Spis treści:

Wprowadzenie i teza

Wprowadzenie: „Ta dzisiejsza młodzież!” – dezaprobatę na temat obecnej młodzieży każdy z pewnością słyszał niejednokrotnie. Babcie, dziadkowie, a nawet rodzice, patrząc na młodych, martwią się, dokąd zmierza ten świat. Okazuje się, że nie tylko „dzisiejsza” młodzież jest nie taka, jak być powinna w mniemaniu starszych. Już 400 lat temu Arystoteles narzekał, że „kiedy widzi młodzież, to wątpi w przyszłość cywilizacji”. Wtórował mu Sokrates, według którego ówcześni mu młodzi „kochali luksus, denerwowali nauczycieli i cały czas się obijali”.  

Postrzeganie młodych jako tych, którzy zrujnują cywilizację i nie poradzą sobie w życiu, nie jest cechą czasów współczesnych, ale w społeczeństwie występuje od pradawnych czasów. Jeden z brytyjskich badaczy historii antyku, Matthew Shipton, zajmujący się analizą konfliktów międzypokoleniowych zaobserwował, że każde pokolenie twierdzi, że wraz z jego końcem wszystko upadnie. To sprawia, że rodzicom i dziadkom tak trudno jest dogadać się z dziećmi. Jeden z amerykańskich socjologów, David Finkelhor opracował nawet termin juvenoia, pochodzący od słów juvenil (młodzieńczy) i paranoia (paranoja), który oznacza strach przed młodzieżą, a jednocześnie obawę o młodych. Za przyczyny konfliktów międzypokoleniowych uważa on przywiązanie rodziców do pewnych wartości lub instytucji i przekonanie, że młodzi będą je atakować, niszczyć lub zmieniać. Im szybciej zmienia się świat, tym szybciej starsi zaczynają atakować młodych, widząc w nich winę. Przykładów na potwierdzenie socjologicznych tez dostarczają również bohaterowie literaccy. Konflikty między rodzicami a dziećmi to ważny wątek wielu utworów, na przykład: „Skąpca” Moliera, „Tanga” Mrożka czy „Przedwiośnia” Żeromskiego. 

Teza: Konflikt między dorosłymi a rodzicem jest częstym wątkiem w literaturze. Od wieków rodzice i dzieci mają odmienne poglądy na otaczający świat, co prowadzi do rodzinnych konfliktów.  

Rozwinięcie - „Skąpiec” Moliera

Rozwinięcie: Warto zaznaczyć, że przyczyny nieporozumień pomiędzy dziećmi a rodzicami mogą wynikać z różnych wartości wyznawanych przez obydwa pokolenia. Przykładem może być „Skąpiec” i ukazana w nim relacja pomiędzy ojcem a dziećmi.  

„Skąpiec” to komedia napisana przez Moliera, będąca wytknięciem (oczywiście w metaforyczny sposób) przywar ówczesnemu mieszczaństwu francuskiemu. Autor zarzucał tej warstwie społecznej, że zajmuje ich tylko gromadzenie majątku. W utworze tym pierwszoplanowym bohaterem jest Harpagon – ojciec Kleanta i Elizy, człowiek zamożny, jednak niezwykle skąpy. Gromadzenie majątku jest jego celem i obsesją. Mimo posiadanego złota, jego rodzina żyje w nędzy – tak bardzo boi się on „naruszyć” zgromadzone pieniądze. Dzieciom trudno jest to znosić, jednak prawdziwy konflikt zaczyna się, gdy Kleant chce poślubić Mariannę, a Eliza – Walerego. Ojciec sprzeciwia się jednak tym małżeństwom, chcąc, by jego dzieci weszły w związki z osobami zamożnymi. Elizę planuje więc wydać za bogatego, lecz starszego Anzelma, który zdecydował się zrzec posagu. Co więcej, sam za żonę planuje wziąć ukochaną syna! Choć ostatecznie udaje się tego uniknąć i młodzi dostają zgodę na poślubienie swoich ukochanych, Harpagon nie przechodzi przemiany. 

Relacje Harpagona z jego dziećmi są bardzo złe – diametralnie różnią się oni podejściem do życia. Dla młodych ważna jest prawdziwa miłość i założenie rodziny u boku ukochanych, dla ich ojca zaś  zdobywanie jak największych pieniędzy. W czasach, w których powstał „Skąpiec”, rodzic decydował o losie swojego dziecka – Harpagon zamierzał więc bezwzględnie zniszczyć życie Elizy i Kleanta, nie zważając na ich uczucia. Można mieć wręcz wrażenie, że nie kochał swoich dzieci, ale traktował jak narzędzia do zdobycia jeszcze większego majątku. Powyższy przykład pokazuje, że Harpagon wyznawał inne wartości, dla niego liczyły się tylko bogactwa, z kolei dla dzieci najważniejsza była miłość. Przyczyną nieporozumień między pokoleniami były wyznawane wartości. Warto zwrócić, że szczęście, które buduje się na majątku nie jest trwałe, co również ilustruje nam przykład Harpagona. W momencie straty mężczyzna całkowicie się załamał.  

Kontekst - „Tango” Sławomira Mrożka

Kontekst: Nieporozumienia między rodzicami i dziećmi są również osią „Tanga” Sławomira Mrożka. W utworze przedstawiono trzy pokolenia: dziadków, będących przedstawicielami mieszczan, rodziców (Stomila i Eleonorę), reprezentujących rewolucję obyczajową oraz ich dzieci (Artura). Konflikt przebiega przede wszystkim na linii Stomil/Eleonora versus Artur. Rodzice, wychowani w czasie rewolucji obyczajowej cenią sobie luz, frywolność i żyją w chaosie. Artur zaś studiuje poważne kierunki, odpowiednio się ubiera i docenia ład. Jego „porządne” zachowanie jest wyrazem buntu – nie może on zbuntować się inaczej, gdyż poprzez łamanie zasad i norm stanie się taki, jak rodzice. Mrożek pokazał więc w „Tangu” totalne odwrócenie ról. Nieporozumienia w tej rodzinie polegają na ogromnej przepaści pokoleniowej i rezygnacji z próby wzajemnego zrozumienia. Przyczyną konfliktów jest także niedorosłość rodziców do odgrywania takiej roli. Ich dziecko potrzebuje stabilizacji, porządku, autorytetów, a oni – pochłonięci własnym buntem, nie są w stanie mu tego zapewnić. W "Tangu" S. Mrożka konflikt między rodzicami a dziećmi jest wyraźnym przykładem pokoleniowego zderzenia wartości i sposobu postrzegania świata. Artur, reprezentujący młodsze pokolenie, pragnie przywrócić w domu tradycyjny porządek i zasady, których brakuje mu w świecie pełnym anarchii i pozbawionym autorytetów, symbolizowanym przez jego rodziców. Rodzice Artura – Stomil i Eleonora – są zaangażowani w podważanie starych norm, symbolizując okres buntu i dekonstrukcji, który dla ich syna wydaje się absurdem. Mrożek ukazuje więc, że konflikt pokoleniowy wynika z odmiennych doświadczeń życiowych oraz priorytetów wartości, gdzie to, co dla jednego pokolenia jest postępem, dla drugiego może oznaczać chaos. 

Podsumowanie

Podsumowanie: Powyższe rozważania na pod prowadzą do tego, że różnice w światopoglądach między rodzicami a dziećmi są obecne od samego początku istnienia świata i są nieodłącznie wpisane w dynamikę rodzinną.  Świat dorosłych widziany z perspektywy dziecka może być niezrozumiały, co z pewnością utrudnia wzajemne kontakty i utrzymanie życzliwych relacji. Mały Książę twierdził, że dorośli są dziwni – znaczenie ma dla nich to, co zupełnie nieważne: władza, pochwały, posiadanie majątku. Jego wizja świata dorosłych wynikała jednak z tego, że nie spotkał na swojej drodze odpowiedzialnego, rozsądnego dorosłego, który wyjaśniłby mu, że są na świecie ludzie, dla których relacje i uczucia są najważniejsze. Czy więc międzypokoleniowe nieporozumienia nie są do przeskoczenia? Wręcz przeciwnie – poprawne, a nawet dobre relacje rodziców i dzieci są możliwe. Warto jednak wyjść poza myślowy schemat, który każe zakładać, że rodzice nie rozumieją dzisiejszego świata, a dzieci chcą doprowadzić do upadku wszelkich wartości. 

Zobacz pełną listę pytań jawnych na maturę ustną z języka polskiego 2026.