Spis treści:

Wprowadzenie i teza

Wprowadzenie: Mesjanizm nie jest koncepcją powstałą w romantyzmie. Jego korzenie sięgają Biblii – Mesjasz to postać ze Starego Testamentu, której nadejścia czekał naród wybrany. Zbawiciel miał zapewnić Izraelowi wolność i panowanie nad światem. W religii chrześcijańskiej Mesjaszem był Jezus Chrystus, który zszedł na ziemię, aby złożyć ofiarę z samego siebie, a przez to zapewnić ludziom zbawienie. Mesjanizm jest więc nieodłącznie związany z poświęceniem – Jezus poświęcił swoje życie dla ludzi, aby ci mogli żyć wiecznie. 

Niezwykła rola postaci, która poświęca się dla dobra innych, stała się punktem wyjścia do stworzenia koncepcji polskiego mesjanizmu. Była to wiara, że Mesjaszem narodów jest Polska, a jej poświęcenie ma pomóc zbawić świat. Naród polski miał w historii świata odgrywać specjalną, wyjątkową rolę – duchowego przewodnika i wybawiciela. Polska miała cierpieć, umrzeć, by ponownie odrodzić się w chwale. Andrzej Towiański, polski mistyk romantyzmu, twórca filozoficznej koncepcji towianizmu i mesjanista powiedział nawet, że Polska jest „Izraelem epoki”. 

Jednak po co tak właściwie stworzono w romantyzmie koncepcję mesjanizmu? Udręczony zaborami polski naród, dodatkowo przygwożdżony nieudanymi powstaniami potrzebował powodu, aby uwierzyć, że walka o niepodległość ma sens. Mesjanistyczne idee sprawiały, że cierpienie Polaków dla nich samych nabierało sensu i dawały siłę, by się nie poddawać. 

Teza: Zgodnie z ideą mesjanizmu Polska jest narodem, którego poświęcenie doprowadzi do zbawienia ludzkości i wyzwolenia innych państw. 

Rozwinięcie - „Dziady cz. III” Adama Mickiewicza

Rozwinięcie: Mesjanizm jest koncepcją, po którą sięgali najwięksi romantyczni wieszczowie: Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki. Na niej oparte są w dużej mierze „Dziady” cz. III – wieszcz uważał bowiem, że Polacy są w pewnym sensie łącznikiem między Bogiem a ludźmi.  

Mesjanistyczna idea towarzyszyła Mickiewiczowi przy konstruowaniu postaci Konrada. W „Wielkiej Improwizacji” pojawiają się biblijne nawiązania do postaci Mesjasza. Konrad mówi o sobie „Nazywam się milijon, bo za milijony kocham i cierpię katusze” – bohater ten przyrównuje swoje jestestwo i rolę w świecie do zbawczej śmierci Jezusa, który (zgodnie z Biblią) poświęcił swoje życie z miłości do człowieka.  

Kluczowa scena, w której wyraźnie widoczna jest idea Polski jako Mesjasza narodów to „Widzenie księdza Piotra”. W przeciwieństwie do Konrada, który nie doczekał się odpowiedzi Boga na swoje zawołanie, ksiądz Piotr doświadczył wizji, dzięki której zrozumiał, dlaczego Polska tak cierpi pod zaborami. Bóg wskazał w ten sposób, że kraj jeszcze przez jakiś czas będzie znajdował się w tej dramatycznej sytuacji. Wizja, którą otrzymuje od Stwórcy ksiądz Piotr, przypomina sąd i mękę Chrystusa – zamiast niego bohaterem jest jednak skazany na śmierć Polak. Niesie on krzyż, który rozciąga się na całą Europę – to symbol wyjątkowej roli Polski w świecie. Jej cierpienie, a potem zmartwychwstanie da wyzwolenie całej Europie. Gdy postać z widzenia umiera, ksiądz widzi, jak anioły niosą ją ku niebu. Przy Polaku stoi postać, którą ksiądz Piotr nazywa Wolnością – to symbol rychłego zmartwychwstania Polski, czyli odzyskania przez nią niepodległości. 

Kontekst - koncepcja winkelriedyzmu w „Kordianie” Juliusza Słowackiego

Kontekst: Nieco inaczej rozumiał mesjanizm Juliusz Słowacki. Utworzył on koncepcję „winkelriedyzmu”, którą przedstawił w „Kordianie”. Do stworzenia tej idei zainspirowała go postać Winkelrieda – szwajcarskiego średniowiecznego bohatera. Według legendy, w bitwie pod Sempach przyjął on na siebie ogromną liczbę włóczni nieprzyjaciela, co utworzyło lukę, przez którą rycerze wdarli się w szeregi austriackich wojski i zwyciężyli walkę. Słowacki w podobny sposób widział Polskę – powstanie listopadowe, którego tłumieniem zajęli się zaborcy, pozwoliło innym krajom zawalczyć o swoją wolność. Wieszcz uznał, że powstanie z 1830 roku przyczyniło się do osłabienia potęgi Rosji, skierowania jej uwagi na problem zrywu wolnościowego w Polsce, a przez to rezygnację z interwencji zbrojnej we Francji i Belgii. 

Nie bez powodu ideę winkelriedyzmu Słowacki przedstawił w „Kordianie”. Utwór ten miał stanowić światopoglądową, filozoficzną i literacką polemikę z „Dziadami” Mickiewicza. Kluczową sceną dramatu jest monolog na górze Mont Blanc, w czasie którego Kordian dostaje oświecenia i zaczyna rozumieć, jakie jest przeznaczenie jego oraz narodu. Dociera do niego, że jego rolą jest poświęcić się dla kraju – to nada sens jego życiu i zmieni losy Polski. Kordian wieszczy sobie i Polakom klęskę w walce, która jednak będzie prowadzić do wielkiego zwycięstwa. 

Podsumowanie

Podsumowanie: Zarówno mesjanizm, jak i winkelriedyzm były koncepcjami, które uznawały Polskę za państwo wyjątkowe i wybrane do odgrywania ważnej roli w dziejach świata. Mesjanizm zakładał jednak, że Polska musi wycierpieć swoje, by potem – jak zmartwychwstały Chrystus – odrodzić się na nowo i zbawić świat. Idea Słowackiego była nieco inna  –  nie widział on Polski jako biernego uczestnika wydarzeń, lecz kraj, który aktywnie walczy, nadstawia karku, by inne państwa mogły się wyzwolić. 

Zobacz pełną listę pytań jawnych na maturę ustną z języka polskiego 2026.