Rodzina i jej wpływ na osobowość człowieka

Osobowość człowieka kształtuje się przez całe życie. Na przestrzeni lat wielu badaczy zajmowało się zagadnieniem osobowości. Wśród nich wymienić możemy następujące nazwiska: Zygmunt Freud, Carl Jung, Alfred Adler, Harry Stack Sullivan, Karen Horney, Erik Erikson, Kurt Goldstein, Joy Paul Guilford, Raymond Cattell, Hans Eysenck, John Dollard, Neal Miller, Abraham Maslow, Carl Rogers, Frederick Perls, Kazimierz Dąbrowski, Milton Erickson. Sformułowane tez bardzo dużo teorii osobowości. Do nich zaliczamy między innymi: teoria freudowska, teorie pola, teorie czynnikowe, teorie uczenia się, teorie humanistyczne, teorie systemowe. Ogólnie osobowość definiuje się jako:" zbiór względnie stałych, charakterystycznych dla danej jednostki cech i właściwości, które wyznaczają jej zachowania i pozwalają odróżnić ją od innych". Inna koncepcja podkreśla z kolei, iż osobowość to: "zespół warunków wewnętrznych wpływających na sposób, w jaki człowiek przystosowuje się do otoczenia". Kolejna natomiast definiuje osobowość jako: "zespół psychologicznych mechanizmów (takich jak na przykład tożsamość, mentalność, potrzeby, postawy, inteligencja, uznawane wartości), które powodują, że człowiek jest zdolny do kierowania własnym życiem, a jego zachowania są zorganizowane i względnie stałe". Najnowsze koncepcje podkreślają, iż osobowość człowieka kształtuje się przede wszystkim pod wpływem aktywności jednostki. Osobowość jednostki kształtowana jest poprzez dwa istotne procesy: proces wychowania oraz proces socjalizacji. Proces socjalizacji jest przy tym procesem spontanicznym, naturalnym, trwającym zwykle przez całe życie jednostki. Istotna rolę odgrywa tu więc środowisko jednostki, a zatem rodzice, sąsiedzi, grupy rówieśnicze, instytucje wychowawcze takie jak szkoła. Współcześnie istotna rolę wychowawczą odgrywają także media: prasa, radio, telewizja, Internet, a także literatura, ksiązki, kino. Pod wpływem tych elementów rzeczywistości także kształtowana jest osobowość jednostki. Ogromna role w kształtowaniu jednostki odgrywa jej środowisko społeczne, w szczególności to pierwsze środowisko czyli rodzina, najbliższe otoczenie, rówieśnicy. Dzieje się tak , iż tych warunkach proces ten jest spontaniczny. W tym środowisku dziecko uczy się pierwszych poprawnych sposobów zachowania się, przystosowywania się oraz sposobów uczestnictwa w szerszym społeczeństwie. Kolejnym elementem jest środowisko szkolne: wychowawcy, nauczyciele oraz szkolni koledzy. Tam bowiem, pod ich wpływem, kształtują się w miarę trwałe postawy, poglądy, przekonania oraz wzory postępowania. Najważniejszy wpływ na proces kształtowania osobowości jednostki ma jednak rodzina. W naukach społecznych rodzina oznacza stosunkowo trwałą grupę społeczną, której członkowie są powiązani poprzez wspólnych przodków, małżeństwo lub adopcję. Do najważniejszych funkcji rodziny zalicza się następujące funkcje: ekonomiczno-materialną, opiekuńczą, socjalizacyjną, prokreacyjną, mającą na celu zapewnienie ciągłości danej rodziny; seksualną; kulturalną; rekreacyjną oraz towarzyską. Wpływ rodziny, a przede wszystkim rodziców na osobowość dziecka zaznacza się przede wszystkim w okresie dzieciństwa. Nie oznacza to jednak, że nie odgrywa ważnej roli także w okresie dojrzewania, a także i potem. Od przyjętych przez rodziców postaw rodzicielskich zależy jak ukształtuje się osobowość dziecka. Wyróżnić przy tym możemy dwa rodzaje postaw: postawy pozytywne oraz postawy negatywne. Do pozytywnych postaw rodzicielski zalicza się: a) postawę akceptacji - ta postawa jest głównym warunkiem poprawnego układu stosunków w rodzinie. Ona decyduje o atmosferze domu rodzinnego i przejawia się przede wszystkim w tolerancji w stosunku do dziecka, oraz w akceptacji nie tylko jego zalet ale również i wad.; b) postawę współdziałania - postawa ta wyraża się przede wszystkim w chęci współpracy z własnym dzieckiem na przykład przy odrabianiu lekcji, wspólnym udziale w różnych zabawach i zajęciach. Rodzicie prezentujący ta postawę są zainteresowani sprawami dziecka., często z nim rozmawiają, udzielają odpowiedzi na różne pytania, które zadaje dziecko. Postawa współdziałania rozwija w dziecku poczucie własnej wartości oraz wiarę we własne możliwości i silę.; c) postawę rozumnej swobody - postawa ta wyraża się w pozostawieniu dziecku swobody działania, przejawiania inicjatywy oraz aktywności. Ważne jest bowiem by dziecko nawiązywało kontakty z innymi ludźmi: kolegami, sąsiadami, rówieśnikami. W ten sposób jednostka uczy się samodzielności oraz odpowiedzialności za swoje własne postępowanie oraz zachowanie.; d) postawę związaną z uznaniem praw dziecka - postawa ta wyraża się w gotowości rodziców do traktowania dziecka jako równouprawnionego członka rodziny. Przejawia się ona w tym, iż dziecko uczestniczy w życiu rodziny, razem z resztą rodziny uczestniczy w rozwiązywaniu ważnych dla niej spraw. Postawa ta sprzyja rozwojowi indywidualności dziecka. Kolejny typ postaw to negatywne postawy rodzicielskie, które nie są postawami sprzyjającymi poprawnemu rozwojowi jednostki. Do postaw tych można zaliczyć następujące postawy: a) postawę odrzucenia - postawa ta objawia się zwykle dystansem wobec dziecka, tym że rodzice często krytykują dziecko oraz lekceważą jego osiągnięcia, często tez stosują kary, które nie są adekwatne do winy .; b) postawę unikającą - postawa ta objawia się tym, iż dziecko ma zapewnione dobre warunki materialne, natomiast nie mają więzi emocjonalnej z rodzicami, którzy zwykle nie mają czasu na to, by przebywać z własnym dzieckiem. Rodzicie prezentujący taką postawę żyją zwykle własnym życiem, a ich troska o dziecko często ma charakter pozorny.; c) postawę nadopiekuńczą - postaw ta wyraża się w chęci nadmiernej opieki i ochrony własnego dziecka. Często dobywa się to kosztem kontaktów z szerszym społeczeństwem, gdyż rodzice starają się go ograniczać. W konsekwencji dziecko nie jest jednostką samodzielną, co więcej postawa ta sprzyja kształtowaniu się osobowości egoistycznej oraz egocentrycznej.; d) postawę nadmiernie wymagającą - ten rodzaj postawy objawia się tym, że rodzice mają względem dziecka bardzo wysokie, często zbyt wysokie wymagania i aspiracje. Chcą je kształtować według własnego, określonego wzoru. Postawa ta może sprawić, iż ukształtuje się jednostka z obniżonym poczuciem własnej wartości, nieudolna, przejawiająca skłonności do agresji. Negatywne postaw rodzicielskie nie są zatem postawami sprzyjającymi rozwojowi i kształtowaniu osobowości jednostki. Dominacja takich postaw może być ponad to przyczyną wielu tragedii. Jedną z nich, nasilającą się zresztą we współczesnym świecie są samobójstwa. Istnieje kilka definicji samobójstwa. Jedna z nich twierdz, iż samobójstwo to "zachowanie samo destrukcyjne; pozbawienie się życia lub samouszkodzenie na skutek zaburzeń psychicznych, nieuleczalnej choroby, ujemnego bilansu życiowego na przykład u ludzi samotnych, starych". Według kolejnej definicji samobójstwo to "dane zachowanie samo destrukcyjne prowadzące do śmierci biologicznej, może mieć charakter gwałtowny (np. przez powieszenie się), lub stopniowy (np. przez zagłodzenie się). Najczęściej, także w Polsce, zakwalifikowanie przypadku śmierci jako samobójstwa wymaga stwierdzenia intencji pozbawienia się życia, co ze względu na sposób, a także często społeczne napiętnowanie samobójstwa nie zawsze jest możliwe". Duży wkład w rozwój badań dotyczących samobójstw miał francuski socjolog Emil Durkheim. Durkheim wyróżnił cztery główne typy samobójstw. Są to: a) samobójstwo egoistyczne - jest ono rezultatem zbyt słabej integracji jednostki z szerszym społeczeństwem; b) samobójstwo altruistyczne - jest rezultatem zbyt mocnej integracji jednostki z szerszym społeczeństwem, z celami, interesami i wartościami danej grupy; c) samobójstwo anomiczne - jest rezultatem tak zwanej anomii społecznej czyli zakłóceń dotychczasowego porządku społecznego; d) samobójstwo fatalistyczne - to rezultat jakiejś tragicznej sytuacji jednostki. Samobójstwo jest obecnie zjawiskiem , które coraz częściej dotyka dzieci i młodzież. Według wielu ekspertów winę za to ponosi w dużej mierze atmosfera domu rodzinnego. Na takim stanowisku stoi między innymi G. Uzan, który wskazuje, że duża część niedoszłych młodych samobójców to osoby, pochodzące z rodzin rozbitych, w których zachwiana jest sfera emocjonalna. Domy takie cechowała atmosfera chłodu, brak harmonii oraz często zbyt duże wymagania względem dzieci. Zwykle bowiem samobójcy pochodzą z rodzin, w których proces wychowania został zakłócony, wiele z tych osób wychowywało się także w domach dziecka lub rodzinach zastępczych. Wagę sytuacji rodzinnych podkreślają także W. Bandura oraz M. Norwid. Eksperci ci twierdzą, iż sytuacja rodzinna w jakiej znajdowali się niedoszli samobójcy była zwykle bardzo niekorzystna. Zwracają przy tym uwagę na rolę ojca w rodzinie. Częściej bowiem do prób samobójczych dochodziło w rodzinach, w których ojciec był niedojrzały emocjonalnie lub też nadużywał alkoholu, przez co nie był w stanie zaspokoić potrzeb emocjonalnych swoich dzieci. Jeżeli chodzi o rolę matki, to do prób samobójczych dochodziło częściej w rodzinach, w których matka była nieprzystosowana do roli żony oraz matki, cechowała ją niedojrzałość emocjonalna, egocentryzm oraz próba zrzucenia winy z niepowodzenia życiowe właśnie na dziecko. Również M. Jarosz twierdzi, iż nieodpowiednia sytuacja rodzinna sprzyja próbom samobójczym. T. Michel Anthony wykazał, że częściej do samobójstw dochodzi w rodzinach rozbitych aniżeli w rodzinach pełnych. Na korelację taką wskazują także badania przeprowadzone przez socjologa z Uniwersytetu Pensylwania, S. Stacha. Stwierdził on bowiem powiązania pomiędzy liczbą samobójstw a liczbą rozwodów. Ponad to częściej próby samobójcze wykazuje młodzież pozbawiona konkretnych autorytetów, zwłaszcza autorytetu rodziców. Takie osoby częściej niż inne mają niedojrzałą osobowość, cechuje je obniżone poczucie własnej wartości oraz błędny i nieodpowiedni system wartościowania. Takie osoby łatwiej ponad to ulegają wpływom i presjom środowiskowym, łatwiej je do czegoś namówić lub od czegoś odwieść. Szczególnie odczuwalny jest brak odpowiedniego autorytetu ojca. Dlatego też zachwiany jest odbiór rzeczywistości. Ważna jest także, co podkreślają badacze zjawiska, rola konfliktów w środowisku samobójcy. Potencjalni samobójcy częściej są bowiem uczestnikami wielu sytuacji konfliktowych. Oni tez częściej ulegają wpływom demoralizującego otoczenia. Dzieje się tak, iż nie znajdując oparcia w domu rodzinnym, poszukują go poza nim. Kolejny problem to zbytnie ograniczanie swobody. Takie zachowanie młodzi ludzie postrzegają bowiem jako naruszenie ich praw oraz wolności osobistej. Rezultatem są więc liczne protesty i manifestowanie swojej niezależności , często także poprzez próby samobójcze. Rodzina zatem, stanowiąca najbliższe środowisko społeczne każdej jednostki wywiera ogromny wpływ na kształtowanie się osobowości człowieka. Proces ten rozpoczyna się już we wczesnym dzieciństwie. Od postaw jakie przybiorą zatem rodzice ( czy będą to postawy pozytywne czy też przeważać będą negatywne postawy rodzicielskie) zależy kształt osobowości jednostki. Przewaga negatywnych postaw rodzicielskich sprawić może że ukształtuje się osobowość bardziej podatna na zachowania samo destrukcyjna. Przykładem takich zachowań są samobójstwa. W dzisiejszym świecie samobójstwa to poważny problem społeczny, uwarunkowany miedzy innymi sytuacją rodzinną . Dlatego też szczególną uwagę należy zwracać na stan i stosunki rodzinne.