Działalność człowieka i jej wpływ na środowisko naturalne

Działalność człowieka od samego początku wpływa na środowisko naturalne. Już bowiem pierwsze społeczności ( jak na przykład społeczności łowców oraz zbieraczy) utrzymywały się z przyrody, z licznych zasobów środowiska naturalnego. Działalność człowieka w istotny zatem sposób przez wieki przyczyniała się do przekształcania naturalnych elementów środowiska. Ich kosztem często też powstawały nowe, bardziej nowoczesny elementy jak na przykład: domy, osiedla, lotniska, drogi, sztuczne zbiorniki wodne. Te dobrodziejstwa cywilizacyjne nazywane antropogenicznymi składnikami środowiska geograficznego, w konsekwencji stawały się zagrożeniem dla środowiska naturalnego. Wiązało się to z ciągłym rozwojem technologicznym, z rozwojem nauk przyrodniczych oraz z pojawieniem się nowych wynalazków oraz źródeł energii, w tym energii jądrowej. Na owe przekształcenia miał wpływ także wzrost liczby ludności ( czynnik o charakterze demograficznym) oraz procesy uprzemysłowienia i urbanizacji, zwiane z rozwojem miast. Na skutek działalności człowieka zmianie uległa gospodarka wodna, rzeźba terenu oraz gleba, środowisko naturalne bowiem posiada zdolność do własnej regeneracji, niemniej jednak jest ona znacznie ograniczona. Co ważniejsze środowisko naturalne determinuje życie człowieka, dlatego też niszcząc je człowiek wpływa w sposób negatywny na swoje własne życie społeczne. Ważnym elementem środowiska naturalnego, które zmieniło się pod wpływem działalności ludzkiej jest gleba. Gleba jest to powierzchniowa warstwa ziemskiej skorupy. Gleba powstaje na skutek długotrwałych procesów, które odbywają się na powierzchni ziemi. Istnieje wiele rodzajów gleb, a na ich powstanie maja wpływ takie czynniki jak: działalność mikroorganizmów, szata roślinna, rodzaj podłoża, właściwości skał macierzystych, rzeźba terenu oraz ilości opadów. Człowiek na przestrzeni wieków w zasadniczy sposób wpłyną na wygląd oraz stan gleby. Najlepszym przykładem jest tutaj erozja gleby. Najbardziej uwidacznia się to na terytorium Ameryki Południowej i Środkowej. Głównym zagrożeniem gleby jest jej erozja. Wyróżnić można przy tym erozję wodna oraz erozję wietrzną. Przykładem erozji wodnej jest spowodowane przez wody deszczowe, spłukiwanie cząsteczek gleby. Ochroną przed tego typu erozją są lasy oraz zbiorowiska trawiaste. Działalność człowieka polegająca na wycinaniu lasów oraz na niszczeniu naturalnych zespołów roślinnych, powoduje odsłonięcie gleby i tym samym przyspieszenie procesu erozji. Szczególnie zagrożone są tu obszary górzyste, gdyż nachylenie zboczy jest czynnikiem sprzyjającym spłukiwanie oraz przemieszczanie się elementów gleby. Drugi typ erozji czyli erozja wietrzna to zjawisko polegające na przenoszeniu przez wiatr ziaren piasku i próchnicy gleby. Kolejnym powodem destrukcji gleb są niewłaściwie prowadzone melioracje. Melioracje prowadzi się w celu odprowadzenia nadmiaru lub w celu nawodnienia terenów, na których występuje deficyt wody. Melioracje zazwyczaj dotyczą określonych obszarów, nie mniej jednak ich negatywne skutki dotyczyć mogą rejonów sąsiednich. Melioracje mogą przyczynić się do obniżenia poziomu wód podziemnych. Ma to szczególnie negatywny skutek dla gospodarki leśnej, gdyż prowadzi do przesuszenia oraz destrukcji gleb leśnych. Oprócz tego może dojść do zbytniego odwodnienia jakiegoś terenu albo do wystąpienia zbyt dużej ilości wody na innym terenie. Kolejnym czynnikiem, który przyczynia się do niszczenia gleby jest jej wydeptywanie. Sprawcami zwykle są ludzie. Obecnie na całym świcie dochodzi do bardzo szybkich ubytków terenu, gdzie podstawowymi zasobami były właśnie żyzne gleby. Ubytki te najczęściej powstają jako rezultat procesów urbanizacji: powstawania nowych osiedli czy innych budowli przemysłowych. Urbanizacja jest to proces, który w naukach społecznych oznacza wzrost rozwoju miast oraz wzrost liczny miast. Do najważniejszych zjawisk związanych z procesem urbanizacji zalicza się: przemieszczanie się ludności ze wsi do miasta; przestrzenny rozwój miasta,; stałe zwiększanie się liczby ludności, która znajduje zatrudnienie poza rolnictwem; zmiana stylu życia: z życia wiejskiego na styl życia miejskiego. Procesy urbanizacji , w tym jakakolwiek budowa miasta czy osiedla, powoduje znaczne naruszenie środowiska naturalnego. Procesy te następują bowiem kosztem najbardziej wartościowych terenów. Najbardziej niepożądane skutki może tu wywołać niszczenie ziemi uprawnej w celu jej zabudowania w krajach Trzeciego Świata. W krajach tych, gdzie miasta rozwijają się w ostatnich latach dość często, wiele z nich nie ma dostatecznie rozwiniętej infrastruktury, przez co przyczynia się do szybszej degradacji środowiska. Kolejnym skutkiem procesu urbanizacji jest stałe zmniejszanie się obszarów rolnych oraz leśnych. Rezultatem jest tu niszczenie zespołów drzew oraz krzewów. Obecność lasów zaś ma wiele pozytywnych stron. Zaliczyć do nich możemy: zatrzymywanie wód deszczowych w ściółce oraz wolniejsze tempo topnienia śniegów. Zjawiska te przyczyniają się do zahamowania dość szybkiego, powierzchniowego spływu wody; ograniczają rozmiary erozji gleby; często zapobiegają powodziom; powodują wzrost zasobów wód gruntowych oraz sprawiają, że źródła stają się bardziej wydajne. Obecnie problem zanikania terenów leśnych jest zjawiskiem dość często występującym w Brazylii, gdzie dochodzi do degradacji lasów tropikalnych na skutek ich wypalani i niszczenia, głównie dla uzyskania terenu dla hodowli bydła. Działania te w rezultacie stają się przyczyną erozji gleby oraz pustynnienia terenu. Kolejnym czynnikiem wpływającym negatywnie na środowisko naturalne jest budowanie wodnych zapór oraz zbiorników wodnych i retencyjnych. Wywołują one negatywne zmiany w kształtowaniu się powierzchni ziemi. Kolejne czynniki sprzyjające degradacji naturalnego środowiska to: budowa dróg, autostrad i innych tras komunikacyjnych. Pod takie inwestycje najczęściej bowiem karczowane są lasy lub osuszane bywają mokradła, co w konsekwencji nie ma pozytywnego efektu ekologicznego. Niszczenie gleby wiąże się przy tym z dwoma procesami: po pierwsze z jej dewastacją, po drugie z jej degradacją. Dewastacja oznacza tu całkowite zniszczenie gleby. Takie zjawiska są najczęstsze tam, gdzie ziemia została zabrana pod zabudowę lub pod budowę dróg i autostrad. Przykładem dewastacji jest także odkrywkowe pozyskiwanie kopalń, polegające na usuwaniu znad kopaliny ziemi w celu jej wyeksploatowania. Takie procesy niszczą i glebę i powierzchnię terenu, co więcej przyczyniają się do dewastacji niektórych warstw geologicznych w głębi ziemi. W ten sposób zniszczeniu ulegają mechanizmy procesów o charakterze glebotwórczym, procesy, które są odpowiedzialne za regulacje wód oraz świat rośli i zwierząt. W skutek dewastacji zanieczyszczone często zostają także tereny sąsiednie. Degradacji gleby natomiast to proces pogarszania się właściwości i jakości gleby. Jej konsekwencją są coraz mniej żyzne gleby. Kiedy degradacja jest znaczna to jest ona równoznaczna z dewastacją gleby. Stopień degradacji gleb określany jest przez następujące terminy: gleby zdrowe; gleby chore; gleby martwe. Przy czym gleby martwe to gleby, które nie posiadają zdolności produkcyjnych. Najczęściej występują one w okolicach czynnych wulkanów, na obszarach pustynnych albo na skutek ludzkiej działalności na fałdach przemysłowych czy na kopalnianych usypiskach. Do głównych przyczyn degradacji gleby zaliczyć możemy: skażenia przemysłowe, skażenia komunikacyjne, odpady chemiczne jak również niewłaściwe metody uprawy. Różne skażenia dostają się do gleby za pośrednictwem powietrza oraz wody. Szczególnie dużo szkód czynią różne zakłady chemiczne, w których w skali rocznej powstaje wiele milionów ton odpadów. Również rolnictwo jest czynnikiem sprzyjającym degradacji gleby. Dzieje się tak na skutek nieodpowiedniego użytkowania gleby. Szczególnie szkodliwe dla gleby jest tutaj użycie chemii, mechanizacja rolnictwa oraz częste używanie nawozów. Skutkiem wzrostu mechanizacji rolnictwa jest znaczne przesuszanie się gruntów. Dzieje się to, gdyż naturalne zbiorniki wodne stanowią poważną przeszkodę dla nowoczesnych maszyn rolniczych. Dlatego też niweluje się wszelkie nierówności terenu, a potem stosuje się sztuczne nawadnianie tych obszarów. Kolejnym czynnikiem rolniczym sprzyjającym degradacji jest niewłaściwa orka. Człowiek praktycznie od samego początku ingerował w przyrodę. Wzrost gospodarczy, rozwój miast oraz osadnictwa miejskiego spowodował zmiany w środowisku naturalnym: w powietrzu, wodzie, glebie, rzeźbie terenu. Do podstawowych źródeł zagrożenia zalicza się: zatrucie powietrza, spowodowane emisja gazów toksycznych,; skażenia wody, która jest podstawowym dla życia społecznego zasobem naturalnym; wyczerpywanie się zasobów wody, gleby, lasów; globalne ocieplenie, którego skutkiem może być podnoszenie się poziomu wód oceanicznych oraz rozprzestrzenianie się różnych chorób; żywność zmodyfikowana genetycznie, gdyż ciągle obecne są spory o to czy rzeczywiście jest ona bezpieczna dla organizmu człowieka. Ciągle rozwijający się przemysł, na skutek emitowania do środowiska szkodliwych pierwiastków i związków chemicznych , powoduje znaczny wzrost zanieczyszczeń. Szczególnym zagrożeniem dla środowiska są zakłady petrochemiczne, elektrociepłownie oraz huty. W bardzo szybkim tempie marnuje się różne zasoby naturalne. Na niskim poziomie umiejscowiona jest także świadomość ekologiczna poszczególnych społeczeństw Europy. Przykładem ekologicznego kryzysu jest tak zwany efekt cieplarniany, który powoduje, że w atmosferze jest coraz więcej części promieniowania podczerwonego. Jego konsekwencją może być ogrzewanie się Ziemi, zaś za bezpośrednią przyczynę przyjmuje się gwałtowny wzrost stężenia dwutlenku węgla. Kolejny przykład to odkryta w roku 1985 dziura ozonowa. Powstała ona na skutek uwalniania do atmosfery freonów czyli specyficznych związków chemicznych. Freony rozkładają cząstki ozonu i powodują tym samym niszczenie warstwy ozonu. W konsekwencji do Ziemi dociera zbyt duża ilość niebezpiecznego promieniowania ultrafioletowego. Jej rezultatem są coraz to większe przypadki zachorowania na raka skóry. Kolejnym zjawiskiem sprzyjającym zanieczyszczeniom są kwaśne deszcze czyli opady, które zawierają szkodliwe związki chemiczne. Przeciwdziałanie tym kwestiom stanowi ważny problem ogólnoeuropejski, tym bardziej, że kwaśne deszcze powodują niszczenie fauny i flory, a tym samym stanowią przyczynę wielu chorób układu oddechowego. Podobnie niszczeniu ulega powierzchnia ziemi. Wpływ na to maja używane przez człowieka nawozy i inne zabiegi agrotechniczne. Zanieczyszczone są także wody, przez co maleją zasoby wody zdatnej do picia. Większość szkód środowiska ma charakter nieodwracalny, a człowiek i jego działalność w znacznym stopniu przyczynia się do nich. Ważne jest jednak to, że dostrzegając swoje błędy człowiek sam powoli zaczął im zapobiegać. Powstała między innymi ochrona środowiska, powstało także wiele ruchów ekologicznych. Do najbardziej znanych zalicza się tutaj organizację " Przyjaciele Ziemi" oraz Greenpeace. Ich działalność ma na celu przede wszystkim zmniejszenie zła wyrządzonego przez człowieka przyrodzie i zapobieganie kolejnym takim aktom. Państwa europejskie na przykład podejmują liczne inicjatywy mające na celu zmniejszenie szkód. Ich przykładami są miedzy innymi budowane oczyszczalnie ścieków oraz instalacje, które wyłapują szkodliwe substancje emitowane do atmosfery. Coraz częściej odchodzi się także od przemysłu ciężkiego. Ponadto powstaje coraz więcej dzieł, artykułów, rozpraw poświęconych właśnie zagadnieniom ochrony przyrody. Organizowane są także różne konferencje. Co więcej istnieje wiele organizacji, które zajmują się edukacją ekologiczną zwykłych ludzi, w celu zwiększenia świadomości i wiedzy ekologicznej. Wiele jest zatem działań o charakterze pozytywnym. Na koniec warto przypomnieć słowa wypowiedziane niegdyś przez greckiego filozofa, Arystotelesa: "Nadszedł czas, aby zrozumieć, że przyroda bez człowieka będzie istniała, ale człowiek bez przyrody nie."