Dramatyczne skutki zakończonej w 1945 roku II Wojny Światowej uświadomiły potrzebę zjednoczenia i unifikacji Europy- kontynentu, na którym wojna ta się rozpoczęła i gdzie miały miejsce najbardziej tragiczne wydarzenia (bardzo wiele bitew i choćby holocaust). Istniejąca jeszcze w okresie międzywojennym Liga Narodów nie spełniła swego zadania- głównie ze względu na silnie polityczny charakter. Nic więc dziwnego w tym, że zaczęto szukać innej drogi zapewnienia pokoju. Integracja i współpraca gospodarcza miały stać się efektywnym sposobem zapobiegania ewentualnym, przyszłym konfliktom. Szczególnie istotnym złożem w owym czasie był węgiel, to właśnie jego złoża gwarantowały rozwój przemysłowy. Z tego powodu baza surowcowa stawała się często zarzewiem sporów na arenie międzynarodowej a nawet konfliktów zbrojnych. Koncepcję budowy porozumienia, w oparciu o bazę surowcową i przemysł (a nie współpracę w ramach organu politycznego jakim była Liga Narodów), stworzył francuski działacz i ekonomista Jean Monet. Idee te zyskały szybko akceptację i poparcie ministra spraw zagranicznych Francji Roberta Schumanna. 9 maja 1950 roku (dzień ten do dziś świętowany jest jako "Dzień Europy") ogłosił on deklarację, w której zaproponował: "umieszczenie całej francusko-niemieckiej produkcji węgla i stali pod zarządem wspólnej Władzy Najwyższej w organizacji otwartej na udział innych krajów europejskich". Skupienie produkcji węgla i stali (równie istotnej wówczas dla przemysłu) pod wspólnym zarządem zapewniło rychłe powstanie fundamentów Unii Europejskiej. Koncepcje, które znalazły się w Planie Schumanna spowodowały pozytywną reakcję rządów sześciu krajów europejskich takich jak: Francja, Niemiecka Republika Federalna, Belgia, Holandia, Luksemburg czy Włochy. Resorty spraw zagranicznych ww. państw rozpoczęły negocjacje, których efektem było podpisanie dnia 18 kwietnia 1951 roku Traktatu Paryskiego, zaczął on obowiązywać 25 lipca 1952 i uprawomocnił istnienie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS).

W skład Traktatu Paryskiego weszły: preambuła i 100 artykułów. Wkrótce po jego wejściu w życie swoja działalność rozpoczęły instytucje kierownicze EWWiS: Wspólne Zgromadzenie (od 10 września 1952r.) będące organem politycznym i Wysoka Władza (od 10 sierpnia 1952) pełniąca funkcje organu odpowiedzialnego za egzekwowanie decyzji i postanowień. Obok nich w EWWiS funkcjonowały: Specjalna Rada Ministrów odpowiedzialna za zharmonizowanie działalności Wysokiej Władzy i działalności rządów poszczególnych państw i Trybunał Sprawiedliwości, który miał za zadanie kontrolę nad przestrzeganiem postanowień samego traktatu jak i przepisów wykonawczych. Traktat Paryski obowiązywać miał przez 50 lat, regulował zasady współpracy pomiędzy RFN a mocarstwami zachodnimi na wspólnym rynku węgla, stali i żelaza, określał warunki wydobycia i handlu dwoma najistotniejszymi dla przemysłu i powojennej odbudowy państw surowcami. Aby pomóc w rozwoju gospodarczym krajom- sygnatariuszom traktatu i podnieść stopę życiową ich mieszkańców a także w celu umożliwienia efektywnej produkcji i podziału, zapewnienia regularnych dostaw niezbędnej ilości surowców, stworzenia równych warunków dostępu do nich, kontrolowania cen wprowadzono cztery podstawowe reguły:

1.) Zakaz nakładania opłat celnych zarówno dotyczących eksportu jak i importu, a także wszelkich podobnych opłat lub ograniczania ilościowego w handlu węglem i stalą.

2.) Zakaz dyskryminowania jakichkolwiek producentów, nabywców i konsumentów.

3.) Zakaz dotowania produkcji czy handlu surowcami przez państwo.

4.) Zakaz prowadzenia polityki restrykcyjnej w kwestii wykorzystywania i podziału rynków złóż.

Korzyści jakie działalność EWWiS przyniosła państwom członkowskim skłoniły ich rządy do poszukiwania nowszych i szerszych form integracji. Z różnych przyczyn nie wszystkie pomysły udało się zrealizować. Nie powiodły się na przykład próby stworzenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EWO) z lutego 1951, która to miała zapewniać integrację państw członkowskich w wymiarze wojskowości. Kolejne próby integracji tym razem politycznej również nie przyniosły oczekiwanego skutku. Co prawda w 1953 roku przyjęto traktat o powołaniu Europejskiej Wspólnoty Politycznej, jednak brak ratyfikacji ze strony Francji uniemożliwił wprowadzenie go w życie, a tym samym zainicjowanie działalności EWP. Podejmowane były próby integracji na różnych płaszczyznach, na których stykały się interesy poszczególnych państw, jednak tylko współpraca gospodarcza przynosiła wymierne skutki, dlatego dążono do jej poszerzania i intensyfikacji w wielu dziedzinach gospodarki. Na początku czerwca 1955 roku w Messynie doszło do spotkania ministrów odpowiedzialnych za resorty spraw zagranicznych krajów należących do EWWiS. Zapadła wówczas decyzja o poszerzeniu integracji i stworzeniu nowych wspólnot. 'Rezolucja z Messyny" zakładała również powołanie międzynarodowego komitetu, którego pracami kierować miał kolejny z "ojców integracji europejskiej" minister spraw zagranicznych Belgii Paul Henri Spaak. Stworzył on szkic stworzenia podstaw wspólnego rynku na starym kontynencie, który nazwano później od nazwiska autora"Raportem Spaaka". Raport ten stał się podstawą, na której opierały się nowe traktaty integracyjne, w tym "Traktaty Rzymskie" podpisane w marcu 1957 roku przez przedstawicieli sześciu krajów- członków EWWiS. Ustanowiono wtedy Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM).

Dokument ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą liczył w oryginale 248 artykułów, nadał Wspólnocie osobowość prawną i możliwości podejmowania działań na płaszczyźnie prawa narodowego poszczególnych krajów członkowskich, jak również na arenie międzynarodowej. Postanowienia traktatu miały obowiązywać przez czas nieokreślony, a nie tak jak w przypadku wcześniejszego Traktatu Paryskiego przez 50 lat, miały więc pozostać nieodwracalne i nieograniczone w czasie. Traktaty Rzymskie podpisano by ułatwić harmonijny i zrównoważony rozwój działalności gospodarczej na całym obszarze Wspólnoty i stabilizować sytuacje na rynkach państw członkowskich. Jednocześnie chciano podnosić systematycznie poziom życia obywateli państw sygnatariuszy i skłonić do zbliżenia polityki gospodarczej prowadzonej przez rządy poszczególnych krajów w celu stworzenia wspólnego rynku. Wspólny rynek obejmujący całokształt dóbr i usług wyprodukowanych w poszczególnych krajach stał się nadrzędnym celem polityki ekonomicznej i międzynarodowej państw- członków Wspólnoty. Postulowano o znoszenie wszystkich przepisów, które dzieliły rynki sześciu krajów- sygnatariuszy. Działania takie miały na celu wprowadzenie jednolitej, wspólnej taryfy celnej i ustanowienie Unii Celnej (udało się to osiągnąć 1 lipca 1968 roku). W traktacie zawarte były ponadto cztery kluczowe swobody regulujące funkcjonowanie wspólnoty i zwiększające jej elastyczność. Swoboda przepływu towarów opierająca się na Unii Celnej. Zakładała ona zakaz wprowadzania ceł i opłat o podobnym skutku w stosunkach handlowych między państwami członkowskimi, zakaz wprowadzania ograniczeń ilościowych czy dyskryminacji w opodatkowaniu towarów i produktów pochodzących z innych państw członkowskich. Zasada ta nie ma charakteru bezwzględnego. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską dopuszcza jej ograniczenia ze względu na moralność publiczną, porządek publiczny, bezpieczeństwo publiczne, zdrowie publiczne, ochronę kultury oraz ochronę własności intelektualnej. Kolejną zasadą wypracowaną przez twórców traktatu była swoboda przepływu osób, dotycząca wolności przemieszczania się i przebywania obywateli krajów sygnatariuszy na terenie któregokolwiek z państw członkowskich. Oznacza ona zakaz jakiejkolwiek dyskryminacji wobec pracowników państw członkowskich ze względu na obywatelstwo w dziedzinie zatrudnienia, płac oraz innych warunków pracy. Zasadę tę ograniczają dwa wyjątki. Pierwszy dotyczy możliwości zatrudnienia w służbie publicznej innego kraju. Drugi zaś - ograniczenia prawa do zatrudnienia obywateli innego państwa członkowskiego ze względów ochrony zdrowia i porządku publicznego.

Swoboda przepływu usług, czyli wszelkich świadczeń, które z reguły wykonywane są odpłatnie. Ostatnią ze swobód jest swoboda przepływu kapitału. Oznacza ona zakaz wprowadzania jakichkolwiek ograniczeń przepływu kapitału pomiędzy państwami członkowskimi. Cele stawiane przed Wspólnotą miały być realizowane poprzez ustanowienie wspólnej polityki handlowej, rolnej i transportowej. Obowiązywać miał reżim niezakłóconej wolnej konkurencji, powstały: Europejski Fundusz Społeczny i Europejski Bank Inwestycyjny. By zapewnić realizację ustalonych celów i nakreślanie kolejnych powołano: Międzynarodową Radę Ministrów pełniąca funkcje organu prawodawczego Wspólnoty, Ponadnarodową Komisję, która pełnić miała funkcje wykonawcze, Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne stanowiące organ konsultacyjny i w ograniczonym zakresie kontrolującym. Kontrolować przestrzeganie obowiązujących ustaleń miał Ponadnarodowy Trybunał Sprawiedliwości. Do pełnienia funkcji pomocniczych powołano ponadto Komitet Gospodarczy i Społeczny (ECOSOC), a także Trybunał Obrachunkowy. Drugi Traktat Rzymski, złożony z 225 artykułów, obejmował swoim zasięgiem dużo węższe pole stosunków międzynarodowych, ukonstytuował EURATOM- organizację odpowiedzialną za regulację produkcji i korzystania z energii atomowej. Instytucja ta została powołana by zapewnić możliwie szybki rozwój przemysłu nuklearnego i stworzenie wspólnego rynku obrotu energia atomowa. Poza tym zakładano postęp osiągany przez wspomaganie badań i unifikację zasad bezpieczeństwa, a także ułatwianie inwestowania w rozwój energetyki jądrowej w ramach Wspólnoty. Od kiedy Traktaty Rzymskie weszły w życie w Europie funkcjonowały jednocześnie trzy wspólnoty: EWWiS, EWG i EURATOM. Wiązało się to z istnieniem silnie rozbudowanej, a przez to bardzo kosztownej administracji. Równoległa działalność podobnych struktur nie była z pewnością korzystnym rozwiązaniem, starano się więc część spośród nich zunifikować. W 1962 roku powstał więc Parlament Europejski (był on efektem połączenia Zgromadzeń Parlamentarnych) i jeden dla wszystkich wspólnot Trybunał Sprawiedliwości. Połączenie pozostałych organów wspólnotowych nastąpiło, gdy 8 kwietnia 1965 roku podpisano "Układ o fuzji" wprowadzający jednolitą Radę Ministrów i Komisję Europejską.

Na skutek silnego rozwoju terytorialnego i intensywnych procesów integracyjnych, w połowie lat osiemdziesiątych XX wieku nastała potrzeba renegocjacji zasad i celów współpracy pomiędzy państwami- członkami wspólnot. Negocjacje nad zmianami struktury i zasad działania organizacji międzynarodowych rozpoczęły się w maju 1985 roku w Mediolanie, we Włoszech. Debatowano tam nad wprowadzeniem nowego dokumentu określającego założenia współpracy w zakresie polityki i bezpieczeństwa na starym kontynencie. Rozmowy trwały niespełna rok (zakończyły się w lutym 1986 roku) i przyniosły podstawy dla stworzenia Unii w przyszłości. Wymiernym skutkiem rozmów było podpisanie Jednolitego Aktu Europejskiego 17 lutego 1986 w Luksemburgu i 28 lutego w Hadze, zaczął on obowiązywać z początkiem lipca 1987 roku. Dokument ten jest relatywnie krótki (składa się tylko z 34 artykułów), jednak z prawnego punktu widzenia jest to najistotniejszy dokument o charakterze konstytucji od momentu powołania pierwszych wspólnot. Bardzo ważne jest to, że w pierwszym artykule Jednolitego Aktu Europejskiego twórcy wyrażają zdecydowaną wolę przekształcenia całych swoich wzajemnych stosunków w Unię Europejską. Był on również wyrazem ideologii łączącej państwa przyszłej Unii. Najważniejsze reguły, które znalazły się w Jednolitym Akcie Europejskim to:

  • obowiązek poszanowania zasad demokratycznych w stosunkach państwowych,
  • obowiązek przestrzegania prawa,
  • obowiązek poszanowania praw człowieka,
  • obowiązek dążenia do utrzymania pokoju w stosunkach międzynarodowych,
  • obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa na starym kontynencie,
  • obowiązek zapewnienia solidarnego wyrażania wspólnych interesów, a także niezależnej ich obrony.

Poprzez wprowadzenie Jednolitego Aktu Europejskiego rozwinięto i przekształcono system prawa wspólnotowego. Wprowadzony został wymóg współpracy Parlamentu Europejskiego i Rady Ministrów (odpowiednik Rady Unii Europejskiej) przy pewnych zagadnieniach, co zwiększyło w znacznym stopniu kompetencje Parlamentu. Poszerzono zakres spraw wymagających kwalifikowanej większości głosów w Radzie Ministrów. Dokument zawierał podstawy prawne umożliwiające działalność Rady Europejskiej, Sądu Pierwszej Instancji (powstałego w styczniu 1989 roku) i Europejskiej Współpracy Gospodarczej. Równie ważne było poszerzenie kompetencji Wspólnot w dążeniach do budowy rynku wspólnotowego przed rokiem 1992 i intensyfikacja działań mających na celu stworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej.

Wprowadzenie w życie Jednolitego Aktu Europejskiego było silnym impulsem zwiększającym stopień zaawansowania prawno- instytucjonalnych powiązań, co prowadzić miało do powstania Unii Europejskiej. Nadszedł czas podjęcia kolejnych kroków w tym kierunku, zainicjowano więc szereg równoległych obrad międzynarodowych, które dotyczyły głównie podstawowych kwestii związanych z Unią Gospodarczą i Walutowa a także z Unią Polityczną. Dwie pierwsze z konferencji rozpoczęto 15 grudnia 1990 roku w Rzymie. Już wstępne negocjacje uświadomiły dyskutantom konieczność ustępstw i szukania kompromisów przez państwa członkowskie. Ich efektem stał się Traktat o Unii Europejskiej, podpisany 7 lutego 1992 w Maastricht, zaczął on obowiązywać 1 listopada 1993 roku, po ratyfikacji przez wszystkie kraje członkowskie. Głównymi celami wyznaczonymi przez twórców i sygnatariuszy było wspomaganie wyważonego wzrostu gospodarczo- społecznego, i wzmacnianie solidarności i spójności w dziedzinie życia społecznego i gospodarki. Cele te osiągano znosząc granice wewnątrz Unii Europejskiej. Wprowadzono Unię Gospodarczą i Walutową, co w przyszłości zaowocować miało wprowadzeniem jednej wspólnej waluty. Zdefiniowano cele i założenia Wspólnej Polityki Zagranicznej, Bezpieczeństwa i Obronnej, co w swoich założeniach prowadzić miało do stworzenia wspólnego wojska. Nastąpiło wzmocnienie ochrony interesów i praw przysługujących obywatelom państw- sygnatariuszy, wprowadzono instytucje obywatela Unii Europejskiej. W czasie debat zapadły decyzje o rozwijaniu i poszerzaniu współpracy na płaszczyźnie wymiaru sprawiedliwości i polityki wewnętrznej poszczególnych krajów. Na mocy postanowień Traktatu z Maastricht polityka Unii Europejskiej opierać się miała na trzech filarach, na których zbudowany jest sam traktat. Pierwszy spośród filarów zawiera przepisy określające kompetencje istniejących Wspólnot, drugi filar tworzą założenia dotyczące Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, ostatni- trzeci filar to postanowienia odnoszące się do koordynacji działań państw w zakresie wymiaru sprawiedliwości i ich spraw wewnętrznych.

Ustalenia z Maastricht nie były jednak pozbawione niejasności. Wiele zagadnień ciągle wymagało dopracowania i sprecyzowania, co zauważono już w czasie prac nad nim. W 1996 roku zwołano kolejną konferencję międzynarodową nazwaną później Maastricht 2, której Inauguracja odbyła się 29 marca 1996 roku we Włoszech, dokładniej w Turynie. Brak wcześniejszej koncepcji i założeń odnoszących się do tematyki spotkania doprowadziły do fiaska spotkania. Ze względu na szereg rozbieżności interesów poszczególnych państw członkowskich znowelizować wcześniejsze Traktaty Założycielskie Wspólnot i Unii Europejskiej udało się dopiero 17 czerwca 1997 roku, w czasie posiedzenia Rady Europejskiej w Amsterdamie. Finalną wersję Traktatu przyjęto 2 października 1997 roku, jednak długotrwała procedura ratyfikacyjna zajęła ponad półtora roku, ostatecznie traktat wszedł w życie 1 maja 1999 roku. Traktat Amsterdamski składa się z 11 artykułów i jest korektą Traktatu z Maastricht. Zmienia w pewnym stopniu konstrukcję i strukturę trzech filarów, przenosząc niektóre aspekty polityki azylowej i imigracyjnej z pierwszego do trzeciego filara, poddając je jurysdykcjom Trybunału Sprawiedliwości. Szczyt w Amsterdamie wytyczył kierunki kolejnych reform systemu europejskiego, które objąć swym zasięgiem miały zagadnienia dotyczące praw podstawowych obywateli UE, swobody poruszania się wewnątrz Wspólnoty, zmniejszania przestępczości i bezrobocia, a także dbałości o stan środowiska naturalnego. Relatywnie małe zmiany skutkowały modyfikacją zakresu kompetencji Parlamentu Europejskiego i umocniły status Przewodniczącego Komisji Europejskiej. Powołano do życia instytucję Wysokiego Przedstawiciela do Spraw Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, który pełnił jednocześnie funkcję Sekretarza Rady Unii Europejskiej. Duże oczekiwania, które wiązano ze Szczytem Amsterdamskim nie zostały w pełni zrealizowane. Niestety nie udało się osiągnąć kompromisu w sprawie kształtu instytucji czy struktur decyzyjnych Wspólnoty. Nie przyjęto zasady, według której ważone miały być głosy w Radzie Unii Europejskiej, nie powiodły się również próby zwiększenia roli większości kwalifikowanej w głosowaniach Rady UE. Kolejne kwestie, których nie udało się dopracować były: zmniejszenie dotkliwości efektu "deficytu demokracji" w Parlamencie Europejskim, a także zredukowanie ilości komisarzy i deputowanych w Parlamencie, co wydawało się konieczne ze względu na plany rozszerzenia Unii Europejskiej.

Reakcją na wymienione wcześniej niedoskonałości Traktatu z Amsterdamu było zwołanie kolejnego szczytu Rady Europejskiej. Odbył się on w grudniu 1997 roku i miał na celu nakreślenie koniecznych reform instytucjonalnych, konieczne było również sprecyzowanie i nadanie formalnego znaczenia zamiarom poszerzenia wspólnoty poprzez przyjęcie nowych państw. 13 grudnia Komisja Europejska, w odpowiedzi na te postulaty, wydała dokument Agenda 2000 określający koncepcję wzmacniania Unii Europejskiej w obliczu planów jej rozszerzenia. Przyjęto plany reform dotyczących systemów zatrudniania i rynków pracy, wspólnej dla całej Unii polityki rolnej i instytucjonalnego charakteru i struktury Wspólnoty. Co więcej, twórcy Agendy 2000 podkreślili istotną rolę innowacyjnych badań naukowych, szczególnie dla współczesnego społeczeństwa informacyjnego, a także nakazali podjęcie skutecznych działań na rzecz ochrony stanu środowiska naturalnego. Mimo wielu zastrzeżeń różnych organizacji, Agenda 2000 ostatecznie została zaaprobowana przez Radę Europejską w czasie szczytu, który odbył się w terminie 24 - 25 marca 1999 roku w Berlinie. Szczyt w Kolonii 4 czerwca 1999 roku przyniósł ustalenia dotyczące warunków międzynarodowej konferencji poświęconej zagadnieniom instytucji Unii Europejskiej w roku 2000. Dnia 14 lutego tego roku nastąpiła pierwsza z całej serii zaplanowanych konferencji pod przewodnictwem Portugalii a później Francji, które doprowadziły do zwołania w terminie 7 - 11 grudnia roku 2000 szczytu Rady Europejskiej we Francji, w Nicei. W czasie tej konferencji stworzono i zatwierdzono ostateczny kształt Traktatu.

Traktat ustanowiony w Nicei miał być z założenia (tak samo jak Traktat Amsterdamski) dokumentem nowelizującym i korygującym błędy wcześniejszych ustaleń Traktatu z Maastricht i Traktatu o Ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej. Akt ten zawiera więc szereg poprawek dotyczących między innymi kwestii procedur dostępnych w sytuacji, gdy któreś z państw członkowskich narusza (bądź istnieje groźba naruszenia) elementarnych zasad obowiązujących w Unii Europejskiej. Traktat reguluje również kwestie związane z kreowaniem i prowadzeniem Wspólnej Polityki Europejskiej odnośnie Bezpieczeństwa i Obrony. Postanowiono przyjąć Europejską Agendę Socjalną, i naszkicowano projekt stworzenia i przyszłych funkcji EUROJUST- organizacji mającej na celu koordynowanie współpracy państwowych organów ścigania poszczególnych krajów członkowskich. Jednak uczestnicy szczytu nie ograniczyli się tylko do wnoszenia poprawek do wcześniejszych traktatów, udało się ustalić nowe warunki ścisłej współpracy krajów- sygnatariuszy. Znaczna część zmian dotyczy zwiększenia zakresu decyzji, do podjęcia których wymagana jest większość kwalifikowana. Modyfikacje te nie pozostają bez wpływu na funkcjonowanie wielu instytucji Unii Europejskiej: Parlamentu Europejskiego, Trybunału Obrachunkowego, Komisji Europejskiej, Komitetu Regionów czy też Komitetu Ekonomiczno- Społecznego. W znacznym stopniu zmieniono również reguły działalności unijnych organów władzy sądowniczej: Sądu Pierwszej Instancji i Trybunału Sprawiedliwości. Konferencja nicejska zaowocowała również ustaleniami bezpośrednio związanymi z przyjęciem do Wspólnoty nowych państw. Zmieniono procedury głosowania i podział wpływów w niemal wszystkich instytucjach nowej, rozszerzonej Unii Europejskiej. Zmiany te przyniosły Polsce przyznanie liczby głosów wynoszącej 27, równej z tą, jaką dysponuje Hiszpania. Taki podział głosów stawia Rzeczpospolitą w pierwszej szóstce największych i najbardziej wpływowych krajów należących do Unii. Ustalenia ostatniego z Traktatów zyskały moc obowiązującą z dniem 1 lutego 2003 roku.