Ojcowie demokracji - John Locke

Demokracja konstytucyjna jest dziś najczęściej spotykanym u najpopularniejszym ustrojem politycznym na świecie. Twórcą jej podstawowych założeń, z którego myśli czerpali między innymi filozofowie odrodzenia oraz autorzy Konstytucji Stanów Zjednoczonych, był John Locke.

John Locke przyszedł na świat angielskiej miejscowości Wrington, roku pańskiego 1632. Posiadane przez niego zdolności, a także chęć poszerzenia zdobytej wiedzy sprawiły, że po zakończeniu nauki w stopniu podstawowym, zdecydował się wstąpić na uniwersytet w Oxfordzie. W roku 1656 otrzymał on stopień bakalarza, a w dwa lata później także magistra. Jego dalsze postępy w sferze naukowej spowodowały, że w wieku trzydziestu sześciu lat wybrano go do prestiżowego Rogal Society. Mało kto pamięta również, że Locke interesował się medycyną i to właśnie w tej dziedzinie uzyskał bakalaureat. Rzadko jednak swoją wiedzę wykorzystywał w praktyce.

Do najbardziej znanych i cenionych przyjaciół Locke'a należeli: bardzo popularny wówczas chemik i ceniony odkrywca Robert Boyle oraz autor trzech zasad dynamiki Izaak Newton. Bardzo ważnym momentem w życiu Locke'a było podjęcie pracy w charakterze sekretarza i lekarza domowego u lorda Shaftesbury'ego. Oprócz szerokiej wiedzy na tematy polityczno - społeczne, lord wykazywał zainteresowanie poglądami liberalnymi. Głośno wypowiadane opinie i postulaty, niezgodne z prowadzoną w tym czasie polityką królewską spowodowały, że został - decyzją króla Karola II - osadzony w więzieniu. W 1682 roku, z obawy przed dalszymi represjami, zbiegł do Holandii. W krótkim czasie w jego ślady poszedł sam Locke (1683). Do kraju powrócił dopiero po wydarzeniach roku 1688 i detronizacji króla Jakuba II. Pozostawał tam aż do śmierci w roku 1704.

Jednym z dzieł Locke'a były "Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego" (1690). Przedstawił w nim własny sąd o naturze i pochodzeniu człowieka, odwołując się przy tym do poglądów takich empiryków, jak Franciszek Bacon i Kartezjusz. Warto dodać, że założeniach Locke'a oparli się w późniejszym okresie czasu tacy myśliciele jak: George Berkeley, David Hume i Imanuel Kant.

Rok wcześniej, Locke wydał anonimowo "List o tolerancji"' w którym domagał się poszanowania dla innych wyznań religijnych oraz przestrzegania przez państwo posiadanych przez innowierców praw obywatelskich. "Ani poganin, ani mahometanin czy żyd nie powinni być z powodu ich religii pozbawieni praw obywatelskich właściwych wspólnocie. (M. H. Hart, 100 postaci, które miały największy wpływ na dzieje ludzkości, Warszawa 1995). Co ciekawe, w swoich poglądach Locke nie uwzględniał katolików, ponieważ był zadnia, że podlegają oni obcemu władcy. Warto jednak dodać, że o ile, patrząc na panujące dziś normy i zasady - można Locke'a uznać za osobę nietolerancyjną, w ówczesnych czasach, stawiane przez niego tezy, były wręcz rewolucyjne i zgadzały się z panującym podówczas światopoglądem.

W 1689 roku, Locke wydał również "Dwa traktaty o rządzie", w których, jako jedne z pierwszych opisał zasady funkcjonowania systemu demokracji konstytucyjnej. Traktat ten odbił się szerokim echem we wszystkich krajach europejskich. Jego autor był zdania, że każdy człowiek posiada naturalne prawo do życia, wolności osobistej i posiadania własności. Ochrona tych praw była - wedle jego założeń - głównym zadaniem władzy państwowej. W ten sposób powstała teoria o rządzie jako nocnym strażniku.

Locke odrzucił ponadto powszechnie obowiązujące przekonanie, że władza jest dana od Boga, rozpowszechniając pogląd, iż jej wyboru powinni dokonać wszyscy obywatele państwa. "Wolność człowieka w społeczeństwie sprowadza się do niepodlegania żadnej innej władzy ustawodawczej, a tylko tej powołanej na mocy zgody we wspólnocie". (M. H. Hart, 100 postaci, które miały największy wpływ na dzieje ludzkości, Warszawa 1995). Był też zwolennikiem teorii umowy społecznej, a jej założenia zaczerpnął z pism innego wielkiego filozofa angielskiego Tomasza Hobbesa. W przeciwieństwie jednak do niego, był zdania, że od umowy tej można odstąpić. "Kiedy więc ci pracodawcy usiłują niszczyć własność ludu, pozbawić go jej albo lud ten zamienić w niewolników podlegających arbitralnej władzy, sami wstępują w stan wojny z nim. Tym samym jest on zwolniony od dalszego posłuszeństwa i pozostaje mu powszechny ratunek, jaki Bóg zapewnił wszystkim przed siłą i gwałtem". W ten sposób, nadał obywatelom prawo do sprzeciwienia się władzy i rządom w momencie, gdy ten celowo i świadomie naruszy panujący w państwie ład i porządek. Warto dodać, ze te poglądy, miały w późniejszym czasie istotny wpływ na autorów konstytucji amerykańskiej.

Locke był zwolennikiem trójpodziału władz, jednakże szczególną rolę przyznawał władzy ustawodawczej i parlamentowi. To właśnie od niej miała być zależna - jego zdaniem - władza wykonawcza, a i zapewne sądownicza. Jednocześnie, duże uprawnienia przyznawał też rządowi, ale przy zastrzeżeniu, że nie może on łamać przynależnych ludowi praw naturalnych oraz pozbawiać ich prawa do posiadania własności. Może to nastąpić tylko na mocy obowiązującego prawa, za zgodą obywateli. Zasada ta, znalazła swoje odbicie w konstytucji USA, gdzie powiedziane zostało: "Żadnych podatków bez zgody przedstawicielstwa" (M. H. Hart, 100 postaci, które miały największy wpływ na dzieje ludzkości, Warszawa 1995).

Jak widać, Locke był człowiekiem o światłych poglądach, które znalazły następnie odbicie w poglądach wielu mężów stanu, którzy w istotny sposób wpłynęli później na losy Europy i świata. Jak pisze o tym, cytowany już wielokrotnie M.H. Hart: "'na prawie sto lat przed rewolucją amerykańską Locke wyraził właściwie wszystkie jej podstawowe idee. Szczególnie uderzający jest jego wpływ na Tomasza Jeffersona. Idee Locke'a przenikały również do Europy, szczególnie do Francji, gdzie pośrednio przyczyniły się do wybuchu rewolucji francuskiej i ogłoszenia francuskiej "Deklaracji praw człowieka i obywatela"." I dalej dodaje: "Mimo, że postacie, jak Wolter i Tomasz Jefferson, cieszą się większą sławą niż Locke, to jednak prace Locke powstały wcześniej i wywarły na obydwu silny wpływ." ( M. H. Hart, 100 postaci, które miały największy wpływ na dzieje ludzkości, Warszawa 1995).