SAMORZĄD:

Jednostka, której zadaniem jest realizacja celów szeroko rozumianej społeczności wynikających z przepisów prawa. W najprostszy sposób samorządność można przedstawić jako: ustalenie wspólnych interesów i problemów oraz ich wspólna realizacja i rozwiązywanie. Samorząd może pełnić w niektórych przypadkach rolę reprezentanta (np. samorząd regionalny reprezentuje mieszkańców województwa wobec państwa). Zasady członkostwa w strukturach samorządu reguluje ustawa (w innych krajach również umowy i porozumienia). Istnieją przypadki, kiedy przynależność do jakiejś jednostki samorządowej jest obligatoryjna. Przykładem mogą być mieszkańcy danego terenu - czy chcą czy nie, są członkami samorządu gminy, w której zamieszkują lub też osoby wykonujące tzw. wolny zawód tj. prawnik, lekarz, farmaceuta itd. - przynależność do samorządu zawodowego. Samorząd posiada osobowość prawną. Nadzór nad jego działalnością prowadzą organy administracji rządowej (m.in. wojewoda).

Wyróżniamy następujące formy samorządu biorąc pod uwagę kryterium wyodrębnienia:

- samorząd terytorialny

- samorząd regionalny

- samorząd gospodarczy

- samorząd zawodowy

Wyróżnia się również tzw. samorząd zakładowy, w przypadku kiedy zgodnie z zasadą decentralizacji funkcjonują takie instytucje, które zajmują się realizacją zadań o charakterze publicznym np. spółki komunalne czy tez szkoły.

ORGAN SAMORZĄDOWY:

1. Jest to organ administracji publicznej, należący do samorządu terytorialnego i funkcjonujący w jego ramach, podlegający nadzorowi lub też kontroli prowadzonej wyłącznie przez uprawnione do tego instytucje państwowych szczebla centralnego np. tj. rada gminy.

2. Instytucja jak również urząd organizacji, zajmujące się wykonywaniem zadań zleconych przez państwo, np. organy izby aptekarskiej lub samorządu lekarskiego.

SAMORZĄD TERYTORIALNY:

Jest to wspólnota wszystkich mieszkańców danego terenu. Może to być zarówno obszar podstawowej jednostki podziału terytorialnego, czyli gmina ale także powiat. Samorząd terytorialny zajmuje się realizacją zadań, określonych przepisami prawa dotyczącymi rozwoju regionalnego przede wszystkim gospodarki, kultury, oświaty oraz zdrowia. Posiada osobowość prawną, czyli występuje w różnych sprawach w swoim imieniu. Organy samorządowe ponoszą odpowiedzialność za podejmowane działania. Dysponują majątkiem własnym oraz posiadają własne dochody. Rozwój samorządu to proces wieloetapowy. Korzenie samorządu terytorialnego sięgają czasów wspólnoty sąsiedzkiej ludności osiadłej w jednym miejscu (gminie lub mieście). Z czasem obejmował coraz obszerniejsze jednostki podziału terytorialnego. W zdecydowanej większości państw zachodniej europy samorząd terytorialny stanowi podstawową formę uczestnictwa obywateli w sprawowaniu władzy lokalnej. Działalność jednostek samorządu terytorialnego nadzorują właściwe organy kontroli. W Polsce samorząd terytorialny kształtował się w czasach zaborów, jego działalność przypadła na lata 1919- 1939. W roku 1933 ujednolicono strukturę samorządu terytorialnego na terenie całego kraju. Organami uchwałodawczymi samorządu były (tak jak ma to miejsce również dziś) rady: gmin, miast oraz powiatów. Organy samorządu nie istniały na poziomie województwa za wyjątkiem Śląska, gdzie funkcjonował trójstopniowy samorząd. Obecnie ukształtował się podział samorządu terytorialnego na samorząd lokalny oraz regionalny, zatwierdzony w aktach prawnych uchwalonych przez Radę Europy. Polska ratyfikowała Europejską Kartę Samorządu Lokalnego w 1994 roku. Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 roku dzieli zadania administracji państwowej pomiędzy: administrację rządową a samorząd terytorialny. W dalszej kolejności dokonany jest podział pomiędzy poszczególne szczeble samorządowe. W preambule (wstępie do Konstytucji) zapisana jest zasada subsydiarności (pomocniczości) mówiąca o tym, że w sytuacjach, gdy obywatele lub organizacje pozarządowe nie mogą rozwiązać jakiejś sprawy to powinna być rozwiązana przez organ jak najniższego szczebla administracji. W Polsce Ludowej jedynie pod względem formalnym istniał samorząd terytorialny w latach 1944 - 1950, w rzeczywistości jednak go nie było. W okresie od 1950 do 1990 samorząd nie istniał nawet formalnie. Po zmianie ustroju w 1990 roku przywrócono samorząd terytorialny w oparciu o gminę. Z dniem 1 stycznia 1999 roku w ramach reformy administracji przywrócono zasadniczy, trójstopniowy podział terytorialny kraju na gminy, powiaty i województwa. Zarówno powiat jak i województwo nie są wyższą instancją wobec gminy. W województwie zastosowano model dualistyczny (charakterystyczny dla państw unii) tzn. wraz z organami samorządu terytorialnego działa wojewoda będący przedstawicielem Rady Ministrów w województwie. Wybory samorządowe do rad gmin, miast i powiatów oraz sejmików województwa odbywają się w głosowaniu: bezpośrednim, powszechnym, równym i tajnym. Rady to organy uchwałodawcze. Skład organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego (zarządów) wybierają rady tych jednostek. Zarządy to organy kolegialne (stanowiące). Na jego czele stoi wójt, burmistrz, prezydent miasta w gminie, starosta w powiecie a w województwie marszałek. Zarząd posiada szerokie kompetencja w zakresie podejmowania decyzji administracyjnych. Tworzenie jednostek pomocniczych samorządu jest dobrowolne z jednym wyjątkiem - odrębne zasady ustroju dotyczą miasta stołecznego Warszawy. Jednostkami nadzorującymi prawidłowość funkcjonowania samorządu terytorialnego są wojewodowie i Prezes Rady Ministrów. Finanse samorządów nadzorują Regionalne Izby Obrachunkowe, będące organami administracji rządowej. Poszczególne jednostki samorządu mogą wspólnie tworzyć związki: międzygminne komunalne, związki powiatów oraz stowarzyszenia: kilku gmin, powiatów a także powiatów wraz z gminami. Organ związku komunalnego to zgromadzenie wójtów, burmistrzów i prezydentów miast będący członkami związku. Zgromadzenie dokonuje wyboru władz zarządu związku. Samorządy wojewódzkie mogą podejmować współpracę o zasięgu międzynarodowym i tym samym brać udział w działalności różnych instytucji i zrzeszeń regionalnych. Przedstawicielem gmin na szczeblu województwa jest sejmik samorządowy. Krajowy Sejmik Samorządów Terytorialnych zrzesza wszystkie gminy na terenie kraju, ma za zadanie reprezentować samorządy gmin jako jeden organizm w stosunku do państwa. Zarówno gminy, powiaty jak i województwa maja przydzielone do realizacji tzw. zadania własne. Jeśli jakieś zadanie nie jest przypisane konkretnemu samorządowi lub organ administracji rządowej nie może go zrealizować mówimy wtedy o zasadzie domniemania kompetencji na rzecz gminy. W takim przypadku na mocy ustaw lub porozumień gmina otrzymuje zadania zlecone do wykonywania.

SAMORZĄD ZAWODOWY:

Jest to jednostka zrzeszająca osoby, których łączy wspólnota zawodowa. Jednym z niezwykle istotnych zadań tych samorządów jest doskonalenie zawodowe i system osłon socjalnych swoich członków. Prawo do tworzenia samorządów zawodowych zostało zawarte w Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku. Zgodnie z jej postanowieniami zadaniem tego typu samorządu jest reprezentowanie interesów osób pracujących w tzw. "wolnych" zawodach względem państwa, które wymagają szczególnie dużego zaufania społecznegoa także czuwanie nad należytym ich wykonywaniem.

Samorząd zawodowy to organizacja przymusowa - warunkiem koniecznym do wykonywania "wolnego" zawodu jest przynależność do struktur odpowiedniej jednostki samorządowej. W Polsce mamy obecnie dziesięć samorządów o charakterze zawodowym: prawniczych (adwokatów, komorników, notariuszy, radców prawnych), medycznych (lekarzy, lekarzy weterynarii, pielęgniarek i położnych), aptekarzy, biegłych rewidentów a także rzeczników patentowych.

Wszystkie z ww. samorządów posiadają ściśle określoną strukturę organizacyjną. Organy samorządu wybierane są spośród jego członków w wyborach powszechnych.

SAMORZĄD REGIONALNY:

Ten typ wspólnoty samorządowej łączy w sobie cechy charakterystyczne zarówno dla samorządu terytorialnego jak i organów administracji rządowej. Zrzesza mieszkańców z terenu województwa. Głównymi celami są m.in. reprezentowanie obywateli z tego obszaru, promocja regionu, dbałość w szczególności o kulturę i lokalne zwyczaje oraz prowadzenie polityki regionalnej.

SAMORZĄD GOSPODARCZY:

Jest to samorząd zrzeszający podmioty, zajmujące się prowadzeniem działalność gospodarczą. Przynależność jest dobrowolna. Celem tego typu samorządu jest reprezentowanie interesów członków jako zbiorowości w stosunku do organów władzy państwowej, pośrednie wpływanie na kształt tworzonych regulacji prawnych związanych ze sposobem wykonywania działalności gospodarczej. Bardzo istotnym zadaniem jest także dbałość o wysoką jakość działalności poszczególnych członków tego samorządu. Przykładami samorządów gospodarczych są: cechy, izby rzemieślnicze, izby gospodarcze oraz spółdzielnie rzemieślnicze. Niektóre spośród tych organizacji utraciły część charakterystycznych cech dla samorządu, przekształcając się w dobrowolne zrzeszenia realizujące zadania administracji publicznej.

SAMORZĄD UCZNIOWSKI:

Jak sama nazwa wskazuje jest to organizacja do której przynależą wszyscy uczniowie danej placówki oświatowej. Spośród swojego grona wybierają przedstawicieli, których zadaniem jest reprezentowanie ich wspólnych interesów w stosunku do nauczycieli, rodziców i pozostałych pracowników placówki.

Kompetencje przynależne samorządowi uczniowskiemu precyzuje art. 55 Ustawy o systemie oświaty

z dnia 7 września 1991 roku.

Są to:

1. Możliwość zaprezentowania radzie szkoły, radzie pedagogicznej czy też dyrektorowi wniosków, petycji oraz opinii w kwestiach dotyczących spraw szkoły, przede wszystkim związanych z realizacją elementarnych praw ucznia.

2. Możliwość organizowania różnego rodzaju przedsięwzięć (np. sekcja sportowa) mających na celu urozmaicenie życia szkolnego przy jednoczesnym zachowaniu odpowiednich proporcji pomiędzy trudami szkolnymi a korzystaniem z dodatkowej oferty edukacyjnej nie ujętej w podstawie programowej, służącej rozwojowi zainteresowań ucznia.

3. Możliwość redagowania i wydawania prasy szkolnej.

4. Możliwość prowadzenia działalności o charakterze kulturalnym, oświatowym oraz imprez sportowych i rozrywkowych w porozumieniu z dyrektorem szkoły.

5. Możliwość dokonania wyboru nauczyciela, który będzie sprawował funkcję opiekuna samorządu uczniowskiego.

6. Możliwość zapoznawania się z treścią, celami i wymaganiami zawartymi w programie nauczania.

Kształt struktury organizacyjnej samorządów szkolnych zależy wyłącznie od uczniów. Ustawa o systemie oświaty określa tylko tryb uchwalania regulaminu, wybierania oraz funkcjonowaniaorganów samorządu szkolnego przez wspólnotę uczniowską w głosowaniu: powszechnym, równym i tajnym.

ŹRÓDŁA:

- "Przegląd środków finansowania i pomocy dla samorządów" Aneta Trybulska, Michał Warzała

- "Reforma administracji rządowej i samorządowej .Ustawy ustrojowe" Agnieszka Winnik, Marian Marszałek

- "Rzeczpospolita" (29.maja.2001) "Samorząd gminny .Ujednolicony teks ustawy"

- Strona internetowa: www.encyklopedia.pwn.pl