Mity, obok Biblii, stanowią najważniejsze źródło wiedzy o tym, jak ludzie w dawnych czasach wyobrażali sobie powstanie świata, różnorodnych zjawisk atmosferycznych czy przyczynę zmian pór roku. Mitologia grecka dostarcza nam także informacji na temat wierzeń starożytnych Greków, tego, jak wyobrażali sobie życie po śmierci, a nawet ich zwyczajów, takich jak np. składanie ofiar bogom. Jan Parandowski zebrał i opracował najważniejsze mity. Jego książka „Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian” jest obecnie dziełem kanonicznym. Znajdziemy w niej mity teogoniczne (o narodzinach bogów), mity kosmogoniczne (o początku świata), mity antropogeniczne (o stworzeniu człowieka) oraz mity genealogiczne (dotyczące boskich protoplastów, a także wyjaśniające koligacje gigantów i bogów).
Mit grecki, rzymski, słowiański czy nordycki – nie ma to znaczenia, ponieważ jego definicja jest uniwersalna, choć niełatwa. Posłużymy się zatem definicją mitu i mitologii stworzonej przez rumuńskiego badacza religii. Miracea Eliade w książce „Aspekty mitu” zwraca uwagę, że „mit jest niezwykle złożonym zjawiskiem kulturowym, można go analizować i interpretować w wielu uzupełniających się perspektywach”. Dalej autor próbuje zdefiniować mit. Według niego „mit opowiada, w jaki sposób, za sprawą dokonań Istot Nadnaturalnych, zaistniała nasza [...] rzeczywistość globalna – kosmos, bądź tylko pewien jej fragment: wyspa, gatunek rośliny, ludzkie zachowania, instytucja. Tak więc zawsze jest to opowieść o „stworzeniu", relacja o tym, jak coś powstało, zaczęło być [...] Bohaterowie mitów to Istoty Nadnaturalne. Znane są one przede wszystkim za sprawą tego, co uczyniły w magicznym czasie „początków". Mity ujawniają ich twórczą działalność í pouczają o świętości (lub po prostu „nadnaturalności") tego, co jest jej rezultatem. W sumie mity opisują różnorodne i czasem dramatyczne wtargnięcia sfery sacrum (lub „nad-naturalności") w obręb świata. To na tym wtargnięciu ufundowany jest świat i właśnie za jego sprawą jest on taki, jakim dziś go widzimy”. Możemy zatem powiedzieć, że mit to opowieść, która może porządkować i wyjaśniać wierzenia danej kultury. Jan Parandowski we wstępie do Mitologii zaznacza, że mitologia to zbiór baśni o bogach i bohaterach.
Zarówno mitologia grecka, jak i rzymska odzwierciedla zatem wierzenia ludów starożytnych. Mity pełniły funkcje:
- poznawczą – wyjaśniały najróżniejsze zjawiska,
- światopoglądową – stanowiły podstawę wskazywania wzorów zachowań,
- sakralną – związaną z hierarchizacją bóstw oraz z ich kultem
- dydaktyczną — objaśniały świat i jego zawiłości, a także prezentowały postawy człowieka wobec różnych sytuacji życiowych.
Mity są zatem dowodem na to, że starożytni próbowali wyjaśnić i zrozumieć wszystko, co ich otaczało, a także to, skąd się wzięli i jak powstał świat. Mity mają formę opowieści, a ich bohaterami są istoty nadprzyrodzone (giganci i bogowie), którzy rządzą na niebie, Gaja, a także bóg Olimpu – Zeus), ziemi (Uranos), morzu (grecki bóg mórz – Posejdon) i w podziemiach (bóg podziemi – Hades). Co ważne, giganci i bogowie zachowywali się, jak ludzie i w większości przypadków byli nieśmiertelni (wyjątek stanowił np. Achilles (półbóg), którego czułym punktem była pięta). Bogowie zostali obdarzeni ludzkimi uczuciami, potrafili kochać, zazdrościć i nienawidzić, ale także wpływać na losy ludzi i się dla nich poświęcać, jak Prometeusz, który podarował człowiekowi ogień. Na przykładzie Prometeusza widać, że bogowie nie byli sobie równi, lecz zhierarchizowani. Kara bogów może dotknąć nie tylko śmiertelników, ale także te bóstwa, które w jakiś sposób sprzeciwiły się Zeusowi i które stoją w hierarchii niżej, jak wspomniany już Prometeusz. Warto wspomnieć, że mity mogły stanowić źródło archetypów, wykorzystywanych później w sztuce (w literaturze, teatrze, filmie, malarstwie). Archetyp to pierwowzór, pierwotny wzorzec zachowań, utrwalony w danej społeczności. Przykładem archetypu jest choćby mit o Narcyzie i sam Narcyz.
Najważniejsze mity, zarówno greckie, jak i rzymskie, można podzielić na cztery grupy:
- mity kosmogoniczne
- mity teogoniczne,
- mity antropogeniczne,
- mity genealogiczne.
Mity kosmogoniczne
Mity kosmogoniczne to opowieści o narodzinach świata. Według mitologii greckiej początek świata miał swoje źródło w Chaosie, z którego wyłonili się Ziemia (Gaja) oraz Niebo – Uranos.
Mity teogoniczne
Mity teogoniczne to mity, które wyjaśniają, skąd wzięli się bogowie. Warto zauważyć, że mit o powstaniu świata, to również mit teogoniczny, ponieważ dowiadujemy się z niego, skąd wzięli się pierwsi bogowie, którzy dali początek gigantom (tytanom oraz cyklopom), a także pokoleniom bogów olimpijskich.
Mity antropogeniczne
Mity antropogeniczne tłumaczą, jak narodził się człowiek. Jedna z najpopularniejszych wersji greckiego mitu mówi o tym, że to Prometeusz, jeden z tytanów, ulepił człowieka z gliny i łez. Dusze dał mu z ognia niebiańskiego.
Mity genealogiczne
Mity genealogiczne wyjaśniają powiązania między bogami, a także opowiadają historie wielkich rodów, takich jak na przykład rodzina Labdakidów.
Mitologia grecka to zbiór mitów, przekazywanych z pokolenia na pokolenie, które opowiadały o bogach i herosach. Mity odzwierciedlają dziś religijne wyobrażenia starożytnych Greków. Pozwalały im interpretować rzeczywistość, nadać jej sens i uświęcać ją. Wskazywały bowiem na związek świata ludzi (profanum) i bogów (sacrum). Dla Greków mity były czymś, co porządkowało świat. Często wskazywały, co jest dobre, a co złe. Na przykład mit o Niobe pokazywał, że bluźnierstwo to jedna z największych zbrodni, jakich może dopuścić się człowiek. Podobnie jest z ojcobójstwem, którego nieświadomie dopuścił się Edyp. Plagi w Tebach były boską karą za ten czyn. Z kolei zagadka Sfinksa to dowód, że człowiek, dzięki swej inteligencji może przechytrzyć mityczne stworzenie. Mity greckie okazały się trwalsze niż politeistyczna religia, ponieważ wyrażały prawdę o naturze świata. Stały się źródłem archetypów, inspiracji literackich i artystycznych. Pierwotną formą religii Greków był jednak fetyszyzm, czyli oddawanie czci kamieniom lub roślinom, np. starym i pięknym drzewom. Grecy oddawali też cześć zwierzętom, nie uważając ich za istoty niższego rzędu, wręcz przeciwnie – podziwiano ich spryt. Co ciekawe, bogom nadawano postać zwierzęcą. Na przykład wszystkie bóstwa ziemi przedstawiano jako węże, a Dionizos miał postać byka. Późniejsze pokolenia Greków odchodziły od fetyszyzmu, nadając mu głębszy sens. Na przykład czczono kamień, ponieważ był to kamień, który Reja dała do połknięcia Kronosowi, ocalając w ten sposób Zeusa.
Mitologia grecka związana jest z antropomorfizmem, czyli nadawaniem bogom ludzkich cech. Na początku dużą popularnością cieszyły się bóstwa lokalne. Bóg czczony w jednej wiosce mógł być nieznany w sąsiedniej. Zapomniano o nich, kiedy nastała era bogów olimpijskich. W wierzeniach greckich ważne miejsce odgrywał także kult umarłych. Greka chowano z przedmiotami codziennego użytku, żeby dusza po nie nie wróciła, gdyby o czymś zapomniano. Mitologia grecka i sami bogowie rozwijali się wraz z rozwojem greckiej cywilizacji. Wpłynęła na to poezja epicka. Powstał cały system bogów, nadano im przydomki i zakres władzy; powstała genealogia, określone powiązania. Ogromny wpływ miał na to Homer, który odrzucał demonizm i zabobony. Jego bogowie byli nie tylko dostojni i dworscy, ale przede wszystkim – ludzcy: „Greccy bogowie Homera są to po prostu ludzie nieśmiertelni, obdarzeni nieziemską urodą i siłą. Każdy z nich ma własne imię i rysy sobie właściwe. Różnią się między sobą względem płci, wieku, charakteru i władzy. Tworzą jedną wielką rodzinę lub raczej państwo na czele z monarchą, którym jest Zeus, rozkazujący wszystkim prowincjom: niebu, ziemi, morzu i podziemiu. W ten sposób Homer utrwalił raz na zawsze antropomorficzny charakter religii greckiej”. Warto w tym miejscu przyjrzeć się postaciom z greckich mitów. W mitologii greckiej bogowie często byli podzieleni na różne grupy lub kategorie, z których każda miała swoje specjalne funkcje i dziedziny działania. Oto podział bogów w mitologii greckiej:
- bogowie olimpijscy – najważniejsze bóstwa, które zasiadały na Olimpie,, to m.in. Zeus – król bogów, Hera – jego żona i siostra, Atena – bogini mądrości i wojny, Apollo – bóg sztuki i słoneczny, Artemida – bogini łowów i księżyca, Hermes – bóg podróży i handlu, Afrodyta – bogini miłości i piękna, Hades – bóg podziemi i zmarłych, oraz Posejdon – bóg mórz i trzęsień ziemi,
- bóstwa opiekuńcze – oprócz bogów olimpijskich, istniały również bóstwa opiekuńcze, które miały specjalne funkcje i patronowały określonymi dziedzinami, takimi jak Hestia – bogini domowego ogniska, Demeter – bogini urodzaju i płodności, oraz Dionizos – bóg wina, ekstazy i plonów.
- półbogowie i herosi – oprócz bogów, w mitologii greckiej odnajdziemy także półbogów i herosów, którzy narodzili się ze związku boga lub bogini i śmiertelnika/czki. Herosi tacy jak Herakles, Achilles czy Perseusz wykazywali nadludzkie zdolności i odznaczali się odwagą i bohaterskimi czynami.
- potwory i istoty mityczne – mitologia grecka jest również pełna potworów, istot mitycznych i stworzeń fantastycznych, takich jak Minotaur, Centaur, Harpii czy Meduza, które często były związane z bohaterami lub bogami w różnych mitach i legendach.
Trudno było Grekom wyzbyć się lokalnych bóstw, więc tworzono najróżniejsze mity, które łączyły starych i nowych bogów. Głównym elementem obrzędów religijnych była ofiara składana bogom. Dzięki niej lud miał pozyskać łaskę danego bóstwa. Organizowano również uroczystości ku czci bogom. Takim przykładem są choćby dionizje, obchodzone ku czci Dionizosa, boga wina. Był to czas zabawy i procesji, które przyczyniły się do rozwoju teatru.
Warto wiedzieć, że greccy giganci i bogowie mają swoje rzymskie odpowiedniki. Na przykład w mitologii greckiej bóg mórz to Posejdon, a w rzymskiej – Neptun; rzymski bóg podziemi nazywa się Pluton, a grecki – Hades; grecki bóg wina, zabawy i płodności to Dionizos, a rzymski – Liber; starożytni Grecy czcili Hermesa – boga kupców i podróżnych, a Rzymianie – Merkurego; natomiast Hefajstos – grecki bóg ognia i kowali to rzymski Wulkan. Mityczni bohaterowie w obu społeczeństwach byli zatem patronami zwykłych codziennych aktywności – od pracy, przez podróże i zabawę, a także uczuć i życia pozagrobowego. Co ciekawe, niektórzy herosi pojawiają się zarówno w greckiej, jak i rzymskiej mitologii. Takim przykładem jest Herakles dla Greków, a Herkules dla Rzymian.
Mit o narodzinach świata – streszczenie szczegółowe
Starożytni Grecy wierzyli, że narodziny świata miały swój początek w Chaosie. Niektórzy utożsamiali go z boską istotą, a inni widzieli w nim „wielką otchłań pełną siły twórczej i boskich nasieni”. Z Chaosu wyłonili się pierwsi bogowie – Uranos (Niebo) oraz Gaja (Ziemia). Z ich związku narodził się wielki ród tytanów, z których najstarszy był Okeanos. Braćmi tytanów byli kiklopowie (cyklopi) i hekatonchejrowie (sturęcy). Uranos uważał swoich synów za szkaradnych lub okrutnych i strącił ich do Tartaru. Jęki nieszczęśników usłyszała Gaja. Znienawidziła Uranosa i zaczęła knuć przeciw niemu z najmłodszym synem – Kronosem, którego ojciec nie zdążył uwięzić. Za namową Gai, Kronos okaleczył Uranosa stalowym sierpem i „strącił go ze świetlistego tronu niebios”. Z krwi Uranosa, która sączyła się z jego ran, zrodziły się Erynie – boginie zemsty. Wraz z bogami powstawał świat, nad którym panował Kronos, władca podejrzliwy i ponury. Jego żoną była Reja. Bóg obawiał się, że z tronu strąci go jego własny syn, co przepowiedział mu Uranos. Z tego powodu zjadał każde powite przez Reję dziecko. Przy szóstym synu, żona jednak oszukała go, podając Kronosowi kamień zawinięty w pieluchy. Nieświadomy Kronos połknął go, sądząc, że to syn. Tymczasem Reja zeszła na ziemię razem z ocalałym synem – Zeusem i ukryła go na Krecie, w grocie idajskiej. Niemowlęciem zaopiekowały się nimfy górskie, a wykarmiła je koza – Amalteja. Kiedy zwierzę złamało sobie róg, Zeus wziął go w boskie ręce i odtąd róg napełniał się wszystkim, czego zapragnął jego posiadacz. Tak powstał róg obfitości – symbol dostatku. Przyszły bóg Olimpu otrzymywał od gołębi ambrozję, a od orła – nektar. Kiedy Zeus dorósł, wyszedł z ukrycia i stanął do walki przeciw ojcu. Wcześniej za radą syna, Reja, podała Kronosowi środek, który wywołał u niego wymioty. Dzięki temu okrutny bóg wypluł rodzeństwo Zeusa – Hadesa i Posejdona, Herę, Demeter i Hestię. Nawet po śmierci koza Amalteja zrobiła Zeusowi ostatnią przysługę. Z jej skóry młody bóg zrobił sobie puklerz – egidę, która stała się symbolem ochrony i pomogła Zeusowi zwyciężyć w starciu z Kronosem. Walka ta trwała jednak aż 10 lat. Polem walki były równiny Tesalii. Kronos z tytanami zajął góry Otrys, a Zeus ze swoimi sprzymierzeńcami – śnieżne szczyty Olimpu. Byli to uwolnieni przez niego z Tataru cyklopi i sturęcy olbrzymi. Zeus ciskał w przeciwników piorunami. W końcu Kronos został strącony w otchłań Tartaru tak jak niegdyś jego ojciec. Lud nie wspominał go jednak źle – obchodził nawet święto na jego cześć, zwane Kroniami.
Tak oto zrodzili się bogowie olimpijscy. Spokój jednak nie trwał długo. Olimp, siedziba bogów, została zaatakowana przez gigantów, na których nie działały gromy Zeusa. Giganci ciskali natomiast skały, z których powstały wyspy. Zeus dowiedział się z Księgi Przeznaczenia, że gigantów może pokonać jedynie śmiertelnik. Giganci i bogowie walczyli. Tymczasem Atena sprowadziła Heraklesa (Herkulesa). Wszyscy bogowie olimpijscy zgromadzili się wokół bohatera, a z pomocą przyszedł mu Dionizos razem z satyrami na osłach. Ryk osłów zdezorientował przeciwników, których łatwo było pokonać. Pozostał tylko jeden – Alkioneus, Pierworodny Syn Ziemi, którego Herakles zabił z dala od ojczyzny. Gaja nie mogła wybaczyć bogom olimpijskim, że zabili jej synów – gigantów. Stworzyła Tyfona, potwora, który przypominał człowieka, ale zamiast nóg miał węże. Był opierzony i tak wielki, że rękoma sięgał nieba. Do walki z potworem stanął jedynie Zeus. Pozostali bogowie zmienili się w zwierzęta i uciekli do Egiptu. Bóg Olimpu ranił Tyfona żelaznym sierpem, a krew potwora zalała góry trackie, które odtąd nazywano Hajmos, czyli góry krwi. Na koniec Zeus przywalił Tyfona Sycylią. Kiedy potworowi udaje się wydostać z tego więzienia, Etna bucha ogniem.
Mit o narodzinach świata – streszczenie krótkie
Z Chaosu wyłonili się pierwsi bogowie: Uranos (Niebo) i Gaja (Ziemia). Z tego związku narodzili się tytani (giganci) i cyklopi, których Uranos strącił do Tartaru. Za namową Gai, ostatni wolny syn – Kronos zabił ojca, a jego ciało strącił do Tartaru. Z krwi Uranosa zrodziły się boginie zemsty – Erynie. Kronos pożerał wszystkie swoje dzieci, by nie odebrały mu władzy. Jego żona, Reja, ocaliła ostatniego syna – Zeusa. Kiedy Zeus dorósł, postanowił zaatakować ojca. Reja za namową syna podała Kronosowi lek, po którym wypluł połknięte rodzeństwo Zeusa. Dwóch braci: Hadesa i Posejdona oraz trzy siostry: Herę, Demeter i Hestię. Tak zrodzili się bogowie olimpijscy, a Zeus strącił ojca do Tartaru. Wkrótce giganci zaatakowali Olimp. Atena sprowadziła śmiertelnika o imieniu Herakles (Herkules), bo tylko on mógł pokonać gigantów razem z Dionizosem. Gaja nie mogła tego wybaczyć olimpijskim bogom i stworzyła Tyfona, potwora, którego pokonał Zeus, a następnie przygniótł go jedną z wysp – Sycylią.
Mit o narodzinach świata – plan wydarzeń
- Z Chaosu wyłaniają się pierwsi bogowie – Uranos i Gaja.
- Uranos strąca synów do Tartaru.
- Kronos pokonuje swojego ojca, Uranosa.
- Z krwi Uranosa powstają Erynie – boginie zemsty.
- Kronos pożera swoje dzieci.
- Reja ukrywa na krycie ostatniego syna – Zeusa.
- Kronos wypluwa swoje dzieci.
- Zeus pokonuje ojca.
- Giganci atakują Olimp.
- Atena sprowadza Heraklesa.
- Herakles i Dionizos pokonują gigantów.
- Gaja tworzy potwora Tyfona.
- Zeus pokonuje Tyfona i przygniata go Sycylią.
Mit o narodzinach świata – charakterystyka bohaterów
Chaos – „wielką otchłań pełną siły twórczej i boskich nasieni”, wyłonili się z nich pierwsi bogowie.
Uranos (Niebo) – mąż Gai, strącił swoich synów do Tartaru, pokonany przez ostatniego wolnego syna – Kronosa; z jego ran powstają boginie zemsty – Erynie.
Gaja (Ziemia) – żona Uranosa tak jak on wyłoniła się z Chaosu, matka cyklopów i tytanów, w tym Kronosa, który pokonał ojca i objął po nim władzę; mści się na Zeusie, powołując do życia potwora Tyfona.
Kronos – syn Uranosa i Gai, który zabił własnego ojca; podejrzliwy i okrutny, pożerał własne dzieci, ponieważ klątwa rzucona przez Uranosa miała sprawić, że Kronosa zdetronizuje jeden z jego synów. Okazał się nim Zeus. Kronos jest przedstawiany jako sędziwy mężczyzna z brodą nakryty połą płaszcza.
Reja – żona Kronosa, gdy Kronos strąca ich dzieci do Tartaru, zaczyna mścić się na mężu. Ratuje Zeusa przed śmiercią i za jego namową podaje mężowi środek na wymioty, by wypluł połknięte potomstwo, na jej cześć powstało Metroon; nazywana jest „matką bogów”; przedstawiana jako tęga kobieta na wozie zaprzężonym w lwy; w rękach trzyma klucz oraz wieniec dębowy, a na głowie ma diadem z obronnych wież i bastionów.
Zeus – syn Rei i Kronosa; brat Hadesa i Posejdona, Hery, Demeter i Hestii; pokonał swego ojca oraz potwora Tyfona; dał początek bogom olimpijskim.
Dionizos – pomaga Heraklesowi pokonać gigantów; bóg wina, płodności i dobrej zabawy; ku jego czci starożytni Grecy obchodzili dionizje.
Mit o narodzinach świata – problematyka
Mit o narodzinach świata to zarówno mit kosmogoniczny, jak i mit teogoniczny. Opowiada bowiem zarówno o tym, jak powstał świat, jak i pierwsi bogowie. Jeśli bogów olimpijskich uznamy za ród, opowieść o narodzinach świata możemy potraktować również jako mit genealogiczny. Mit ten pokazuje, że pomimo swoich niezwykłych mocy, bogowie zachowują się, jak ludzie, czyli walczą o władzę, knują oraz nienawidzą. Warto również zwrócić uwagę, że narodziny świata oczyma starożytnych Greków różnią się od wizji biblijnej. Przede wszystkim wskazują na to, że starożytni Grecy wyznawali religię politeistyczną (wierzyli w wielu bogów), podczas gdy Biblia mówi o Jahwe – jedynym Bogu (monoteizm – wiara w jednego Boga).
Mit o czterech wiekach ludzkości – streszczenie szczegółowe
Kiedy Zeus objął tron niebieski, na ziemi istnieli już ludzie. Byli oni świadkami walki pomiędzy bogami. O powstaniu rodu ludzkiego różne były podania: „że wyszli wprost z ziemi, wspólnej macierzy wszystkiego, co żyje”. Szlachta i królowie chcieli wierzyć, że pochodzą od bogów. Najchętniej przyjmowano jednak mit o czterech wiekach ludzkości. Pierwszym okresem był wiek złoty. Przypadał on na rządy Kronosa. Ziemia była wówczas krainą mlekiem i miodem płynącą, rodziła obficie, a rolnicy nie musieli pracować, czas mijał im na biesiadach i zabawach. Po upadku Kronosa nastał wiek srebrny. Ludzie rozwijali się wówczas o wiele wolniej. Ich dzieciństwo trwało sto lat, a dorosłość była krótka, marna i pełna zgryzot. Składanie ofiar bogom stało się rzadkością i ludzie przestali ich czcić. Bóg Olimpu, Zeus wytępił ich co do jednego, ale w pamięci ludzi zapisali się jako dusze błogosławione. Wiek brązowy, nazywany heroicznym był czasem wielkich bohaterów. Wówczas żył wielki Herakles i dzielny Tezeusz, bohaterowie spod Troi i Teb. Ludzie pragnęli wojny. Mieli siłę olbrzymów i dokonywali wielkich czynów, które już się nie powtórzyły. Ludzie tych czasów nie znali jeszcze żelaza. Wszystko wytwarzali z brązu. Następnym wiekiem był wiek żelaza, który trwa do dziś.
Mit o czterech wiekach ludzkości – streszczenie krótkie
Mit ten opowiada o dziejach ludzkości. Wiek złoty, przypadający na rządy Kronosa, był to czas dobrobytu i zabawy. Później nastąpił wiek srebrny. Ludzie byli słabi, a ich życie krótkie i marne. Odmowa składania ofiar bogom skończyła się tak, że Zeus pozbył się ludzi wieku srebrnego. Kolejnym okresem był brązowy wiek. Czas odważnych bohaterów i ludzi pragnących wojny. Ostatni wiek to czas żelaza, który trwa po dziś dzień.
Mit o czterech wiekach ludzkości – plan wydarzeń
- Wiek złoty – czas dobrobytu.
- Wiek srebrny – czas słabych ludzi, których pozbył się Zeus.
- Wiek brązu – czas wielkich bohaterów i wojen.
- Wiek żelaza – trwa do dziś.
Mit o czterech wiekach ludzkości – charakterystyka bohaterów
W micie o czterech wiekach ludzkości mamy do czynienia z bohaterami zbiorowymi, ludźmi, którzy żyli w poszczególnych epokach,
Ludzie wieku złotego – to rolnicy, którzy cieszyli się obfitością; żyli w dobrobycie, a czas mijał im na zabawie.
Ludzie wieku srebrnego – o wiele słabsi od swoich przodków; ich dzieciństwo trwało sto lat, a dorosłość była marna i pełna zgryzot; ludzie tych czasów przestali składać ofiary bogom i czcić ich; w rezultacie Zeus się ich pozbył.
Ludzie epoki brązu – wielcy bohaterowie (Herakles, Tezeusz) i wojownicy (spod Troi oraz Teb) pragnący wojny ludzie ci byli silni, mieli twarde serca; nie znali jednak żelaza i wszytko wytwarzali z brązu.
Ludzie epoki żelaza – epoka, która, według starożytnych Greków, trwa do dziś, tzn. do czasów im współczesnych.
Mit o czterech wiekach ludzkości – problematyka
Mit o czterech wiekach ludzkości opisuje rozwój ludzkości – jej początek jako czas dobrobytu, następnie słabość rodzaju ludzkiego, bunt wobec bogów i eksterminacje; wiek heroiczny, czyli czas wojen i wielkich bohaterów, a także czas żelaza, który trwa do dziś.
Mit o Dedalu i Ikarze – streszczenie szczegółowe
Dedal był wynalazcą i budowniczym na Krecie, na służbie u króla Minosa. Dedal wynalazł wiele rzeczy, które ułatwiały pracę, np. grundwagę (poziomicę) i świder. Dedal miał syna – Ikara i razem z nim chciał wrócić do Aten. Minos kochał jednak wynalazcę, który znał wiele jego sekretów. Z tego względu nie pozwolił wrócić Dedalowi do ojczyzny. Wynalazca przechytrzył jednak władcę Krety. Zbudował skrzydła z piór, sklejonych woskiem. Przykazał jednak synowi, by nie zbliżał się do słońca. Ikar miał lecieć środkiem pomiędzy niebem a morzem. Pierwszy wzbił się w niebo Dedal, a za nim ruszył Ikar. Okoliczni mieszkańcy spoglądali ze zdziwieniem w niebo. Dedal minął wyspy Samos, Paros i Delos. Ikar nie zważał jednak na przestrogi ojca. Zafascynowany, leciał ku słońcu. Pod wpływem wysokiej temperatury, wosk spajający pióra, roztopił się. Młodzieniec runął na ziemię. Zginął na miejscu. Wkrótce Dedal odnalazł szczątki syna. Wyspę, na którą spadł Ikar, nazwano Ikarią, a morze wokół niej – Morzem Ikaryjskim. Dedal pochował syna i udał się na Sycylię, gdzie został nadwornym budowniczym u pewnego króla. Wykopał nawet sztuczne jezioro i zbudował gród warowny, w którym władca przechowywał kosztowności. Kilka lat później Minos ruszył na Sycylię, by upomnieć się o Dedala, zginął jednak w czasie walk. Dedal dożył natomiast późnej starości. Na koniec warto dodać, że Klonowic we „Flisie” umieścił taką przestrogę dla wszystkich lotników: „Dał Ci Ikarus znać swym testamentem/Byś się nie bawił cudzym elementem”.
Mit o Dedalu i Ikarze – streszczenie krótkie
Dedal i Ikar żyli na Krecie. Dedal był budowniczym u króla Minosa. Bohater wraz z synem Ikarem pragnął wrócić do ojczyzny, lecz władca mu nie pozwalał. Dedal jednak stworzył dla siebie i syna skrzydła z ptasich piór. Przestrzegł jednak Ikara, by lecąc, nie zbliżał się do słońca. Spowoduje to bowiem roztopienie wosku, który łączył pióra. Zafascynowany lotem młodzieniec zapomniał jednak o ostrzeżeniach ojca i poleciał ku słońcu. Wosk roztopił się. Ikar spadł i zginął na miejscu. Dedal długo szukał szczątków syna. W końcu pochował Ikara, a sam udał się na Sycylię, gdzie pracował jako nadworny budowniczy władcy. Po kilku latach Minos ruszył na Sycylię, by upomnieć się o Dedala. Zginął jednak podczas walk, a Dedal dożył późnej starości.
Mit o Dedalu i Ikarze – plan wydarzeń
- Dedal pracuje dla Minosa.
- Minos nie pozwala wyjechać Dedalowi i jego synowi.
- Dedal tworzy skrzydła, by wznieść się w niebo i uciec.
- Dedal przestrzega Ikara, by nie zbliżał się do słońca.
- Dedal leci pierwszy.
- Ikar leci ku słońcu.
- Wosk w skrzydłach się rozpuszcza, Ikar spada i ginie na miejscu.
- Dedal szuka ciała syna.
- Dedal grzebie syna.
- Dedal udaje się na Sycylię jako królewski budowniczy.
- Minos chce odzyskać Dedala, lecz ginie w walce.
- Dedal żyje jeszcze długie lata.
Mit o Dedalu i Ikarze – charakterystyka bohaterów
Dedal – Ateńczyk; wynalazca i budowniczy na usługach króla Krety – Minosa; ojciec Ikara; tworzy skrzydła połączone woskiem, by uciec z Krety wraz z synem; uosobienie wiedzy i doświadczenia.
Ikar – syn Dedala; uosobienie młodości; naiwności; pragnienia, które nie ma prawa się spełnić i kończy się porażką.
Mit o Dedalu i Ikarze – problematyka
Mit o Dedalu i Ikarze to opowieść o młodzieńczej naiwności; marzycielstwie; pragnieniu celu, który jest niemożliwy do osiągnięcia i kończy się porażką. Przeciwieństwem Ikara jest jego ojciec Dedal – uosobienie dojrzałości, racjonalizmu, rozwagi i doświadczenia. Związek frazeologiczny ikarowe loty po dziś dzień używany jest na określenie czegoś ambitnego i ryzykownego przedsięwzięcia, które kończy się porażką.
Mit o Demeter i Persefonie (Korze) – streszczenie szczegółowe
Mit rozpoczyna się od opisu Demeter pogrążonej w żałobie. Bogini trzyma w jednej ręce zwiędły kwiat maku, a w drugiej – kłosy zboża; zrozpaczona szuka swojej córki Persefony. Demeter zostawiła ją bowiem na łące, nad brzegiem oceanu, by bawiła się z nimfami. Persefona mogła zbierać wszystkie kwiaty oprócz jednego. Wyjątek stanowił narcyz, ponieważ „w ich [narcyzach] białych płatkach śpi pragnienie, a ich woń odwraca myśli od nieba”. Persefona dała się jednak skusić białym płatkom, które płonęły szkarłatem. Zerwała kwiat, „Upiła się jego zapachem, jej oczy zaszły mgłą i ciemność ogarnęła duszę”. Spod ziemi wyłonił się Hades na wozie zaprzężonym w czarne rumaki, porywając bohaterkę. Tylko Kiane, mała rusałka wodna usiłowała mu przeszkodzić, ale bez skutku. Z trzcinowego koszyka Persefony wypadły kwiaty i otworzyły się przed nią czeluście Tartaru. Odtąd Hades nazywał ją Persefoną. Zrozpaczona Demeter szukała córki przed dziewięć dni i nocy. W końcu bezradna przybyła do Eleuzis nad Zatoką Salamińską. Kamień, na którym usiadła, nazwano później Skałą Smutku, a Źródło Pięknem. Spostrzegły ją tam córki króla Keleosa. Bogini była w opłakanym stanie, więc wzięły ją za staruszkę i zwracały się do niej „matko”, czym nieświadomie sprawiały Demeter ból. Królewny nie rozpoznały w niej bogini, ponieważ ludziom przychodziło to z trudem. Zabrały więc Demeter do zamku w charakterze opiekunki dla małego królewicza. Kiedy Demeter stanęła przed królową Mentanirą, wydała jej się majestatyczna, lecz gdy usiadła i skorzystała z poczęstunku, znów przypominała strudzoną, starą kobietę. Każdej nocy, Demeter, trzymała małego królewicza Tryktolymosa nad ogniem, by uczynić go nieśmiertelnym. Kiedy pewnego razu zauważyła to królowa Metanira, przestraszyła się, że opiekunka chce spalić jej dziecko. W tym momencie królewicz wpadł do ognia, a władczyni rozpoznała w piastunce wszechmocną Demeter i padła jej do stóp. Zanim bogini opuściła zamek, ofiarowała królewiczowi Tryktolymosowi ziarna zbóż i powóz zaprzężony w skrzydlate rumaki. Miał bowiem rozsiewać ziarna na ziemi, kiedy skończą się już dni posuchy. Na ziemi panował bowiem nieurodzaj, wyschły rzeki, ponieważ „pani urodzaju okryła żałobą. Przeklęła łanów zieloną chwałę”. Tymczasem Demeter dowiedziała się, co spotkało jej córkę od wszechwiedzącego Słońca. Obrażona na bogów ukryła się pieczarze Gór Arkadyjskich, gdzie odnalazł ją Hermes. Zeus wysłał do Demeter boginki, ale nie potrafiły jej pocieszyć. W końcu nakazał Hadesowi, by zwrócił Persefonę matce. Bóg podziemi użył jednak podstępu. Dał Persefonie do jedzenia granat. Owoc ten sprawił, że bohaterka już na zawsze miała stać się częścią królestwa umarłych. Odtąd co roku, przez trzy miesiące Persefona miała wracać do Hadesa. Kiedy Persefona wracała do matki, świat budził się do życia, „mienił się wszystkimi kolorami wiosny”, ale gdy nadszedł czas rozstania, Demeter żegnała Persefonę, tak jakby już nigdy nie miała jej zobaczyć, a świat okrywał się żałobą na czas pobytu bohaterki u Hadesa.
Mit o Demeter i Presefonie (Korze) – streszczenie krótkie
Mit opowiada o bogini Demeter, której córka Persefona została porwana do Tartaru przez Hadesa. Bohaterka została porwana przez to, że nie posłuchała ostrzeżenia matki – zerwała narcyza. Zrozpaczona Demeter bezskutecznie szukała córki. Z rozpaczy zaczęła wyglądać jak staruszka i córki króla Keleosa wzięły ją do zamku. Miała tam zajmować się królewiczem Tryktolymosem. Bogini chciała, by stał się nieśmiertelny, więc trzymała go nad ogniem. Zauważyła to matka dziecka – królowa Metanira. W tym momencie dziecko wpadło do ognia, a władczyni w piastunce rozpoznała boginię. Przed odejściem Demeter ofiarowała królewiczowi Tryktolymosowi ziarna zbóż i powóz zaprzężony w skrzydlate rumaki. Miał bowiem rozsiewać ziarna na ziemi, kiedy skończą się już dni posuchy. Na ziemi panował bowiem nieurodzaj i głód. Tymczasem Demeter dowiedziała się, co spotkało jej córkę. Zeus rozkazał Hadesowi uwolnić Persefonę, ale bóg podziemi użył podstępu. Dał swojej żonie do zjedzenia jabłko granatu. To łączyło Persefonę z ze światem zmarłych na zawsze. Odtąd, każdego roku na trzy miesiące musiała wracać do Hadesa. Wtedy Demeter pogrąża się w żałobie. Kiedy jednak Persefona wracała na ziemię, zakwitały kwiaty i świat budził się do życia.
Mit o Demeter i Persefonie (Korze) – plan wydarzeń
- Demeter przestrzega Persefonę.
- Persefona zrywa narcyza.
- Hades porywa Persefonę do podziemi.
- Zrozpaczona Demeter szuka córki.
- Demeter pracuje jako opiekunka.
- Demeter chce uczynić królewicza Tryktolymosa nieśmiertelnym.
- Królowa Metanira rozpoznaje w opiekunce syna boginię Demeter.
- Demeter ofiarowuje Tryktolymosowi ziarna zbóż.
- Demeter dowiaduje się, co stało się z jej córką.
- Zeus nakazuje Hadesowi wypuścić Persefonę.
- Hades używa podstępu.
- Persefona musi spędzać trzy miesiące w roku z Hadesem.
Mit o Demeter i Persefonie (Korze) – charakterystyka bohaterów
Demeter – bogini urodzaju, plonów, ziemi uprawnej i płodności; matka Persefony; mater dolorosa (matka cierpiąca) mitologii greckiej; „w poszarpanej szacie, z rozwianymi włosami, pełnymi prochu i popiołu, idzie żałobna i smutna”.
Persefona – córka Demeter; wbrew ostrzeżeniom matki zrywa narcyza i wtedy „upija się jego zapachem, jej oczy zachodzą mgłą i ciemność ogarnia duszę”. Dostała od Hadesa jabłko granatu, które związało ją z krainą zmarłych. Mimo starań Demeter i nakazowi Zeusa musi spędzić trzy miesiące w roku z Hadesem.
Mit o Demeter i Persefonie (Korze) – problematyka
Mit o Demeter i Persefonie (Korze) ukazuje, jak starożytni Grecy tłumaczyli sobie zmianę pór roku; kiedy Persefona schodzi do podziemi i Demeter jest w żałobie, jest jesień i zima; kiedy Demeter wraca do matki, zaczyna się wiosna, przyroda budzi się do życia. Warto również zwrócić uwagę na Demeter grecki archetyp mater dolorosa, czyli matki cierpiącej.
Mit o Prometeuszu – streszczenie szczegółowe
Do grona najważniejszych mitów zaliczamy ten o stworzeniu człowieka przez Prometeusza. Był to jeden z tytanów. Prometeusz ulepił człowieka z gliny i łez, a duszę ludzką ulepił z ognia niebieskiego, którego kilka iskier ukradł z rydwanu słońca. Nad stworzeniem człowieka Prometeusz pracował w ceglanej chacie w mieście Panopeus. Istota ludzka stworzona przez tytana była słaba i naga. Ich paznokcie były zbyt kruche, aby bronić się przed dzikimi zwierzętami, wizualnie byli odbyciem bogów, ale brakowało im ich siły. Widząc to, Prometeusz raz jeszcze wkradł się do wielkiego spichlerza ognia niebieskiego i przyniósł na ziemię pierwsze zarzewie. Tytan pokazał ludziom, jak posługiwać się ogniem oraz nauczył go sztuki rzemiosła. Dzięki temu w ludzkich siedzibach zapłonął jasny płomień, ogrzewając mieszkańców i płosząc drapieżniki. Zeus, który niedawno stoczył bój z gigantami, obawiał się wszystkiego, co pochodziło z ziemi. Rozkazał on Hefajstosowi stworzyć piękną niewiastę — Pandorę. Od każdego z bogów otrzymała inny dar. Atena nauczyła ją pięknych robót kobiecych, Afrodyta (bogini miłości i piękna) ofiarowała jej wdzięk i w oczy wlała uwodzicielski urok, a Hermes obdarzył ją skrytym i pochlebnym charakterem wraz z darem kuszącej wymowy. W posagu Pandora otrzymała od bogów glinianą beczkę, która była szczelnie zamknięta. Hermes wysłał piękność wprost pod drzwi Prometeusza, lecz ten od razu wyczuł podstęp i odesłał dziewczynę. Niestety, młodszy brat tytana Epimeteusz (co oznacza „wstecz myślący”), dał się nabrać i pojął Pandorę za żonę. Prometeusz ostrzegał brata, by nie otwierał glinianej beczki, którą dziewczyna otrzymała w posagu od Hermesa. Epimeteusz jednak myślał długo i wolno, a Pandora miała dar wymowy. Przekonała więc męża, by otworzył beczkę. Wyleciały z niej na świat wszystkie nieszczęścia, zgryzoty i choroby. Kiedy Prometeusz się o tym dowiedział, postanowił odpłacić bogom podstępem za podstęp. Składanie ofiar bogom było obowiązkiem ludzi. Tytan zabił wołu i podzielił na dwie części. Kości nakrył tłuszczem, a mięso owinął w skórę. Zeus miał wybrać jedną część, którą odtąd ludzie będą składać bogom w ofierze. Bóg Olimpu sądził, że pod warstwą tłuszczu znajduje się mięso, a nie kości i wybrał gorszą część. Kiedy Zeus zrozumiał, że Prometeusz go przechytrzył, postanowił się na nim zemścić. Rozkazał przywiązać tytana do skał Kaukazu, gdzie codziennie przylatywał orzeł i zjadał mu wątrobę. Męki trwały bez końca, ponieważ organ wciąż odrastał.
Mit o Prometeuszu – streszczenie krótkie
Prometeusz, jeden z tytanów, ulepił człowieka z gliny i łez. Dał mu ogień i nauczył sztuki rzemiosła. Nie spodobało się to Zeusowi. Hefajstos, na polecenie boga Olimpu, stworzył piękną kobietę o imieniu Pandora, a bogowie olimpijscy obdarzyli ją licznymi przymiotami (Afrodyta obdarzyła ją wdziękiem, Atena – nauczyła ją prac kobiecych, a Hermes ofiarował jej pochlebny, lecz skryty charakter). W posagu Pandora otrzymała zamkniętą glinianą beczkę, której zawartości nie znała. Tak wyposażona dziewczyna stanęła przed chatą Prometeusza. Tytan domyślił się jednak, że to podstęp bogów i odesłał ją. Pandorę pojął za żonę mniej lotny Epimeteusz. Pomimo ostrzeżeń Prometeusza i za namową Pandory Epimeteusz otworzył glinianą beczkę. W ten sposób na świecie pojawiły się nieszczęścia i choroby. Prometeusz odpłacił bogom pięknym za nadobne. Zabił wołu. Kości zwierzęcia pokrył tłuszczem, a mięso okrył w skórę. To, co wybierze Zeus miało być odtąd ogiarą jaką ludzie będą składać bogom. Zeus sądził, że pod warstwą tłuszczu znajduje się mięso, a w rzeczywistości wybrał kości. Prometeusz przechytrzył boga Olimpu, ale zapłacił za to wysoką cenę. Zeus kazał przywiązać tytana do skał Kaukazu, by cierpiał wieczne katusze. Wygłodniały orzeł codziennie przylatywał, by wyżreć mu wątrobę, a że organ odrastał, męka Prometeusza nie miała końca.
Mit o Prometeuszu – plan wydarzeń
- Prometeusz lepi człowieka z gliny i łez.
- Prometeusz ofiarowuje ludziom ogień i uczy ich rzemiosła.
- Zeus planuje zemstę na tytanie.
- Hermes tworzy Pandorę.
- Bogowie obdarowują dziewczynę licznymi przymiotami.
- Bogowie ofiarowują Pandorze glinianą beczkę.
- Hermes wysyła Pandorę do Prometeusza.
- Prometeusz odsyła dziewczynę.
- Pandora zostaje żoną Epimeteusza.
- Epimeteusz za namową żony otwiera glinianą beczkę.
- Na świecie pojawiają się nieszczęścia i choroby.
- Prometeusz przechytrza Zeusa.
- Zeus skazuje Prometeusza na wieczne męki.
Mit o Prometeuszu – charakterystyka bohaterów
Prometeusz – tytan, który ulepił człowieka z gliny i łez; nauczył go też rzemiosła; wcześniej ludzie byli nieporadni i zagubieni; tytan sprzeciwił się Zeusowi, a później go przechytrzył, za co został skazany na wieczne męki; na rozkaz Zeusa Prometeusz został przywiązany do skały Tatara, a orzeł wyjadał mu wątrobę, narząd odrastał, więc torturom nie było końca. Jan Parandowski w swojej książce nazwał Prometeusza „jedną z najwznioślejszych postaci w mitologii; bóg, który cierpiał z miłości do ludzi”.
Pandora – piękna kobieta stworzona przez Hefajstosa na rozkaz Zeusa; obdarzona przez bogów licznymi przymiotami. Afrodyta (bogini miłości i piękna) ofiarowała jej wdzięk, Atena nauczyła ją pięknych robót kobiecych, a Hermes obdarzył ją skrytym i pochlebnym charakterem. W posagu Pandora otrzymała od bogów glinianą beczkę, która była szczelnie zamknięta. Kiedy namówiła męża, by ją otworzył, na świecie pojawiły się nieszczęścia i choroby.
Mit o Prometeuszu – problematyka
Mit o Prometeuszu zaliczamy do grupy mitów antropogenicznych, czyli wyjaśniających, skąd wziął się człowiek. W micie tym czytamy, że ludzie byli podobni bogom, lecz nie posiadali ich siły. Zanim Prometeusz ofiarował im ogień i nauczył rzemiosła, byli bezradni. Od imienia tytana pochodzi nazwa postawy etyczne – prometeizmu. Mianem tym nazywamy bezinteresowne poświęcenie jednostki dla dobra ogółu. Na drugim biegunie znajduje się Pandora i jej gliniana beczka, z której wydostały się wszystkie nieszczęścia i choroby. Dziś manem puszki Pandory określamy źródło nieszczęścia Związek frazeologiczny „otworzyć puszkę Pandory” to zapoczątkowanie czegoś lub poruszenie kwestii, która staje się przyczyną problemów.
Mit o Syzyfie – streszczenie szczegółowe
Mit o Syzyfie to część legend korynckich. Główny bohater, Syzyf władał Koryntem. Jego pałac stał u szczytu skalistej góry – Akrokoryntu. Bohater podziwiał swoje dzieło. Był bowiem założycielem miasta i uczynił je bogatym. Wybrał takie miejsce na port, że wszystkie statki przepływające ze wschodu i zachodu musiały płacić daninę. Syzyf był również ulubieńcem bogów. Sam Zeus zapraszał go na uczty, na których Syzyf pijał ambrozję i nektar. Dzięki temu, mimo upływu lat, był w doskonałej formie. Syzyf miał jednak jedną wadę. Uwielbiał plotkować i często zdradzał ludziom sekrety bogów. Dopóki były to błahostki, Zeus przymykał na to oko. Pewnego razu Syzyf zdradził jednak sekret Zeusa, co bardzo rozzłościło boga Olimpu i postanowił go ukarać. Posłał do Syzyfa boga śmierci i stryja Morfeusza – Tanatosa. Sprytny Syzyf zakuł jednak bożka w kajdany i zamknął w piwnicy. Przez uwięzienie Tanatosa ludzie przestali umierać. Hades poskarżył się Zeusowi. Bóg Olimpu wysłał Aresa, by uwolnił Tanatosa. W efekcie pierwszy umarł Syzyf. Kiedy konał, nakazał żonie, by nie grzebała jego zwłok. Dzięki temu jego dusza nie miała trafić do krainy cieni, w której panował Hades. Dusza bohatera błąkała się więc nad brzegami Styksu, jęcząc i narzekając. W końcu trafił przed oblicze Plutona. Okłamał boga świata podziemnego, że za życia miał niegodziwą żona, która wyrzuciła jego zwłoki na śmietnik. Słysząc to, Pluton zgodził się, by dusza Syzyfa wróciła na ziemię i dopilnowała własnego pochówku. Bohater udał się na ziemię i nie zamierzał wracać już do krainy cieni. Ukrywał się latami, ale w końcu bogowie przypomnieli sobie o uciekinierze. Tanatos uciął Syzyfowi pukiel włosów i zaprowadził do piekła, gdzie wyznaczono mu ciężką karę. Ukaranie Syzyfa polegało na tym, że miał wnieść ogromny kamień na szczyt stromej góry. Bohater sądził, że bez problemu poradzi sobie z tym zadaniem i będzie miał spokój. Pomylił się. Kiedy tylko bowiem Syzyf dotarł na szczyt, skała wyślizgała mu się rąk. Sytuacja powtarzała się, więc praca Syzyfa była ciężka i bezcelowa.
Mit o Syzyfie – streszczenie krótkie
Mit o Syfie zaliczany jest do legend korynckich. Tytułowy bohater to założyciel i władca Koryntu. Dzięki portowi mieszkańcy żyją w dostatku. Syzyf jest ulubieńcem bogów i często bywa gościem na Olimpie. Uwielbia plotkować. Kiedy zdradza ludziom poufną informację na temat Zeusa, ten wysyła do niego boga śmierci – Tanatosa. Syzyf jednak go więzi. Przez uwięzienie Tanatosa ludzie przestali umierać. W związku ze skargą Hadesa Zeus wysłał Aresa, by uwolnił Tanatosa. Pierwszy umarł Syzyf, lecz wcześniej poprosił żonę, by nie grzebała jego zwłok, dzięki temu miał nie trafić do krainy umarłych. W końcu pojawił się przed Plutonem i oszukał go, że jego ciało nie zostało pochowane z winy żony. Pluton pozwolił mu wrócić na ziemię, by mógł załatwić tę sprawę. Wykorzystał to i uciekł. Po wielu latach odnalazł go Tanatos, uciął Syzyfowi pukiel i zabrał go do piekła. Ukaranie Syzyfa polegała na tym, że bez końca musiał wtaczać ciężki kamień na stromą górę, a kiedy był na szczycie, głaz znów spadał.
Mit o Syzyfie – plan wydarzeń
- Syzyf podziwia swoje dzieło – Korynt.
- Syzyf jest częstym gościem na Olimpie.
- Syzyf zdradza sekret Zeusa.
- Zeus wysyła do Syzyfa boga śmierci.
- Syzyf więzi Tanatosa.
- Ludzie przestają umierać.
- Ares uwalnia Tanatosa.
- Syzyf prosi żonę, by nie grzebała jego zwłok.
- Syzyf umiera.
- Syzyf lamentuje u brzegów Styksu.
- Syzyf oszukuje Plutona.
- Syzyf ukrywa się przed bogami.
- Tezeusz odnajduje Syzyfa i zabiera go do piekła.
- Syzyf zostaje ukarany przez bogów.
Mit o Syzyfie – charakterystyka bohaterów
Syzyf – król Koryntu; początkowo – ulubieniec bogów, który gości na Olimpie, pije nektar i ambrozję, dlatego jest w dobrej formie; jego słabością jest to, że lubi plotkować; kiedy zdradza sekret Zeusa, bóg Olimpu wysyła do niego boga śmierci Tanatosa; Syzyf jest jednak sprytniejszy więzi Tanatosa i powoduje, że na świecie nie ma śmierci; kiedy Ares uwalnia Tanatosa, Syzyf umiera; jest jednak zapobiegliwy, nakazuje żonie, by nie grzebała jego zwłok; dzięki temu Syzyf nie trafia do krainy umarłych; oszukuje Plutona, by wrócić na ziemie; sądzi, że przechytrzył bogów; ostatecznie trafia do piekła skazany na wieczne męki. Ukaranie Syzyfa polega na tym, że musi przez całą wieczność toczyć na górę ciężki kamień, a kiedy dochodzi na szczyt, kamień spada i musi zaczynać od nowa.
Mit o Syzyfie – problematyka
Syzyf, król Koryntu, z ulubieńca bogów zmienia się w człowieka, którego dosięgła ich kara. Przez skłonność do plotkowania, rozgniewał Zeusa; sądzi, że potrafi przechytrzyć bogów. Kończy w piekle, wykonując ciężką i bezcelową pracę. Mówiąc dziś o bezcelowym wysiłku, używamy związku frazeologicznego – syzyfowe prace.
Wojna trojańska – streszczenie szczegółowe
Tetyda, bogini morska była obiektem westchnień wielu bogów, w tym nawet Zeusa i Posejdona. Temida, bogini sprawiedliwości przypomniała im przepowiednie, według której syn Tetydy stanie się potężniejszy od ojca. To ostudziło zapał konkurentów. Postanowiono, że bogini morska poślubi człowieka. Był nim Peleus. Mężczyzna nie zważał na zabiegi bogini, które miały go zniechęcić i w końcu doszło do ślubu. Wesele odbyło się w pieczarze Chejrona – dobrego centaura. Nowożeńcy otrzymali od gości weselnych liczne dary. Chejron ofiarował im włócznię z drzewa jesionowego, Posejdon parę nieśmiertelnych koni, Hefajstos – hartowany miecz, Afrodyta – złoty puchar, Hera – cudną szatę, a Atena flet, który wydawał niesłyszalne dźwięki. Zaproszeni byli wszyscy bogowie oprócz Eris – bogini niezgody. Ta jednak zjawiła się na uroczystości nieproszona. By się zemścić, rzuciła jabłko, z napisem „dla najpiękniejszej”. Eris osiągnęła cel. Każda z bogiń obecnych na uroczystości uważała się bowiem za najpiękniejszą. Najbardziej o jabłko sprzeczały się: Atena, Hera i Afrodyta. Zmęczony sprzeczką Zeus postanowił, że sprawę rozstrzygnie Parys, młody pasterz. W rzeczywistości był on synem Priama, króla Troi. Jako niemowlę Parys został bowiem porzucony w lesie, ponieważ jego matka – Hekabe będąc w ciąży, miała sen, w którym widziała żagiew, od którego spłonie miasto. Wróżbici wyjaśnili jej, że sen zwiastuje narodziny syna, który przyczyni się do zagłady miasta. Nakazała więc pasterzom porzucić dziecko w wąwozie. Jeden z nich wzruszył się jednak, widząc, jak niedźwiedzica karmi niemowlę i postanowił zaopiekować się dzieckiem. Parys zajmował się trzodą przybranego ojca, wyrastając na przystojnego młodzieńca. Pewnego razu, gdy bohater obłuskiwał trzcinę, stanął przed nim Hermes, mówiąc, by rozstrzygnął, której z bogiń należy się jabłko. Hera, królowa nieba, obiecała, że jeśli to ją uzna za najpiękniejszą, stanie się władcą, któremu będą składać daniny. Przez chwilę ta wizja była dla Parysa kusząca, lecz zdał sobie sprawę, że pałac odgrodzi go od pastwisk i życia, które znał. Tymczasem odezwała się Atena, która obiecała pasterzowi, że uczyni Parysa najmądrzejszym z ludzi. Wtem bohater przypomniał sobie o staruszku, o którym powiadano, że jest bardzo mądry. Mężczyzna miał jednak pomarszczoną twarz i smutne oczy. Z rozważań wyrwała Parysa Afrodyta. Bogini miłości obiecała bohaterowi, że da mu Helenę, najpiękniejszą kobietę na świecie.
Według słów Afrodyty żyła ona w domu Menelaosa, króla Sparty. Słysząc to, Parys wręczył jabłko Afrodycie. W jakiś czas później na górze Ida w Troi odbyły się igrzyska. Ich zwycięzcą został Parys. Młodzieniec zyskał uznanie i trafił na królewski dwór. Po kilku dniach tajemnica pochodzenia bohatera wyszła na jaw, a jego rodzice płakali ze szczęścia, zapominając o przepowiedni. Jako książę Parys mógł wsiąść na statek i ruszyć do Sparty. Parys zyskał tam zaufanie króla Menelaosa, który pozwolił mu zostać w gościnie. Król jednak musiał wyjechać. Parys to wykorzystał i gdy zapadła noc, porwał Helenę, żonę króla Sparty. Tak oto rozpoczęła się wojna trojańska. Naczelnym wodzem wojsk spartańskich został Agamemnon, brat Menelaosa, król Argos i Myken. Na jego rozkaz stawili się najznakomitsi wojownicy, brakowało jedynie Achillesa, syna Peleusa i Tetydy. Według przepowiedni tylko on mógł zagwarantować Achajom zwycięstwo. Bogini kąpała go bowiem w świętej rzece, co uczyniło go odpornym na ciosy. Jego słabym punktem była jednak pięta. To za tę część ciała Tetyda trzymała Achillesa, kąpiąc go. Bogini nie chciała, by jej syn dołączył do walk. Ukryła go wśród królewien, ale bohatera jednak odnaleziono, dzięki podstępowi Odyseusza. Tylko fałszywa księżniczka, czyli Achilles nie zwracał uwagę na kosztowności, które wystawił Odyseusz (przebrany za kupca). Odyseusz, widząc pannę na uboczu, wyciągnął miecz w pochwie spiżowej, co też zwróciło uwagę dziewczyny, bo zabłyszczały się jej oczy. Wtedy Odyseusz zapytał, czy jest to Achilles. Młodzieniec się przyznał, a Odyseusz opowiedział mu o wyprawie wojennej, która się szykuje, gdy ten pójdzie z nim. Wojna trojańska ciągnęła się 10 lat i starcia wciąż nie można było rozstrzygnąć, do czego przyczynili się bogowie. W obozie greków wybuchła zaraza, Agamemnon porwał córkę apolinnowego kapłana, więc musiał oddać brankę. Wściekły na Achillesa odebrał mu niewolnicę, śliczną Bryzeidę. Kiedy Achilles obraził się na Agamemnona, szala zwycięstwa przechyliła się na stronę Troi. Kiedy jednak zginął Patrokles, druh Achillesa, wojownik wznowił walkę i zabił Hektora, brata Parysa. Na dodatek wojownik zbezcześcił ciało pokonanego, ciągnąc nagie zwłoki za rydwanem. Priam, ojciec Hektora, przybył do wrogiego obozu, by wykupić ciało zmarłego syna. Starzec ukorzył się przed Achillesem. Padł na kolana i całował go po rękach. Achilles, widząc starca, wzruszył się. Ugościł go, nakazał oporządzić zwłoki Hektora i sam zaniósł je na wóz. Uroczystości pogrzebowe zmarłego wojownika trwały dwanaście dni. Achilles zginął niedługo po Hektorze, ugodzony strzałą Parysa, trafiony w piętę. Zbroję po Achillesie nosił Odyseusz. Niebawem poległ także Parys, a Helenę wydano za jego brata Deifoba, ale kobieta zapragnęła wrócić do męża. Pewnego razu, ku zaskoczeniu Spartan, przeciwnicy porwali posąg Ateny i odpłynęli. Zostawili jedynie drewnianego konia. Spartanie sądzili, że to podarunek od przegranych, mimo że Laokon i wieszczka Kasandra przestrzegali ich, by go nie przyjmowali. Spartanie uważali, że to koniec wojny trojańskiej i urządzili ucztę z tej okazji. Wszyscy wojownicy upili się i zasnęli. A w tym czasie z wnętrza drewnianego konia wyszedł Odyseusz, król Itaki razem ze swoimi wojownikami. Z łatwością pokonał zaspanych i nietrzeźwych Spartan, a następnie otworzył bramy miasta dla reszty armii, która czekała w ukryciu. Miasto spalono. Menelaos zabił Deifoba. Początkowo chciał zemścić się także na Helenie, ale jak tylko zobaczył żonę – wybaczył jej, a i Helena postanowiła wrócić do królewskiego małżonka. Przyczyniła się do tego bogini miłości – Afrodyta.
Wojna trojańska – streszczenie krótkie
Bogini morska – Tetyda poślubiła śmiertelnika – Peleusa. Przepowiednia głosiła bowiem, że jej syn będzie potężniejszy od ojca, dlatego bogowie zrezygnowali z ożenku z Tetydą. Podczas wesela zjawiła się Eris, bogini niezgody, której nikt nie zaprosił. Rzuciła na stół jabłko z napisem „dla najpiękniejszej”. Atena, Hera i Afrodyta zaczęły się o nie sprzeczać. Zeus postanowił, że spór rozstrzygnie – Parys, młody pasterz. W rzeczywistości był on synem Hekabe i Priama, króla Troi. Rodzice porzucili go, ponieważ przed narodzinami syna, Hekabe miała proroczy sen. Wróżbici uznali go za znak, że potomek władcy przyczyni się do zagłady miasta. Parys uznał za najpiękniejszą Afrodytę, ponieważ ta obiecała mu, że otrzyma Helenę, spartańską królową. Krótko potem Parys, wygrywając igrzyska, dostał się na dwór królewski, a wkrótce wyszło na jaw także jego pochodzenie. Jako książę Troi Parys popłynął do Sparty. Pogwałcił odwieczne prawo gościnności i podczas nieobecności króla Menelaosa, porwał jego żonę – Helenę. Tak rozpoczęła się wojna trojańska, która trwała aż 10 lat. Naczelnym wodzem wojsk spartańskich został Agamemnon, brat Menelaosa, król Argos i Myken. Według przepowiedni jednak tylko Achilles mógł zapewnić Sparcie zwycięstwo. Był to syn Tetydy i Peleusa. Jego ciało było odporne na ciosy, z wyjątkiem pięty, za którą bogini trzymała syna, kąpiąc go. Matka ukryła Achillesa, by nie brał udział w wojnie trojańskiej, lecz Odyseusz wydostał go z ukrycia podstępem. Do walk zaczęli mieszać się bogowie. Na dodatek Hektor, trojański królewicz odebrał Achillesowi brankę, czym go rozwścieczył. Dopiero śmierć przyjaciela zmobilizowała jednak Achillesa do walki. Po długiej walce zabił Hektora i zbezcześcił jego zwłoki. Priam, ojciec zmarłego ukorzył się przed zabójcą syna, by odzyskać ciało Hektora, co wzruszyło bohatera. Achilles zginął niedługo po Hektorze, trafiony strzałą w piętę przez Parysa. Zginął także Parys, a Helenę wydano za jego brata. W kilka dni później wydawało się, że trojańscy wojownicy uciekli, zostawiając drewnianego konia. Spartanie sądzili, że to podarunek od przegranych i mimo ostrzeżeń wieszczki Kasandry, wprowadzili go do miasta. Gdy zapadła noc z drewnianego konia wyszedł Odyseusz i otworzył bramy miasta dla pozostałych żołnierzy. Śpiących biesiadników wzięli z zaskoczenia i łatwo pokonali. Miasto zostało spalone. Początkowo Menelaos chciał zemścić się na Helenie, ale wybaczył jej, dzięki Afrodycie. Ostatecznie Helena wróciła do Sparty.
Wojna trojańska – plan wydarzeń
- Przepowiednia, według której dziecko Tetydy będzie silniejsze od ojca.
- Tetyda ma wyjść za mąż za Peleusa.
- Eris, bogini niezgody zjawia się na weselu.
- Eris rzuca jabłko dla najpiękniejszej bogini.
- Atena, Hera i Afrodyta spierają się o tytuł najpiękniejszej.
- Parys, syn Priama, króla Troi ma rozstrzygnąć spór.
- Parys wybiera Afrodytę, która obiecuje mu Helenę, spartańską królową.
- Tożsamość Parysa wychodzi na jaw.
- Parys udaje się do Sparty i porywa Helenę.
- Spartańska armia szykuje się do wojny.
- Gwarantem zwycięstwa Spartan ma być Achilles.
- Odyseusz odkrywa, gdzie ukrywa się Achilles.
- Rozpoczyna się wojna trojańska.
- Agamemnon porywa brankę Achillesa.
- Achilles odmawia walki.
- Achilles mobilizuje się do walki po śmierci przyjaciela.
- Achilles zabija Hektora i bezcześci jego ciało.
- Ojciec Hektora błaga Achillesa o wydanie ciała syna.
- Achilles ginie ugodzony strzałą przez Parysa.
- Spartanie zostawiają przeciwnikom drewnianego konia.
- Trojanie lekceważą wróżbę Kasandry.
- Trojanie cieszą się, że zwycięstwa.
- Odyseusz z żołnierzami wychodzi z konia i atakuje uśpionych Trojan.
- Menelaos zabija Deifoba i godzi się z Heleną dzięki Afrodycie.
Wojna trojańska – charakterystyka bohaterów
Tetyda – bogini morska; żona Peleusa, matka Achillesa; według przepowiedni jej syn miał się stać potężniejszy niż ojciec, dlatego z ożenku z nią zrezygnowali bogowie i wyszła za śmiertelnika. Kąpała Achillesa w świętym źródle, by jego ciało stało się nieśmiertelne; trzymała go jednak za piętę; był to słaby punkt Achillesa; nie chce, by syn uczestniczył w wojnie trojańskiej, więc ukrywa go wśród księżniczek; jej podstęp zostaje odkryty przez Odyseusza;
Achilles – syn Tetydy i Peleusa; półbóg, spartański wojownik, którego ciało jest odporne na ciosy z wyjątkiem pięty; początkowo matka ukrywa go wśród księżniczek, by nie uczestniczył w wojnie trojańskiej; według przepowiedni, dopóki Achilles będzie walczył, to miasto nie upadnie; Achilles jest wściekły, że Agamemnon zabrał mu brankę; walczy zdeterminowany, dopiero gdy zginął Patrokles (przyjaciel Achillesa), a w bohatera wstąpiła wola walki; zabił Hektora i znieważył jego ciało; wzruszył się, jednak gdy ojciec zmarłego – Priam padł przed nim na kolana, prosząc wroga, by zwrócił mu zwłoki Hektora; Achilles ginie trafiony w piętę strzałą przez Parysa.
Parys – trojański książę; syn Hekabe oraz Priama, króla Troi; jako niemowlę z porzucony w lesie, ponieważ jego matka, będąc w ciąży, miała sen, w którym widziała żagiew, od którego spłonie miasto; miała to być przestroga, że Parys przyczyni się do upadku Troi; to on decyduje, która z bogiń jest najpiękniejsza; przekonuje go Afrodyta, obiecując, że bohater otrzyma Helenę, spartańską królową; wychowany przez pasterza, wkrótce poznaje swoje królewskie pochodzenie; Parys sprzeciwia się świętemu prawu gościnności i pod dachem króla Menelaosa – porywa jego żonę – Helenę; to staje się bezpośrednim powodem wybuchu wojny trojańskiej.
Agamemnon – brat Menelaosa, król Argos i Myke, dowódca wojsk spartańskich w czasie wojny trojańskiej; zmusza Achillesa do oddania swojej niewolnicy Bryzeidy, co jest dla Achillesa wielkim zniewagą, ponieważ był bardzo związany z nią. Po drugie, Agamemnon odmawia zadośćuczynienia Achillesowi za utracone mienie i honor, co przyczynia się do gniewu Achillesa i jego decyzji o wycofaniu się z walki.
Odyseusz – bohater mitologii greckiej. Był królem Itaki i jednym z głównych wojowników greckich podczas wojny trojańskiej; to on ukrył się w koniu trojańskim i otworzył bramy miasta żołnierzom; powrót Odyseusza do Itaki to główny wątek epopei Homera, „Odyseja”
Hektor – książę Troi, syn króla Priama i jego żony Hekabe; brat Parysa; ginie w pojedynku z Achillesem; jego ciało jest ciągnięte przez Achillesa po ziemi; zostaje pochowany z honorami, dopiero po tym, jak ojciec błaga Achillesa o wydanie zwłok syna.
Eris – bogini zemsty, która nie została zaproszona na wesele Tetydy i Peleusa; zjawia się nieproszona i rzuca jabłko z napisem „dla najpiękniejszej”; o ten tytuł walczą trzy boginie: Atena – bogini mądrości, Hera – bogini małżeństwa i rodziny oraz Afrodyta – bogini miłości; spór ten uruchamia lawinę zdarzeń, która ostatecznie doprowadza do wojny trojańskiej.
Wojna trojańska – problematyka
Mit ten opowiada o przyczynach wybuchu wojny trojańskiej oraz o jej przebiegu. Bezpośrednią przyczyną konfliktu jest porwanie Heleny – królowej Sparty, przez księcia trojańskiego – Parysa. Po obu stronach konfliktu pojawiają się waleczni wojownicy (Agamemnon, Achilles, Hektor). Na szczególną uwagę zasługuje postać Achillesa; jego matka uczyniła go odpornym na ciosy, lecz jego słabym punktem była pięta; trafiony w nią – umierał. Stąd wziął się związek frazeologiczny – pięta Achillesa, który oznacza słabość, czuły, słaby punkt danej osoby. Innym związkiem frazeologicznym, który ma swoją genezę w micie o wojnie trojańskiej, jest koń trojański; odnosi się on do podstępu lub podstępnej pułapki, w której pozornie niewinna albo korzystna rzecz lub osoba kryje w sobie niebezpieczeństwo, lub zło.
Związek frazeologiczny to połączenie wyrazowe obecne w języku na stałe. Żeby poprawnie się nim posługiwać, trzeba znać jego znaczenie, które zazwyczaj nie wynika ze znaczeń poszczególnych słów wchodzących w jego skład, a z sensu dyktowanego przez wyrazy, które składają się na związek frazeologiczny. Warto zaznaczyć, że połączenie wyrazowe jest stałe w języku i nie można ich zmieniać, rozdzielać, bo stracą swoje znaczenie. Ważnym źródłem związków frazeologicznych jest mitologia grecka. Inne to Biblia, literatura piękna, kultura ludowa oraz tradycja. Oto najpopularniejsze związki frazeologiczne, których źródłem są mity.
puszka Pandory – po jej otwarciu na świecie pojawiły się choroby i nieszczęścia; dziś używamy tego związku frazeologicznego, gdy mówimy o sytuacji lub decyzji, która wydaje się niewinna lub korzystna na pierwszy rzut oka, ale może prowadzić do nieoczekiwanych i niepożądanych konsekwencji,
pięta Achillesa – czyjś słaby punkt; ten związek frazeologiczny ma związek z Achillesem, który był nieśmiertelny, lecz można było go zabić, trafiając w piętę; właśnie tam trzymała go matka, gdy kąpała go w źródle, które dawało mu odporność na ciosy,
koń trojański – ten związek frazeologiczny odnosi się on do podstępu lub podstępnej pułapki, w której pozornie niewinna lub korzystna rzecz, lub osoba kryje w sobie niebezpieczeństwo, lub zło; jego źródłem jest mit o wojnie trojańskiej, w którym to pokonani Spartanie podarowali Trojanom drewnianego konia, w jego wnętrzu ukryci byli spartańscy wojownicy, którzy w ten sposób przedostali się do miasta i pokonali biesiadujących mieszkańców Troi,
syzyfowa praca – nadaremny wysiłek; mityczny Syzyf, król Koryntu wtaczał głaz na górę, lecz kiedy był już u szczytu, kamień spadał i wszystko zaczynało się od nowa,
znaleźć się w objęciach Morfeusza – śnić; Morfeusz był bowiem bogiem marzeń sennych,
stajnia Augiasza – frazeologizm ten odnosi się do zadania lub sytuacji, która jest ogromna, bałaganem, niezwykle trudna do uporządkowania lub oczyszczenia. Jest to nawiązanie do mitologicznej pracy Heraklesa, który miał oczyścić ogromną i zaniedbaną stajnię króla Augiasza w jednym dniu, wykonując zadanie, które wydawało się niemożliwe do zrealizowania,
herkulesowe prace – ciężka, wręcz niewykonalna praca, która przynosi efekty; praca ponad siły; przeciwieństwo syzyfowej pracy; frazeologizm pochodzi od dwunastu prac, które musiał wykonać Herakles (Herkules); była to kara nałożona przez wyrocznię delficką za zamordowanie własnej rodzin,
ikarowe loty – używany jest na określenie czegoś ambitnego i ryzykownego; przedsięwzięcia, które kończy się porażką; źródłem tego frazeologizmu jest mit o Dedalu i Ikarze; Ikar, wbrew przestrogom ojca, leci ku słońcu i ginie.
koszula Dejaniry – pozytywne działania lub decyzje, które dają odwrotny (negatywny) skutek; ten związek pochodzi od koszuli, którą Herakles otrzymał od żony; Dejanira wierzyła, że to amulet; w rzeczywistości koszula była nasączona trucizną i doprowadziła do śmierci herosa.
