Słowniki wyrazów obcych definiują subkulturę jako zjawisko społeczne powstające w ramach jakiejś kultury (z łac. sub - czyli pod i kultura czyli kształcenie uprawa). Jest to swoistego rodzaju podkultura, której uczestnikami są wyodrębnione grupy społeczne, skupione wokół wyznawanych przez siebie wartości, które często różnią się od zasad wyznawanych przez resztę społeczeństwa. Pojęcie to najczęściej jest stosowane w odniesieniu do zjawisk związanych z kulturą młodzieżową.

Człowiek rodząc się i dorastając w określonym społeczeństwie musi ułożyć sobie stosunki między sobą a resztą grupy, musi zaadoptować się do reguł jakie obowiązują w środowisku. Temu właśnie służy cały system nakazów, zakazów, obowiązujących obyczajów, które "naciskając" na jednostkę skłaniają ją do przyjęcia reguł, według jakich funkcjonuje społeczeństwo. Ten proces trwa przez całe życie człowieka.

Jedni ludzie z łatwością godzą się z tym, a przyjęte reguły uważają za najlepszy i jedyny sposób życia. Są też jednak tacy, dla których ten w gruncie rzeczy represyjny system jest nie do przyjęcia, nie potrafią lub nie chcą przyjąć standardowych obyczajów. Żyją pozbawieni komfortu psychicznego, niedopasowani, w sprzeczności z otaczającym społeczeństwem. Tego rodzaju buntownicy istnieli i zapewne będą istnieć w każdym narodzie, społeczeństwie państwie; wszędzie tam kwestionują ogólnie przyjęte normy i starają się przewartościować je zgodnie ze swoimi poglądami.

Zjawisko to najczęściej dotyczy ludzi młodych, ponieważ to oni z reguły mają najświeższe spojrzenie na otaczającą rzeczywistość, nie są też tak dobrze jak starsi przyzwyczajeni do obowiązujących reguł.

Subkultura, czy też inaczej kontrkultura młodzieżowa najszybciej pojawiła się w Stanach Zjednoczonych, niedługi czas potem była już obecna w Europie. Wtedy to zaczęły powstawać bardziej lub mniej zorganizowane grupy, które przyjmowały i rozpowszechniały inny niż szeroko obowiązujący styl życia.

W potocznym języku słowa subkultura używa się czasami wymiennie z wyrażeniami takimi jak nieprzystosowanie społeczne, rewolucja bądź nawet patologia czy nienormalność.

W światopoglądzie kontrkulturowej młodzieży często pojawia się teza, że przemiany w obowiązującej kulturze muszą iść w parze ze zmianami na linii: człowiek - przyroda. Ludzkość jako czynnik bezwzględnie wykorzystujący i niszczący przyrodę, w ich postulatach, powinien zostać zastąpiony wrażliwym, niemal personalistycznym stosunkiem człowieka z naturą. Przy okazji powinno to zlikwidować konflikty na tle religijnym, rasowym czy politycznym, jakie ciągle mają miejsca na ziemi.

Subkultura młodzieżowa nie ograniczała się jedynie do wygłaszania haseł i oświadczeń w tej sprawie. Propagowane ideały starano się wcielać w życie: pojawiały się strajki na uniwersytetach, protesty i kontestacje. Próbowano też stworzyć własne organizacje, które wcielałyby w życie nowopowstałe zasady.

Także w sferze religii dążono do przemian, "stare", zastane tradycje religijne odrzucano, ich rolę zaczęły przejmować wierzenia krajów Dalekiego Wschodu: buddyzm, taoizm czy hinduizm. Wraz z nimi stały się popularne techniki rozwoju wewnętrznego oparte na tych tradycjach- medytacje, joga, reiki i inne. Niestety razem z tymi metodami po raz pierwszy wprowadzono do szerszego obiegu różnego rodzaju używki takie jak narkotyki, które miały rozwijać osobowość i stymulować artystyczny potencjał człowieka.

Generalną zasadą tych pierwszych ruchów kontrkulturowych, jak i wszystkich późniejszych była negacyjna postawa wobec zastanych autorytetów i odgórnie obowiązujących wartości. Dotyczyło to zarówno sfery religii, moralności jak też estetyki czy nawet sposobu ubierania.

Psychologowie badający rozwój osobniczy człowieka dawno temu zwrócili już uwagę na fakt, że to właśnie młodzież z powodu naturalnych ku temu predyspozycji jest najbardziej podatna na ideologiczne hasła wzywające do rewolucji, zmiany i kontrkulturowej rewolty. Dzieje się tak dlatego, że na ogół to młodzi ludzie posiadają cechę, którą możemy nazwać "otwartym umysłem". Jest to cecha przyrodzona młodości, która dobrze wykorzystana może przynieść pożytek całemu społeczeństwu. Przykładem jest tu historia Polski, gdzie młodzież zawsze była grupą, która najofiarniej podejmowała walkę z zastaną rzeczywistością, jak np. w czasie II wojny światowej czy w latach komunistycznego reżimu.

Ta cecha młodości jest wielką zaletą i szansą na rozwój dla całej ludzkości, ale nieodpowiednio używana jest też w stanie wyrządzić wiele szkód, które mogą uderzyć także w nią samą- dzieje się tak w przypadku, gdy młodzież i jej zapał wykorzystuje się do osiągnięcia celów politycznych tak jak miało to miejsce w przypadku zbrodniczych ideologii stalinizmu i hitleryzmu.

Także i współczesnemu światowi nie jest obce zjawisko przekształcania się niektórych orientacji młodzieżowych w radykalne, często bezideologiczne grupy terrorystyczne: "Źródła terroryzmu są bardzo podobne do źródeł narkomani; również terroryzm jest protestem wobec świata, podobnie jak jest próba osiągnięcia lepszego świata. U swych korzeni terroryzm jest moralizmem, oczywiście błędnym, który staje się okrutna parodią autentycznych celów i dróg moralności"- w ten sposób o problemie pisał kardynał Jozef Ratzinger, obecny papież.

Oczywiście oskarżając młodzież o radykalizm ideologiczny i niebezpieczne poglądy musimy także wspomnieć o dorosłych, którzy często są inspiratorami takich zjawisk. Także sama zepsuta rzeczywistość współczesna, w jakiej funkcjonuje młody człowiek, jest przyczyną tego rodzaju patologicznych zjawisk.

Początki kontrkultury miały miejsce w Stanach Zjednoczonych- tutejsze uwarunkowania społeczne sprawiły, że subkulturowe ideologie rozwijały się tutaj najprężniej. Specyficzna mentalność Amerykanów (nieco jednak odmienna od sposobu myślenia europejskiego) powodowała silną reakcję kontrkulturową. Amerykański mit udanego użycia wiążę się przede wszystkim z karierą, posiadaniem własnego biznesu, sukcesem finansowym. Stąd każdy kto pragnie nazywać siebie człowiekiem sukcesu powinien uczestniczyć w wyścigu do kariery, niestety reguły tej rywalizacji są bardzo surowe i często powodują w człowieku więcej szkód niż korzyści.

Ruchy młodzieżowe odżegnywały się od tego wzoru sukcesu, pokazując że są ludzie, dla których wartości materialne nie są najważniejsze i którzy nie chcę uczestniczyć w "wyścigu szczurów" w drodze do kariery. Osunięci na margines społeczeństwa budowali własne wzorce postępowania i wartości.

Europejska historia ruchów kontrkulturowych sięga początkiem lat 50- tych, szczytowy rozwój tego zjawiska to lata 1968 - 1969. Masowe protesty najbardziej widoczne są we Francji- tutaj walka ideologiczna przybiera najostrzejszą formę; kontestacji towarzyszą konkretne represje, część głównych ideologów trafia do aresztu.

W Europie po roku 1970 radykalna forma kontrkultury zanika, pojawiają się nowe prądy, które jednak odznaczają się innymi cechami.

W Polsce ideologie młodzieżowe rozwijały się inaczej niż na Zachodzie i w innym tempie. Spowodowane to było oczywiście sytuacją polityczną, która nie dopuszczała konkurencyjnych ideologii, ale też odmiennymi uwarunkowaniami społecznymi.

Mimo tych niesprzyjających okoliczności obecnie działa wiele grup subkulturowych. Oto najważniejsze z nich.

Punkowcy- ich pojawienie się w Polsce było reakcją na coraz trudniejszą sytuację społeczno- ekonomiczną, jaka miała miejsce pod koniec lat 70- tych. Choć zasadniczo ideologia punk nie wkracza w sferę polityki, to w Polsce ruch ten nosił znamiona antykomunistyczne (inaczej niż na zachodzie gdzie skierowany był przeciwko konsumpcyjnemu kapitalizmowi). Obecnie środowiska punkowe często współdziałają z ruchami anarchistycznymi lub antyfaszystowskimi. Poza tym punkowcy odznaczają się silną tożsamością wewnątrzgrupową i oczywiście specyficznym strojem, którego najważniejszym elementem jest charakterystyczna fryzura.

Rastafarianizm - to ruch powstały w latach 60- tych wśród czarnej ludności Jamajki. Jego ideologia łączy w sobie cechy ideologiczne, religijne i polityczne. Religia miała tu służyć osiągnięciu konkretnych celów politycznych, dlatego ogromną rolę odgrywa w nim Biblia, na kanwie której zbudowano większość światopoglądu rastafariańskiego. Jak w każdej subkulturze i tutaj możemy wyodrębnić specyficzną muzykę charakterystyczną dla tej grupy- reggae. Opowiada ona o złym świecie, w którym żyjemy (Babilon) i wzywa do przełamania nienawiści i uprzedzeń (w tym rasowych). Nawołuje też do braterskiej miłości między ludźmi i sprawiedliwości społecznej. W Polsce rastafarianie pojawili się na początku lat 80- tych.

Skinheadzi- jak inne ruchy i ten przywędrował do Polski z Zachodu. Jego początki to połowa lat 80- tych. Ruch ten charakteryzuje się nietolerancyjną postawą wobec wszelkiej inności, propaguje narodową ideologię zabarwioną nie tylko "zwykłym" patriotyzmem, ale wprost nacjonalizmem i szowinizmem. Wykorzystują oni np. święta narodowe i inne historyczne okazje do zamanifestowania swojej ideologii, przy czym często robią to w sposób agresywny. Polski ruch skinheadzki często buduje swoja tożsamość w odniesieniu do religii katolickiej. Istnieją grupy skinów w demonstracyjny sposób manifestujące przywiązanie do Kościoła- pokazują się na rocznicowych mszach, popierają katolickie protesty przeciwko dopuszczalności aborcji.

Metalowcy- taką nazwą określają się wielbiciele heavy metalu - jednej z odmian rocka. W Polsce od początku lat 80- tych. Przedstawiciele tej subkultury nie tworzą jakiejś ściślej zorganizowanej grupy, ani nie mają charakterystycznej tylko sobie ideologii. Łączy ich raczej wspólne spędzanie czasu- słuchanie ulubionej przez siebie muzyki, odwiedzanie konkretnych klubów, chodzenie na koncerty, jednak od początku istnienia tej odmiany muzyki metalowcom przypisywany był satanizm a co najmniej kulty neopogańskie. Czasami jest to zgodne z prawdą - jak w przypadku słynnego wśród fanów tej muzyki zespołu "Kat", którego członkowie otwarcie mówili o kulcie szatana. Roman Kostrzewski- lider zespołu nagrał nawet "Biblię szatana" Sz. La Veya.

Nie do końca jest jasne czy tekstach metalowych (lub też raczej black metalowych czy death metalowych, bo to one są najmroczniejszą odmianą metalu) chodzi jedynie o specyficzną symbolikę- pełną krwi i przemocy, czy też o jakieś głębsze ideologiczne treści. Być może jest to tylko chwyt marketingowy mający przyciągną jak największą liczbę zaintrygowanych fanów. Zdarza się jednak, że za czczymi hasłami i symbolami czasem idą konkretne czyny, taki jak np. profanacja nagrobków i chociaż zespoły tworzące metalową muzykę nie zawsze serio traktują swoje teksty, to zdarza się, że poważnie traktują je ich fani, co może owocować groźnymi zjawiskami.

Zjawisko istnienia grup subkulturowych może być, jak widzimy, szerokim problem społecznym uderzającym nie tylko w młodzież, ale też w środowisko w którym ona żyje. Nie chcąc jednak być jednostronnym trzeba także powiedzieć, że duża część różnych nieformalnych grup młodzieżowych stara się wcielać w życie wiele pozytywnych ideałów, takich jak: wolność słowa, sprzeciwianie się obojętności społecznej, propagowanie zasad równości i braterstwa. Sam fakt, ze młodzież ma możliwość wypowiedzenia się na temat nurtujących ja problemów jest bardzo ważny i potrzebny. Dlatego uważam, że trzeba sprzyjać organizacjom młodzieżowym, ale też jednocześnie pokazywać młodym ludziom, że istnieją już instytucje, w których można realizować swój młodzieńczy zapał. Istniej przecież harcerstwo, szereg organizacji katolickim, które otwarte są na młodzież.

Jeśli głębiej zastanowimy się nad tym tematem, dojdziemy do wniosku, że zamiast tworzyć nowe ideologie, aby w coraz to oryginalniejszy sposób buntować się przeciwko światu, można sięgnąć do "starych" zasad, które choć istnieją od bardzo dawna nie koniecznie wszędzie są popularne. Mam na myśli ewangeliczne przykazanie miłości oraz dziesięcioro przykazań.