jednostajnej pracy w tej samej pozycji.