Wizja lokalna - geneza i gatunek utworu
„Wizję lokalną” Stanisław Lem opublikował w roku 1982 w Wydawnictwie Literackim. Jest to niewątpliwie jedna z najciekawszych, ale i najbardziej niejednoznacznych jego powieści. Stanowi ona próbę stworzenia przez autora modelu przyszłej cywilizacji, natomiast z niemałą ilością odniesień do współczesnych mu problemów. „Wizję lokalną” można do pewnego stopnia czytać jako prezentację stanowiska politycznego Lema, choć wydaje się jednak, że pisarz raczej pokazywał możliwości i zagrożenia, niż wskazywał na jednoznaczny system społeczno-polityczny, który byłby mu bliski.
„Wizja lokalna” – jak duża część dorobku Stanisława Lema – należy do gatunku powieści science-fiction. Pisarz do dziś jest uznawany za mistrza tego gatunku. Wyróżnia się on:
- budową świata fantastycznego, wizji przyszłości (konstrukcję świata uzasadniają w powieści wyjaśnienia naukowe lub mające pozory naukowości)
- fabułą skupiającą się na skutkach działania człowieka, które powodują określone zmiany w otaczającym go świecie
- skupieniem na wynalazkach, technice i przewidywaniu przyszłości z założeniem, że określone tropy w rozwoju technologicznym zostaną przez człowieka poprowadzone dalej.
„Wizja lokalna” mówi o konsekwencjach rozwoju podboju kosmosu, o którym to mówi się przecież już w latach 70-80. XX wieku. Lem próbuje na przykładzie Luzan pokazać, jak mogłaby wyglądać cywilizacja, gdybyśmy do jakiegoś stopnia oddali się we władanie maszyn, czy – mówiąc bardziej współczesnym językiem – sztucznej inteligencji. W kontekście aktualnych dokonań technologicznych i dyskusji im towarzyszącej książka Lema zdaje się jeszcze bardziej zyskiwać na atrakcyjności.
Powieść science fiction to jednak niejedyny gatunek, z którego korzysta Lem w swojej powieści. Nie brakuje tutaj elementów powiastki filozoficznej spod znaku „Kandyda” Woltera, czyli:
- utworu prozatorskiego o prostej fabule
- tekstu służącego do zaprezentowania konkretnej idei
- historii ujmującej problematykę światopoglądową i moralną w sposób żartobliwy i prześmiewczy
- dzieła posługującego się karykaturą, ironią, szyderstwem.
Sama fabuła powieści „Wizja lokalna” jest stosunkowo prosta: podróżnik popełnia błąd, źle interpretuje dane, dostaje jednak szansę na to, by się zrehabilitować. Przygotowuje się więc do podróży, a następnie w nią wyrusza. Najistotniejsza jest tu jednak dyskusja wokół cywilizacji, jej rozwoju, stosowania prawa, wolności jednostki. Pierwszą jej odsłonę Lem prezentuje, gdy Tichy studiuje bibliotekę dokumentów o Encji. Drugą jest sama podróż – również nieskupiona na odkrywaniu przestrzeni, ile zasad nią rządzących.
Niektórzy dostrzegają również w „Wizji lokalnej” elementy satyry politycznej. Tę można byłoby rozpoznać przede wszystkim w odniesieniu do dyskusji toczonej za pomocą dysputera przez filozofów, Szekspira i mecenasa Finkelsteina. Stanowi ona próbę pokazania w krzywym zwierciadle stanowisk filozofii społeczno-politycznej z jednoczesnym wskazaniem, co w nich powinno być najistotniejsze.
