Spis treści:
- Geneza Środy Popielcowej
- Popielec – jak kiedyś go obchodzono?
- Rytuał posypywania głowy popiołem
- Wielki Post – czym jest?
- Ile dokładnie trwa Wielki Post?
- Wielki Post – co można, a co jest zakazane
Popielec, zwany inaczej Środą Popielcową, jest dniem w kalendarzu katolickim, który kończy okres karnawału i rozpoczyna Wielki Post, czyli czas, w którym katolicy pokutują i przygotowują się do najważniejszego w roku święta – Wielkanocy.
Geneza Środy Popielcowej
Pierwsze zapiski o obchodzeniu Wielkiego Postu w Rzymie pochodzą z II wieku n.e. Początkowo poszczono tylko przez 40 godzin w Wielki Czwartek i Wielką Sobotę. Czterdziestodniowy post wprowadzono dopiero w IV wieku, choć to wcale nie środa była dniem, który go rozpoczynał, a niedziela. Około V wieku włączono do okresu pokutnego Wielki Piątek i Wielką Sobotę, a po odjęciu od niego niedziel, liczba 40 dni przestawała się zgadzać. Wówczas brakujące dni dodano, co sprawiło, że rozpoczęcie się Wielkiego Postu nie wypadało już w niedzielę, a w poprzedzającą ją środę – dokładnie 40 dni przed Niedzielą Wielkanocą.
Mniej więcej w V wieku w liturgii Kościoła Katolickiego pojawił się rytuał posypywania głów popiołem. Początkowo dotyczył on jedynie pokutników, którzy mieli na sumieniu bardzo ciężkie przewinienia. W poniedziałek, po niedzieli rozpoczynającej Wielki Post, pokutnicy musieli najpierw przystąpić do tajnej spowiedzi przed biskupem, a później wejść do kościoła, w którym kapłan posypywał ich głowy popiołem, mówiąc: „Pamiętaj człowiecze, że jesteś prochem i w proch się obrócisz; czyń pokutę, abyś uzyskał życie wieczne” (Rdz 3,19). W następnej kolejności kropiono ich wodą święconą i ubierano w stroje pokutne, w których musieli leżeć na posadzce kościoła, odmawiając „Litanię do Wszystkich Świętych”. Po tym byli wyrzucani z kościoła i musieli żyć poza wspólnotą, pościć, modlić się oraz dawać jałmużnę, aż do Wielkiego Czwartku, w którym biskup ich rozgrzeszał.
W VII wieku cały rytuał przeniesiono na Środę Popielcową, a około X wieku zaczęto posypywać popiołem głowy nie tylko pokutników, ale również innych wiernych.
Przeczytaj również: Babski comber, czyli kobiece „łostatki” nie tylko na Śląsku
Popielec – jak kiedyś go obchodzono?
Popielec, po staropolsku był nazywany także Wstępną Środą (jako wstęp do Wielkiego Postu). Początkowo w tym dniu trwały jeszcze karnawałowe zabawy, aż do wieczora, gdy zaczynały bić dzwony, zwiastujące koniec karnawału i początek Wielkiego Postu. Dopiero po posypaniu głów popiołem na wieczornej mszy zaczynał się czas pokuty. Przez pewien okres popiół był wsypywany przez księdza jednemu z członków rodziny do modlitewnika, by ten po powrocie do domu posypał nim głowy reszty domowników.
Do poszczenia i zakazów wielkopostnych podchodzono bardzo restrykcyjnie – jedzono mało, nie organizowano imprez, a w karczmach milkła muzyka. By symbolicznie rozpocząć okres pokutny, chowano wszelkie mięsa i wędliny oraz wyparzano garnki, w których były one gotowane. Na stole stawiano natomiast postny żur, który stanowił postawę żywienia w tym okresie.
Rytuał posypywania głowy popiołem
Najważniejszym rytuałem, który obecnie odbywa się w kościołach podczas Środy Popielcowej, jest posypanie przez kapłana głów wiernych popiołem. Ma to miejsce po kazaniu i zastępuje akt pokuty. Wierni wraz z kapłanem modlą się o poświęcenie popiołu oraz oczyszczenie z grzechów przed misterium paschalnym. Następnie wierni ustawiają się przed ołtarzem, a kapłan posypuje ich głowy popiołem, cytując słowa z Biblii: „Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię” (Mk 1, 15) lub „prochem jesteś i w proch się obrócisz” (Rdz 3, 19).
Używany podczas rytuału popiół pochodzi ze spalenia ususzonych palm, które były święcone w Niedzielę Palmową poprzedniego roku. Posypywanie głów popiołem ma przypominać o przemijaniu i wskazywać na śmiertelność człowieka, jednocześnie dając mu nadzieję na zmartwychwstanie. Obrzęd symbolizuje również pokutę i nawrócenie, które powinny się dokonać u katolików w czasie Wielkiego Postu, czyli przed zmartwychwstaniem Jezusa w Wielkanoc.
Przeczytaj również: Zapusty, ostatki, śledzik – staropolskie zwyczaje na koniec karnawału
Czy w Środę Popielcową trzeba iść do kościoła?
Obecnie w Środę Popielcową odbywa się msza, na której kapłan posypuje głowy wiernych popiołem. Chociaż jest to dla katolików ważne święto, to dzień, w którym wypada Popielec, nie jest ustawowo wolny, a uczestnictwo we mszy świętej nie jest obowiązkowe.
Wielki Post – czym jest?
Wieli Post to dla katolików czas pokuty, który ma ich przygotować do najważniejszego święta w roku, czyli Wielkanocy. Trwa około 40 dni, ponieważ liczba ta nawiązuje do czterdziestodniowego postu Jezusa na pustyni, w czasie którego był on kuszony przez diabła.
Przez okres Wielkiego Postu katolikom, prócz poszczenia, zaleca się również pokutę, modlitwę i jałmużnę oraz ogólną refleksję na temat własnej relacji z Bogiem, do czego okazją jest m.in. możliwość udziału w rekolekcjach, które odbywają się właśnie w tym czasie roku liturgicznego. Przez cały Wielki Post można również brać udział w mających wówczas miejsce nabożeństwach, czyli piątkowych drogach krzyżowych i niedzielnych gorzkich żalach.
W trakcie okresu pokutnego zmienia się również wystrój kościoła i elementy liturgii. Ze świątyni znikają ozdoby i kwiaty, rezygnuje się z używania dzwonków na rzecz kołatek, nie śpiewa się pieśni „Chwała na wysokości Bogu” oraz „Alleluja”, a kapłan przywdziewa fioletowy ornat (nie licząc czwartej niedzieli Wielkiego Postu, kiedy kolor szat jest różowy). W piątą niedzielę Wielkiego Postu zasłania się krzyż, który zostaje odkryty dopiero podczas nabożeństwa wielkopiątkowego.
Przeczytaj również: Co to jest grzech ciężki i kiedy jest popełniany? Rodzaje grzechów
Ile dokładnie trwa Wielki Post?
Dziś liczba 40 dni Wielkiego Postu jest symboliczna, ponieważ zakładając, że rozpoczyna się on w Popielec, a kończy przed Wielkim Czwartkiem (według ustaleń Soboru watykańskiego II), który rozpoczyna triduum paschalne, niewchodzące już w skład Wielkiego Postu, mamy 43 dni. Niektórzy błędnie uważają, że do dni Wielkiego Postu nie powinno liczyć się sześciu występujących w nim niedziel, jednak także po ich odjęciu suma nie wynosiłaby 40, a 37 dni.
Problem niezgodności powstał w wyniku zmieniających się w przeszłości spojrzeń na ramy czasowe Wielkiego Postu. W 325 roku na Soborze nicejskim I ustalono dokładnie czterdziestodniowy post, który rozpoczynał się w szóstą niedzielę przed Wielkanocą, a kończył w Wielki Czwartek. Później oddzielono jednak triduum od czasu pokuty i zaczęto obchodzić Popielec w środę, co sprawiło, że liczba dni nie pozostawała już zgodna.
Wielki Post – co można, a co jest zakazane
W okresie pokutnym katolicy stosują trzy rodzaje postu:
- ilościowy
- jakościowy
- ścisły.
Pierwszy z nich polega na ograniczeniu ilości spożywanego jedzenia (trzy posiłki, z czego dwa lekkie i tylko jeden do syta, który może zawierać pokarmy mięsne). Drugi dotyczy wstrzymania się od spożywania pokarmów mięsnych, z wyłączeniem ryb, i obowiązuje zdrowe osoby od 14. do 60. roku życia, w każdy piątek roku. Trzeci z postów polega na połączeniu dwóch poprzednich i mają go stosować zdrowe osoby od 18. do 60 roku życia w Popielec i w Wielki Piątek. Zatem w te dwa dni katolicy powinni zarówno nie spożywać mięsa, jak i ograniczyć ilość jedzenia, które przyjmują. Niektórzy, choć nie jest to obowiązkowe, przestrzegają postu ilościowego i jakościowego przez cały okres pokutny lub odmawiają sobie jedzenia słodyczy i spożywania alkoholu.
Podczas Wielkiego Postu osoby wierzące nie powinny również organizować hucznych imprez (czyli związanych z tańcami, śpiewami, głośną muzyką). Mogą natomiast brać udział w zwykłych spotkaniach towarzyskich, czy korzystać z innych rozrywek, jak np. kino, teatr itp.
Wielki Post ma być czasem refleksji nad życiem i wiarą, a także wyrzeczeniem i rodzajem ofiary, dlatego wielu wierzących w tym czasie rezygnuje z przyjemności. Niektórzy częściej bywają też wówczas w kościele, np. na wielkopostnych nabożeństwach, lub uczestniczą w rekolekcjach, choć ani jedno, ani drugie nie jest obowiązkowe.
oprac. Joanna Cwynar
Rozwiąż nasze quizy:
Weekendowy QUIZ z fauny. Mało kto zdobędzie 15/20
Trudny QUIZ ortograficzny. Zdania z Ogólnopolskich Dyktand. Dasz radę?
QUIZ na środę. Pamiętasz seriale dla młodzieży z lat 80. i 90.?
