Choroby układu krążenia są współcześnie jednymi z najbardziej powszechnych chorób. Mogą być one przyczyną śmierci lub kalectwa. Szczególnie choroby te dotyczą krajów dobrze rozwiniętych, ze względu na stresy i niezdrowy tryb życia ich mieszkańców. Dlatego niektóre choroby, jak na przykład nadciśnienie zwane są chorobami cywilizacyjnymi. Choroby serca i układu krążenia mogą mieć wiele różnych przyczyn, zwanych czynnikami ryzyka. Zalicza się tu podwyższone ciśnienie krwi, palenie, nadwagę i otyłość, cukrzycę oraz za wysoki poziom tłuszczów we krwi. Wpływ ma także siedzący tryb życia, wiek i uwarunkowania genetyczne. Wiadomo także, że choroby częściej dotykają mężczyzn. Jeżeli u jakiegoś człowieka występuje wiele czynników jednocześnie, ma on wysokie ryzyko zachorowania na choroby układu krwionośnego i serca. Najczęściej występujące choroby układu krążenia to miażdżyca tętnic, zawał serca, choroba wieńcowa, niewydolność, blok i zapalenie serca, zaburzenie rytmu serca i zbyt wysokie lub niskie ciśnienie krwi. Występować także mogą żylaki nóg, tętniaki, schorzenia mięśnia sercowego lub wrodzone wady serca, zapalenia osierdzia, zapalenia żył, zator tętnicy płucnej i dusznica bolesna. Lista chorób jest bardzo długa i większość z nich jest niebezpieczna dla zdrowia a nawet życia chorego.

Serce, aby sprawnie funkcjonowało, potrzebuje dostaw odpowiedniej ilości tlenu i składników pokarmowych. Nie może ono wykorzystywać krwi, która przepływa przez przedsionki komory, lecz istnieje specjalna sieć naczyń krwionośnych, które oplatają serce. Są one zwane tętnicami wieńcowymi ze względu na kształt wieńca, jakim okalają mięsień sercowy. Choroba wieńcowa zwana niewydolnością wieńcową ma miejsce, gdy potrzeby serca nie są zaspokajane. Zwykle ma to miejsce na skutek zmniejszenia światła jednej z tętnic w wyniku zmian miażdżycowych. Choroba początkowo może nie dawać żadnych objawów. Później, wraz z postępowaniem zmniejszania przekroju tętnicy pojawia się ból w okolicy serca. Są to tak zwane bóle dławicowe, za mostkiem i występują nawet kilka razy dziennie. Trwają one zwykle kilka lub kilkanaście minut, a zażycie leków lub odpoczynek powoduje ustanie bólów. Czasem towarzyszą im odczucia duszności i słabości. Może dojść do zawału serca, czyli martwicy fragmentu mięśnia sercowego, jeśli nastąpi nagłe zamknięcie światła tętnicy i serce nie dostanie krwi. Dlatego, jeśli bóle trwają dłużej i są silne trzeba zażyć leki i iść do lekarza. Szczególnie wysokie ryzyko zachorowania na chorobę wieńcową dotyczy osób, które pala papierosy, maja wysokie ciśnienie krwi, chorują już na cukrzycę i maja dużo tłuszczu we krwi. W Polsce to właśnie zawał i choroba wieńcowa są przyczyną największej ilości zgonów. Rok rocznie choruje około sto tysięcy osób, w tym głównie mężczyzn, a niemal polowa z nich w ciągu roku umiera.

Miażdżyca tętnic wynika zwykle z ich starzenia się i nie daje często żadnych objawów do czasu, gdy nie zaczyna dawać skutków w narządach organizmu. Najczęściej miażdżyca rozwija się silnie u mężczyzn po czterdziestce. Tętnice ludzi zdrowych są elastyczne i mają silna mięśniówkę. W zależności od ciśnienia płynącej krwi dochodzi do zwężenia lub rozszerzenia naczyń. Jeżeli występuje wciąż podwyższone ciśnienie krwi, a do tego poziom cholesterolu przekracza normę i ściany tętnic uległy uszkodzeniu, to w tych miejscach odkładać się mogą tłuszcze. Wtedy dochodzi do usztywnienia ścian tętnic i przepływ krwi jest utrudniony. Proces pogłębia się, aż w końcu dochodzi do sytuacji, gdy narząd nie zostanie zaopatrzony w wystarczającą ilość krwi. Jest to już chorobowa miażdżyca, której skutkiem mogą być zawały i choroba wieńcowa. Jeżeli osoba prowadzi siedzący tryb życia ukrwienie organizmu nie jest najlepsze. Gdy do tego ma za wysoki poziom cholesterolu, pali papierosy, choruje na cukrzycę, nadciśnienie i niewydolność nerek -ryzyko zachorowania na miażdżyce jest wysokie. Dlatego zaleca się rzucenie palenia i aktywny tryb życia.

Podwyższone ciśnienie krwi może nie powodować żadnych dolegliwości. Należy czasem badać ciśnienie, aby w razie nieprawidłowości można było podjąć leczenie, bowiem skutki mogą być groźne. Ryzyko wystąpienia nadciśnienia wzmagają różne choroby, np. nerek, gruczołów wydzielniczych czy serca, ale także podniesienie ciśnienia może być wywołane działaniem leków. U ogromnej większości ludzi trudno stwierdzić jednoznaczną przyczynę podwyższenia ciśnienia krwi. Do czynników podnoszących ryzyko choroby zalicza się także palenie, nadwagę, nadmiar soli w pokarmach, nadmiar alkoholu i słaba aktywność fizyczną. Także cukrzyca oraz wysoki poziom hałasu w najbliższym otoczeniu. Długotrwałe podwyższenie ciśnienia krwi może wywołać udar mózgu , choroby serca i nerek, a także uszkodzenia oczu i naczyń. Aby temu zapobiec należy obniżyć ciśnienie krwi. Pomóc mogą ograniczenie ilości spożywanej soli, aktywny tryb życia - uprawianie sportu, oraz dbałość o spokojny sen.

Niskie ciśnienie krwi także może nie dawać objawów i dopóki one nie wystąpią, nie można mówić o chorobie. Jeżeli zaczną pojawiać się dolegliwości to niskie ciśnienie należy leczyć. Mogą to być omdlenia, szczególnie przy zmianie pozycji ciała, zawroty głowy, zaburzenia rytmu serca. Jako przyczyny zbyt niskiego ciśnienia uznaje się kłopoty psychiczne - wyczerpanie. Także wystawianie organizmu na działanie upału, utrata dużej ilości krwi oraz płynów, choroby serca i naczyń. Zdarza się także, że niskie ciśnienie jest skutkiem zakaźnych chorób lub leków, a także chorób neurologicznych i długotrwałych chorób wymagających leżenia. Najczęściej niskie ciśnienie nie niesie ze sobą większego niebezpieczeństw, za wyjątkiem objawów, które obniżają komfort życia. Aby zapobiegać tej chorobie należy się wysypiać, nie brać bardzo gorących kąpieli, prowadzić aktywne życie i nie zaczynać bardzo intensywnie dnia (aby nie wywoływać omdleń).

Żylaki są nierównomiernymi rozszerzeniami żył, które czasem uwidaczniają się na skórze. Te widoczne obrzęki zwykle na kończynach dolnych to podstawowe objawy żylaków. Zdarza się, że są to zmiany bolesne. Żyły posiadają zastawki i nieprawidłowa ich praca może powodować, że krew nie przepływa prawidłowo i naczynia się rozciągają i przybierają kształt wężyków. Do przyczyn żylaków zalicza się przede wszystkim czynniki genetyczne, ale także nieaktywny tryb życia przy masywnej budowie ciała i nadwadze. Dolegliwość ta dotyczy głównie osób pracujących na stojąco. Zapobieganie żylakom sprowadza się do odpowiedniej diety bogatej w błonnik, utrzymanie w normie masy ciała, prowadzenie aktywnego życia. Zaleca się także unikanie długotrwałego stania i unoszenie nóg najczęściej jak się da.

Tętniaki to uwypuklenia ścian tętnic w miejscu uszkodzenia. Wraz z wiekiem ryzyko zachorowania rośnie, a najczęstszą przyczyna tętniaków jest miażdżyca i nadciśnienie krwi. To, jakie dolegliwości spowoduje tętniak, zależy w dużej mierze od miejsca jego występowania. W przypadku tętniaków mózgu obserwuje się bóle głowy. Często także chorzy uskarżają się na ciągły kaszel i bóle w klatce piersiowej zbliżone do objawów zawału serca. Ma miejsce także wiotczenie tętnicy. Przyczyną choroby jest słabość mięśni tętnic, która może być wrodzona lub wystąpić na skutek zapalenia, a także uszkodzenie ścian w wyniku miażdżycy. Zapobieganie tętniakom ogranicza się do utrzymywania ciśnienia krwi w normie, oraz niedopuszczenie do rozwinięcia choroby miażdżycowej.

Dusznica bolesna objawia się zwykle odczuciem ściskania w klatce piersiowej, któremu towarzyszy ból i duszność. Ból promieniować może do szyi, żuchwy lub ręki, a także na plecy. Są to silne i tępe bóle, które najczęściej występują w trakcie wzmożonego fizycznego wysiłku i trwają kilka minut, a po odpoczynku samoistnie ustępują. Przyczyna dusznicy jest zwężenie światła tętnic, które zaopatrują w krew mięsień sercowy. Dlatego, gdy podczas wysiłku fizycznego serce pompuje więcej krwi, ale nie otrzymuje odpowiedniej ilości tlenu i substancji odżywczych. Palenie tytoniu i nadwaga zwiększają ryzyko choroby. Także chorzy na cukrzycę i osoby z nadciśnieniem są w grupie ryzyka. Na wystąpienie dusznicy ma wpływ za wysoki poziom cholesterolu i kwasu moczowego we krwi, oraz mało aktywny tryb życia. Nie można zapobiec wystąpieniu dusznicy. Dzięki odpowiednim lekom i operacjom tętnic, chorzy mogą przez wiele lat cieszyć się życiem nie odczuwając przykrych dolegliwości. Aby ograniczyć objawy choroby należy rzucić palenie, dbać o prawidłową masę ciała, o normalny poziom cholesterolu we krwi. Należy także prowadzić aktywne życie, unikać stresów i przemęczenia, zmian temperatury, oraz stosować lekko strawna dietę.

Zawał serca powoduje takie dolegliwości, jak napad dusznicy bolesnej. Trudno wtedy złapać oddech, czuje się tępy ból promieniujący z serca do szyi. żuchwy pleców lub ręki. Odczuwa się także lęk przed śmiercią, uciska za mostkiem, oblewa zimny pot a tętno nagle wzrasta. Zdarza się także, że objawem są omdlenia z wymiotami, którym nie towarzyszą jednak bóle. Objawy bólowe jednak nie ustępują jak w dusznicy po paru minutach, ani po zażyciu leków czy odpoczynku. Przyczynami zawału jest nieodpowiednie dostarczenie mięśniowi sercowemu tlenu i składników odżywczych, lub też zakrzep krwi. W Polsce na zawał umiera rocznie około 300 tysięcy ludzi, głównie mężczyzn. Większe ryzyko wystąpienia zawału dotyczy osób, które palą, maja wysokie ciśnienie, cukrzycę i wysoki poziom tłuszczów we krwi. Aby zapobiegać zawałowi należy dbać o prawidłowa masę ciała, rzucić palenie i prowadzić aktywny tryb życia (ruch). Trzeba prowadzić leczenie nadciśnienia i obniżyć poziom cholesterolu we krwi, a także unikać stresów i napięć, zmiany temperatur.

Objawami wrodzonych wad serca są odczucie duszności, a także bladość lub sinica - w zależności od typu wady. Sinica ma miejsce gdy krew tętniczą miesza się z żylna, która zawiera mało tlenu. Przyczyną jest nieprawidłowy rozwój serca, który może być uwarunkowany genetycznie lub wystąpić w efekcie działania czynników zewnętrznych na płód, takich jak zachorowanie matki na różyczkę lub działanie leków. Statystycznie jedno na 120 urodzonych dzieci cierpi na wrodzone wady serca i nie można im zapobiec.

Do zapalenia żył dochodzi, gdy w którymś miejscu na żyle rozwija się zapalenie i wytwarza się zakrzep. Ryzyko wystąpienia zapalenia żył wzrasta przy długotrwałym unieruchomieniu, po zabiegach operacyjnych, porodzie, w wyniku urazów bądź przy żylakach. Objawy są różne dla zapalenia żył głębokich i powierzchniowych. Jeśli doszło do zapalenia żył powierzchniowych, staja się one bardzo twarde i wrażliwe na ucisk. Skóra w okolicy zapalenia staje się czerwona i ciepła, często występuje obrzęk. Przy zapaleniu żył głębokich obserwuje się kurcze w łydkach i odczucie ciężkości łydek. Przy ucisku a także samoistnie występuje ból, ma miejsce obrzęk kończyny. W zapaleniu żył najgroźniejsze są zatory, a więc zatkanie naczyń krwionośnych. Zatory mogą wędrować z krwią do serca i płuc. Zwykle stosuje się leczenie farmakologiczne przy użyciu leków przeciwzapalnych i przeciwzakrzepowych. Można także podać leki trombolityczne, których zadaniem jest rozpuścić zakrzep. Następstwem zapalenia żył głębokich może być zespól pozakrzepowy, objawiający się uszkodzeniem zastawki, która miała zapobiegać cofaniu krwi żylnej do obwodu. Występuje także obrzęk, ból i stwardnienie skóry, a także owrzodzenie, które trudno się goi. Czasem wymaga ono leczenia chirurgicznego.

Oprócz obrzęku, bólu oraz stwardnienia skóry i tkanki podskórnej pojawia się również duże, trudno gojące się owrzodzenie. Leczenie zachowawcze jest trudne i długotrwałe, lepsze wyniki dają zabiegi chirurgiczne.

Aby zapobiegać chorobom układu krążenia i serca, należy prowadzić higieniczny tryb życia i profilaktykę. Przede wszystkim trzeba utrzymywać w normie masę ciała. Między masą ciała a ciśnieniem krwi istnieje zależność. Prawidłowe ciśnienie krwi wynosi 120/80 mmHg. Także duże otłuszczenie górnej części ciała lub bioder wzmaga ryzyko nadciśnienia tętniczego. Aby zrzucić zbędne kilogramy należy stosować zdrowe odżywianie i specjalna dietę. Należy więc ograniczyć znacznie spożywane tłuszcze zwierzęce, w zamian używać olejów roślinnych, a także zjadać sporo pokarmów bogatych w skrobię, jak kasza, ciemne pieczywo, owoce i warzywa. Zaleca się spożywać dużo chudych mięs i wędlin, twarogu, mięsa powinny być głównie białe - np. ryby. Podawać należy około 1500 kalorii na dobę lub mniej -zależy to od pracy, jaka wykonujemy, a także wieku i tego, ile kilogramów chcemy zrzucić. Zwracać należy uwagę na ograniczenie niepotrzebnych tłuszczy i węglowodanów. Dobrze skomponowana dieta powinna zwierać około 120g białka, do 35g tłuszczu i 150g węglowodanów. Nadwagę można także zrzucić uprawiając regularnie sport, który dodatkowo zapobiega zawałowi i poprawia pracę serca. U osób zdrowych każdy sport jest zalecany, wedle upodobań. Jeśli codzienna praca nie powoduje dużego zmęczenia, to powinno się stosować zajęcia ruchowe aby doprowadzić do drobnego wysiłku, który poprawi kondycję. Większy wysiłek - basen, siłownia itp. zaleca się stosować co drugi dzień.

Ponadto każdy powinien 3-4 razy w ciągu tygodnia uczęszczać na basen, siłownię, aerobik, itp.

Nadmierne spożywanie alkoholu powoduje wzrost ciśnienia krwi, a także niewydolność mięśnia sercowego. Może także doprowadzić do wylewu. Niewielka ilość alkoholu (np. kieliszek wina) nawet codziennie nie zwiększa ryzyka wystąpienia chorób, a nawet jest wskazane. Palenie papierosów kilkakrotnie zwiększa ryzyko zawału serca, a jeszcze bardziej raka płuc. Papierosy powodują skurcz naczyń krwionośnych.

Leczenie pacjentów z chorobami układu krążenia, można podzielić na zabiegowe i zachowawcze. Leczenie zachowawcze opiera się głównie na podawaniu leków. Można także zastosować leczenie niefarmakologiczne, czyli szereg zaleceń, których przestrzeganie może spowodować ustąpienie objawów choroby. Przykładem jest ograniczenie spożycia soli oraz odchudzanie przy nadciśnieniu tętniczym. Często leczenie niefarmakologiczne łączy się z terapią lekami, które w wielu schorzeniach trzeba przyjmować do końca życia, bowiem pozwalają one kontrolować schorzenie ale nie wyleczyć je. Dlatego bardzo ważne jest zapobieganie wystąpieniu ciężkiej postaci choroby - zdrowy tryb życia, aktywność fizyczna, zdrowe odżywianie bez nadmiaru tłuszczów i cholesterolu, przerwanie palenia, a także leczenie chorób, które występują, jak cukrzyca. W przypadku wystąpienia choroby podaje się leki, które zmniejsza objawy i ryzyko zgonu. W przypadku choroby wieńcowej podaje się zwykle kwas acetylosalicylowy lub nitroglicerynę. Nitrogliceryna powoduje rozkurczenie naczyń wieńcowych i odciąża serce. Kwas acetylosalicylowy znajdujący się np. w aspirynie, stosowany jest w niewielkich dawkach aby zapobiegać zakrzepom, a jednocześnie nie wywołać krwawień. Także w leczeniu miażdżycy ważna jest profilaktyka, bowiem jak dotąd nie odkryto metody cofnięcia zmian miażdżycowych. w leczeniu stosuje się leki, które obniżają poziom lipidów we krwi, szczególnie zły cholesterolu i trójglicerydów. Stosuje się statyny, które nie dopuszczają do tworzenia cholesterolu, oraz leki, które zaburzają proces wchłaniania tłuszczów (głównie trójglicerydów) z pokarmu. Dzięki obniżaniu poziomu tłuszczu we krwi, zapobiega się tworzeniu blaszki miażdżycowej, która doprowadza do zwężenia naczyń. Można także zastosować leczenie chirurgiczne w skrajnych przypadkach. Przy leczeniu niewydolności krążenia stosuje się preparaty z naparstnicy, które wzmagają kurczliwość serca. Środki te jednak powodują wiele objawów ubocznych i mogą być szkodliwe. Stosuje się także leki moczopędne, aby odciążyć serce zmniejszając ilość płynów krążących w organizmie. Często w chorobach układu krążenia stosuje się leki przeciwzakrzepowe, takie jak wspomniany kwas acetylosalicylowy, heparyna, acenokumarol. Może się zdarzyć, że leczenie będzie konieczne do końca życia, dlatego trzeba przeprowadzać kontrolę w laboratorium. Heparyny to bardzo ważne leki szczególnie w zapaleniach żył i profilaktyce zatorów. Istotne są także leki rozpuszczające zakrzepy, które mogą być podane w razie zawału lub zatoru i uratować komuś życie. Jeśli konieczne jest leczenie operacyjne, istnieje wiele metod i powstają coraz to nowsze, skuteczniejsze. Przykładem są bajpasy naczyń wieńcowych, które są bardzo znaną metodą, polegającą na wprowadzeniu nowego połączenia naczyń, które na zasadzie obwodnicy omija zwężony fragment i łączy się z dalszym, zdrowym fragmentem naczynia powodując poprawę ukrwienia. Bajpasy można stosować także w leczeniu kończyn dolnych, gdzie używa się naczyń chorego lub sztucznych. Przeprowadza się także takie zabiegi, w których usuwa się zatory lub zakrzepy aby przywrócić przepływ krwi. Można także poszerzać tętnice oraz je udrażniać. Przy chorobie wieńcowej oraz kończyn dolnych stosuje się metodę angioplastyki, czyli specjalistyczne rozszerzanie naczyń. Prowadzi się także wymianę zniszczonej zastawki na sztuczną. W najbardziej skrajnych przypadkach dokonuje się przeszczepu serca, chory wówczas do końca życia musi przyjmować leki zapobiegające odrzuceniu przeszczepu.