Spis treści:

Wprowadzenie i teza

Wprowadzenie: Biblia bywa nazywana najważniejszą książką świata – jej wielkość i wpływ na kulturę uznają nie tylko chrześcijanie, ale również wyznawcy innych religii, a nawet ateiści. Niewątpliwie jest to źródło inspiracji, z którego można czerpać nieustannie, wciąż doszukując się tam nowych znaczeń. Choć to dzieło sprzed setek lat, niektóre części Pisma Świętego – jak Apokalipsa świętego Jana – wciąż budzą wśród interpretatorów wątpliwości co do swojej symboliki. Po motywy biblijne chętnie sięgali polscy twórcy wszystkich epok: od średniowiecza aż po czasy współczesne. Jednym z dzieł przesyconych nawiązaniami do Biblii jest III część mickiewiczowskich „Dziadów”. Natomiast późniejszym utworem, w którym pojawiają się wyraźne nawiązania do Biblii, jest Jana Kasprowicza „Dies irae”, napisany w epoce Młodej Polski. 

Teza: Twórcy różnych epok nawiązują do motywów biblijnych w różnych celach, bo motywy biblijne odnoszą się do uniwersalnych prawd. 

Rozwinięcie - „Dziady cz. III” Adama Mickiewicza

Rozwinięcie: Adam Mickiewicz odwoływał się w „Dziadach” do motywów biblijnych, by uzasadnić wyjątkową rolę Polski w świecie, którą widział jako „Mesjasza narodów”. Do Biblii odwoływali się i  wciąż odwołują autorzy wszystkich epok. Niezwykle widoczne nawiązania do Pisma Świętego znajdujemy w III części „Dziadów” – dramat jest właściwie przesycony biblijnymi motywami. Można stwierdzić wręcz, że to one nadają mu patetyczny i mistyczny wydźwięk. Wieszcz sięgnął po motywy biblijne nie bez powodu – sednem utworu jest przedstawienie dramatycznej sytuacji Polski w czasie rozbiorów, a dokładnie po powstaniu listopadowym.  

Poprzez wykorzystanie nawiązań do Biblii, Mickiewicz wyjaśnił również koncepcję mesjanizmu polskiego. Była to idea, propagowana przez Andrzeja Towiańskiego (jego filozofię nazywano towianizmem), wywierająca duży wpływ na pisarzy romantyzmu. W jej ujęciu Polska była Mesjaszem narodów, co oznacza, że przypisano jej niezwykle istotną, „zbawczą” rolę w świecie. Koncepcja mesjanizmu polskiego zakładała, że cierpienie Polaków ma głębszy sens. Choć poświęcenie doprowadzi do upadku kraju, odrodzi się on silniejszy, czyli posługując się symboliką biblijną: zmartwychwstanie. Dzięki temu utoruje drogę do wolności także innym uciśnionym narodom. Jednym z kluczowych fragmentów dramatu, który wyjaśnia mesjanistyczną koncepcję, jest widzenie księdza Piotra. W wizji duchownego pojawia się postać człowieka, który staje przed sądem, bierze krzyż, a po przejściu pewnej drogi umiera. To dosłowne nawiązanie do drogi krzyżowej i śmierci Chrystusa. Człowiek ten symbolizuje Polskę – w wizji krzyż rozciąga się na całą Europę, co jest wytłumaczeniem mesjanistycznej idei poświęcenia jednego kraju dla innych.  

Kolejnym nawiązaniem do Biblii jest postać Konrada, który nie tylko zwraca się do Boga, ale wręcz się do niego porównuje. W „Wielkiej Improwizacji” przypomina nieco Lucyfera, który był aniołem, lecz jego pycha i żądza władzy doprowadziły go do buntu przeciw Bogu i wypędzenia z góry bożej – to sprawiło, że stał się diabłem. Konrad chce, aby Bóg dał mu władzę nad duszami – czuje się tak wszechmocny jak Stwórca.  

Innym, bardzo wyrazistym motywem biblijnym, który wykorzystał Mickiewicz, jest porównanie polskiej młodzieży do niewinnych dzieci, mordowanych przez Heroda. Sięgnięcie po tak dramatyczną historię z Pisma Świętego pozwala czytelnikowi zrozumieć ogrom cierpienia, które zaborca wyrządzał Polakom.  

Kontekst - „Dies Irae” Jana Kasprowicza

Kontekst: Po motywy biblijne sięgali również twórcy młodopolscy. Jednym ze sztandarowych utworów tego okresu jest „Dies Irae” Jana Kasprowicza. To hymn napisany bardzo podniosłym tonem – świadczy o tym także zatytułowanie go po łacinie (w polskim tłumaczeniu dies irae oznacza dzień gniewu). Utwór ten przesycony jest nawiązaniami do Biblii – dzień gniewu to tak naprawdę dzień Sądu Ostatecznego – Apokalipsa. Kasprowicz kreśli w utworze apokaliptyczną wizję świata, który jest pełen chaosu i grzechu, a przez to skazany przez Boga na zagładę. Kasprowicz rozważa w tym wierszu biblijne rozumienie grzechu i odpowiedzialność za niego. Czy jeśli grzech pierworodny pochodzi od pierwszych ludzi, współcześni powinni za niego odpowiadać? Takie pytania – choć nie wprost – stawia Kasprowicz. Autor zauważa także dualistyczną naturę człowieka – z jednej strony jest on grzesznikiem, z drugiej zaś chce żyć w świętości. Wykorzystanie apokaliptycznych motywów biblijnych  w tym wierszu jest pewną przestrogą dla czytelnika – dzień Sądu Ostatecznego nadejdzie dla każdego z nas, ale być może nie będzie musiał to być dzień gniewu boskiego. 

Podsumowanie

Podsumowanie: Twórcy – nie tylko pisarze, ale także malarze, rzeźbiarze, muzycy, a współcześnie również graficy czy reżyserzy czerpią z Biblii, gdyż jest to bogate źródło inspiracji. Motywy z Pisma Świętego dają się interpretować na wiele sposobów, a jednocześnie są uniwersalne. Przypowieści, historie, a nawet sam dekalog przedstawiają uniwersalne prawdy – takie, do których można się odwołać niezależnie od czasów. Warto w tym miejscu przypomnieć utwór Herberta „Przesłanie Pana Cogito”, w którym autor – podobnie jak Bóg poprzez dekalog – nakazuje, jak należy postępować w życiu. Choć zewnętrzną nagrodą za moralnie poprawne postępowanie będzie „chłosta śmiechu zabójstwo na śmietniku”, tylko żyjąc odważnie i pokornie, stając w obronie słabszych („nie w twojej mocy przebaczać w imieniu tych, których zdradzono o świcie” – nawiązanie do zdradzenia Jezusa przez Judasza) oraz potępiając zdrajców i tchórzy, można spojrzeć sobie w oczy.

Zobacz pełną listę pytań jawnych na maturę ustną z języka polskiego 2026.