Mówi się, że zmiana to jedyna stała w życiu. Nie dziwi więc fakt, że motyw przemiany postaci jest tak często brany na tapet przez pisarzy. Człowiek zmienia się bowiem wraz z wiekiem, ale i pod wpływem życiowych wydarzeń - szczególną siłę mają te trudne i bolesne. Niekiedy do przemiany głównego bohatera popycha miłość - to najsilniejsze z uczuć, a czasem... strach. Doskonałym przykładem jest Ebenezer Scrooge, bohater "Opowieści wigilijnej", który ze skąpca i gbura zmienia się w człowieka hojnego, życzliwego i dobrego. Jego przemiana następuje, gdy odwiedzają go zjawy, a wśród nich ta, która pokazuje mu jego własną śmierć - Scrooge miałby umrzeć samotny i zapomniany.
Motyw przemiany bohatera w literaturze może wiązać się również z innymi motywami - na przykład drogą, którą postać musi przebyć i w jej czasie dojrzeć. Po co pokazywać motyw przemiany wewnętrznej w literaturze? Celem może być dydaktyka - pokazanie czytelnikowi, że każdy może się zmienić i zawsze jest na to dobry czas. Motyw wewnętrznej przemiany bohaterów literaci wykorzystują również po to, aby ukazać skomplikowany świat uczuć i złożoność ludzkich emocji.
Przemianę człowieka ukazują również wybitne renesansowe "Treny", napisane przez Jana Kochanowskiego. Cykl 19 utworów pokazuje powolną przemianę bohatera - ojca, który traci ukochane dziecko, córeczkę Urszulkę. Początkowe treny pełne są bólu, rozpaczy i żalu. Kochanowski neguje sens istnienia świata - nazywa go wręcz fraszką. Przemianę zwiastuje "Tren XVII" - autor zaczyna w nim rozumieć, że bunt przeciwko śmierci nie ma sensu, jest ona bowiem nieodłącznym elementem ludzkiej egzystencji. W "Trenie XVIII" ojciec przyznaje się Bogu, że sam nie da sobie rady i prosi go o pomoc. To duża zmiana w stosunku do poprzednich utworów, w których było więcej żalu do Boga niż zaufania i modlitw o pomoc.
Ostateczna przemiana bohatera dokonuje się w "Trenie XIX", czyli ostatnim. Ojciec zaczyna godzić się ze śmiercią Urszulki, osiąga także względy spokój. Godzi się również z Bogiem, do którego miał żal o odebranie mu ukochanego dziecka.
Przykład przemiany głównego bohatera jest bardzo wyraźnie pokazany w "Makbecie". Główny bohater jest początkowo oddanym poddanym króla Dunkana, odważnym wojownikiem i prawym człowiekiem. Z natury wydaje się więc być niezdolny do zbrodni, której ma zamiar się dopuścić. Co zatem popycha Makbeta do zamordowania króla? Myśl o zabiciu swojego władcy zaczyna w nim kiełkować, gdy spotyka trzy wiedźmy, a te przepowiadają mu, że kiedyś sam zostanie królem. Początkowo myśl ta nie jest planem, ale podsyca ją jego bezwzględna żona - Lady Makbet, która dla osiągnięcia celu jest gotowa zrobić wszystko. Makbetowi, który waha się przed zabiciem króla, zarzuca ona brak męskości i tchórzostwo.
Przemiana tytułowego bohatera zaczyna się po zamordowaniu króla Dunkana. Z dobrego, prawego i porządnego człowieka, Makbet staje się coraz bardziej bezwzględny, a żądza władzy zaczyna dominować w jego życiu. Kolejne morderstwa przychodzą mu coraz łatwiej: zleca zabicie swojego przyjaciela Banko oraz całej rodziny Makdufa. Władza nie przynosi mu jednak radości i satysfakcji, których się spodziewał - staje się podejrzliwym i pełnym paranoicznych wizji człowiekiem.
Przemiana Makbeta to jedna z najbardziej dramatycznych historii w literaturze. Z człowieka odważnego, lojalnego i prawego stał się bezwzględnym mordercą, którego czyny doprowadziły do totalnego upadku. Zamordował nie tylko swojego władcę, któremu był oddany, ale później także przyjaciela. Stracił również żonę, która, choć namawiała go do zbrodni, załamała się psychicznie i popełniła samobójstwo.
Przemianę romantycznego bohatera doskonale ukazuje przykład Gustawa z "Dziadów" cz. III. To klasyczny przykład romantyka, cierpiącego z powodu niespełnionej miłości do kobiety. Jego wybranka wybiera jednak innego, a odrzucony Gustaw, widząc jej wesele, postanawia popełnić samobójstwo. Odradza się w zupełnie nowej roli - z zakochanego romantyka staje się Konradem, pokornym patriotą, wielce kochającym swój naród. W jego przemianie czytelnika utwierdza napis widniejący na ścianie więzienia: "Tu umarł Gustaw, narodził się Konrad".
Jeden z najbardziej znanych motywów metamorfozy człowieka w literaturze pochodzi z "Pana Tadeusza". Bohaterem, który przechodzi wewnętrzną przemianę, jest Jacek Soplica - ubogi szlachcic i awanturnik znany ze swej odwagi i gwałtowności. Gdy zakochuje się w Ewie, córce Stolnika Horeszki, postanawia ją poślubić. Niestety, Horeszko podaje mu czarną polewkę, co oznacza odmowę oddania mu ręki córki. Rozgoryczony Jacek Soplica postanawia się zemścić i gdy tylko nadarza się okazja (najazd Rosjan na posiadłość Horeszki), zabija Stolnika oddaniem strzału z broni. Za ten czyn zostaje uznany za zdrajcę, ucieka więc z kraju i zaciąga się do wojska.
Wyrzuty sumienia nie dają mu jednak spokojnie żyć - rozumie, jak straszliwą zbrodnię popełnił i chce za nią odpokutować. Wstępuje do zakonu, przybiera imię księdza Robaka i rozpoczyna działalność emisariusza.
Jacek Soplica to przykład głębokiej przemiany wewnętrznej bohatera - zmienia się bowiem nie tylko jego imię, ale i charakter. Staje się odtąd człowiekiem pokornym i spokojnym, pragnącym naprawić błędy przeszłości.
Widoczny motyw przemiany człowieka ukazuje również Dostojewski w powieści "Zbrodnia i kara". Główny bohater książki, Rodion Raskolnikow. Uważa się on za wybitną jednostkę, a do tego jest ateistą. Jest ubogim studentem, wynajmującym skromny pokój, za który jednak od dłuższego czasu nie ma z czego zapłacić. Decyduje się więc zabić starą lichwiarkę Alonę - wydaje (słuszny według niego) wyrok pozbawienia życia nieuczciwej kobiety. Choć początkowo umie usprawiedliwić swój czyn, z czasem popada w obłęd. Zbrodnia, której się dopuścił, przytłacza go i zaczyna wytrącać z równowagi.
Raskolnikow zaczyna rozumieć, że popełnił czyn, którego nie można niczym usprawiedliwić. W jego przemianie kluczową postacią jest ukochana dziewczyna - Sonia, której przyznaje się do zbrodni. To ona namawia go, aby poszedł na policję i przyznał się do winy. W ramach kary bohater zostaje wysłany na Syberię, gdzie ciężko pracując i czując miłość oddanej mu ukochanej, zmienia się we wrażliwego, dobrego człowieka.
Motyw metamorfozy bohatera jest wyraźnie widoczny w "Lalce" Bolesława Prusa. Stanisław Wokulski przechodzi przemianę dwukrotnie. Pierwszy raz, gdy zakochuje się w Izabeli Łęckiej - damie z wyższych sfer, którą idealizuje i wynosi na piedestał. Być może tak naprawdę zakochuje się nie w żywej osobie, ale w swoim wyobrażeniu o niej? Z trzeźwego realisty staje się romantykiem, któremu wydaje się, że pracą i oddaniem zasłuży sobie na miłość wybranki. Dużo bardziej przygnębiająca jest druga przemiana Wokulskiego - następuje ona wtedy, gdy bohater zostaje brutalnie odrzucony przez Łęcką. Dociera do niego, że ani jego praca, ani lojalność czy oddanie nie są tym, czego chce Izabela. Z człowieka czynu, zmotywowanego i chętnego do działania, staje się przygnębionym mężczyzną, który utracił sens życia. Przemiana głównego bohatera powieści jest przykładem rozpadu psychicznego i próby poskładania się na nowo.
Widoczny motyw przemiany postaci przedstawia również Żeromski w swoim ostatnim wielkim dziele, czyli powieści "Przedwiośnie". Cezary Baryka dojrzewa na oczach czytelnika, który ma możliwość obserwować przemianę zbuntowanego nastolatka w dojrzałego mężczyznę. Główny bohater, początkowo zafascynowany rewolucją bolszewicką, z czasem zaczyna dostrzegać chaos i brutalność, którą ona za sobą niesie. Krytyczne postrzeganie rewolucji umacnia się, gdy umierają jego rodzice. Wówczas jeszcze bardziej dostrzega jej destrukcyjny wpływ na społeczeństwo. Z zafascynowanego rewolucjonisty staje się więc sceptykiem, a poczucie to potęguje jeszcze rozczarowanie Polską.
Baryka dostrzega, że obietnice przywódców dotyczące szybkiej i radykalnej zmiany społecznej to jedynie mrzonki, które nie mają pokrycia w rzeczywistości. Polska, o której mówił ojciec, mierzy się z wieloma problemami, między innymi nierównościami społecznymi i biedą. Cezary Baryka zmienia się w dojrzałego mężczyznę, który dopiero po latach zaczyna rozumieć, że życie społeczne i polityczne nie jest tak czarno-białe jak myślał za młodu.
W powieści "Dżuma" motyw przemiany nie jest głównym wątkiem - nie można go jednak pominąć, ponieważ obejmuje kilku bohaterów. Pierwszą osobą, która zmienia się pod wpływem epidemii dżumy, jest dziennikarz Raymond Rambert. Gdy w Oranie rozprzestrzenia się choroba, próbuje on wydostać się z miasta i wrócić do ukochanej, która została we Francji. Po pewnym czasie uznaje jednak, że opuszczenie mieszkańców byłoby egoistyczne - zostaje więc w Oranie i wraz z innymi próbuje zapobiec rozwojowi epidemii.
Drugim bohaterem, który zmienia się pod wpływem dramatycznych okoliczności, jest jezuita – ojciec Paneloux. Początkowo uważa on epidemię za karę za grzechy i nie współczuje mieszkańcom Oranu. Dopiero widok męczeńskiej śmierci małego Filipa sprawia, że zmienia zdanie. Choć nie obwinia Boga za epidemię, zaczyna widzieć wyroki boskie jako niemożliwe do zrozumienia przez człowieka.
Przemianę przechodzi także cała zbiorowość miasta - w obliczu zagrożenia i cierpienia stają się solidarni i wspólnie działają. Jedność i zmiana podejścia do innych mieszkańców nie trwa jednak długo - kończy się zaraz po ustaniu epidemii. Ukazany motyw przemiany zbiorowości pokazuje, że ludzie w obliczu zagrożenia potrafią współpracować, jednak refleksja nad życiem i śmiercią jest bardzo ulotna. Gdy miasto wraca do normalnego funkcjonowania, wszyscy wracają do swoich dawnych zachowań.
Motyw przemiany człowieka od wieków fascynuje pisarzy. Pojawia się już w Biblii, na przykład w przypowieści o synu marnotrawnym. Przez kolejne wieki po motyw ten sięgali poeci i prozaicy, tworząc postacie skomplikowane, dramatyczne i wielowymiarowe. W literaturze często jest widoczny motyw przemiany, gdyż jest on niezwykle bliski życiu. Z postaciami, które żałują swoich złych czynów albo chcą zmienić coś w swoim życiu, bardzo łatwo jest się utożsamić.
Nie znalazłeś tego, czego szukasz na Bryku?
Jest tutaj pełno osób, które moga Ci pomóc!
Zadaj pytanie i otrzymaj szybką odpowiedź.
