W 1985 roku po śmierci, ówczesnego sekretarza KC KPZR, Konstantina Czernienki, nowym sekretarzem został Michił Gorbaczow. Prezentował on nową politykę i wprowadził nowe elementy do polityki rosyjskiej. O tym, że to właśnie on został nowym sekretarzem zdecydowali starzy aparatczykowie, Minister Spraw Zagranicznych Andrej Gromyk, szef KGB Wiktor Czebrikow i szef kadr partii Jegor Ligaczow.

Gorbaczow obejmując stanowisko doskonale wiedział, że Rosja wymaga wiele reform. Imperium ZSRR oparte na ideach komunistycznych nie mogła nadal walczyć i konkurować z silnymi i bogatymi Stanami Zjednoczonymi. Upadająca gospodarka, bieda, i wiele innych aspektów spowodowanych zbyt dużymi nakładami na zbrojenia nie pozwalały już dłużej ZSRR na wyścig zbrojeń.

Gorbaczow swoim planem uzdrowienia kraju wzbudzał wiele kontrowersji, najważniejsza to chęć odbudowy ZSRR w oparciu o zasady leninizmu i na podwalinach ustrojowych stalinizmu.

Główne założenia swojej polityki Gorbaczow przedstawił w 1985 roku na plenum KC KPZR. Wtedy to padły, jak się później okazało ważne nie tylko dla ZSRR, ale i dla całego świata, słynne słowa Pierestrojka- przebudowa, głasnost-jawność i uskrojenije-przyspieszenie. Gorbaczow swoje rządy rozpoczął od radykalnych zmian kadrowych w kierownictwie partii.

Z biura partyjnego usunął starszych prominentnych działaczy a kluczowe stanowiska obsadził swoimi ludźmi. W ten sposób Nikołaj Ryżkow został premierem, Edward Szewardnadze objął stanowisko Ministra Spraw Zagranicznych natomiast prof. Aleksander Jakowlew został kierownikiem wydziału ideologicznego. Jakowlew okazał się motorem napędowym pierestrojki. Do biura politycznego trafił również kontrowersyjny Jegor Ligaczow, uznawany za lidera tzw. partyjnego betonu. Były Minister Spraw Zagranicznych Andrej Gromyko zajął honorowe stanowisko przewodniczącego Rady Najwyższej ZSRR. Zmiany kadrowe dokonane zostały także na niższych szczeblach w krajach, obwodach i rejonach. Już trzy lata później jedynie 1/5 sekretarzy szczebla regionalnego pochodziło z władz partyjnych rządzących przed Gorbaczowem. Taki zabieg dał Gorbaczowowi poparcie nowych i młodych członków. Roszady kadrowe spowodowały również usunięcie z partii polityków powiązanych z początkiem epoki Stalina i okresem tzw. wielkiej czystki. Odchodzili zarówno starsi działacze wychowani na polityce Stalina jak i inni dogmatyczni działacze betonu partyjnego. Nowe władze miały mieć nowe świeże i otwarte podejście dostosowane do panujących warunków.

Na zjeździe KC KPZR w 1986 roku partia zatwierdziła projekt stanowiący o zwiększeniu dochodu narodowego. Partia nadal głosiła wyższość socjalizmu nad kapitalizmem i wróżyła szybki rozkład kapitalizmu. Wszelkie działania Gorbaczowa zmierzające do rozwoju i poprawy sytuacji gospodarczej okazały się nie efektywne. Wszystkie jego założenie nie zostały odpowiednio zrealizowane a efekt był taki, że pozostawił po sobie podobne wrażenia jak jego poprzednicy zarządzający państwem w oparciu o gospodarkę centralnie planowaną. Reformy rynkowe nie doszły do skutku nawet w okresie wielkiego kryzysu w roku 1988. Wszystkie działania nawet nie pobudziły sowieckiej gospodarki na tyle by można było zobaczyć efekty. Polityka głasnosti doprowadziła do niezadowolenia społecznego. Społeczeństwo dowiedziało się o różnicach i zapaści cywilizacyjnej, jaka dzieli ich od innych krajów, o nadużyciach finansowych o malwersacjach o korupcji. Przeprowadzenie kolejnej przebudowy okazało się niezwykle trudnym zadaniem, gdyż ludzie nie ufali rządzącym i nie mieli już nadziei.

Gospodarka ZSRR była w bardzo złej sytuacji dodatkowo napiętą sytuację pogorszyły strajki robotników. Gospodarka okazała się gospodarką niedoboru. To, jaka jest sytuacja dotarło w końcu do społeczeństwa i wywołało panikę, ludzie wykupywali towary z półek obawiając się o przyszłość. Tak, więc hasła przewodnie głoszone przez Gorbaczowa, czyli reforma systemu oraz jawność życia, okazało się, że znalazły pokrycie i urzeczywistnienie. Po 1986 roku ogłaszano amnestie dla większości więźniów politycznych, osadzonych w więzieniu za kooperacje z wrogiem bądź działania przeciw ZSRR. Nastąpiła większa liberalizacja i swoboda życia publicznego, władze przychyliły się do projektu mówiącego o wolności słowa. Szybko odrodziły się lub powstały nowe organizacje, stowarzyszenia, które na początku kultywowały ofiary stalinizmu, chroniły język narodowy czy zajmowały się ochroną środowiska naturalnego. W kwietniu 1986 roku miało miejsce przykre i tragiczne w skutkach wydarzenie. W Czarnobylu w ZSRR miała miejsce groźna awaria reaktora atomowego. Awaria okazała się największą katastrofą w dziejach elektrowni atomowych. Miało to również konsekwencje polityczne a także społeczne, objawiające się aktywniejszymi i intensywniejszymi działaniami społecznymi. Wolność słowa powodowała, że coraz głośniej słychać było głosy krytyki ze strony ludu, które już jawnie mówiło o nieudolności komunistycznych władz i o zbrodniach, jakie popełniono w okresie stalinizmu. Z partii zaczęło coraz więcej ludzi odchodzić. Partia nie cieszyła już się wcześniejszą dobrą opinią i zaufaniem. Do łask powróciły normy chrześcijańskie prawosławia. Cerkiew rosyjska przeżyła w tym czasie okres renesansu. W roku 1988 cerkiew przyjęła nowy statut, traktujący o wolności słowa oraz uniezależniający rosyjski kościół od władz partii zarówno szczebla lokalnego jak i centralnego.

Swoboda społeczna, jaka rozwijała się po 1985 roku doprowadziła do większego pluralizmu w życiu politycznym, nowe organizacje i partie powstawały szybko i w coraz większych ilościach. Początkowe nowe ruchy miały charakter nieoficjalny. Większość z nich powstałą w republikach nadbałtyckich i na Zakaukaziu. Miały charakter masowych frontów ludowych, coraz bardziej i jawniej dążących do usamodzielnienia swoich krajów i uniezależnienia od ZSRR. Głośno robiło się także o konfliktach narodowych, jakie powstawały, władze kompletnie do takiego stanu rzeczy nieprzygotowane nie miały ani planu ani koncepcji na poprawę sytuacji. Pierestrojka Gorbaczowa stanęła przed wielkim zagrożeniem. Rządzący komuniści nie byli dostatecznie zadowoleni ze zmian, jakie wprowadzał Gorbaczow. Jednak ich uległość i ugodowość pozwalały na dalsze realizowanie reform. Nie byli w stanie przeciwstawić się nowemu sekretarzowi. Gorbaczow, do końca wierzył w idee realnego socjalizmu, co pozwalało sądzić kolegom partyjnym, iż wprowadzane zmiany nie posunął się za daleko i nie przekroczą pewnej granicy. Jednak zmiany doprowadziły do znacznych posunięć nawet ze strony nomenklatury partyjnej. Partia angażowała się w prywatne i półprywatne inicjatywy gospodarcze.

Polityka Gorbaczowa również wprowadziła znaczne zmiany w polityce zagranicznej ZSRR. Doprowadziła do porozumienia w sprawie wycofania sowieckich wojsk z Afganistanu, z terenów bardzo ważnych i strategicznych dla ZSRR. W 1989 roku kolejne rządy w republikach bloku radzieckiego upadały, na co ostatecznie przystał Gorbaczow. Polityczne i gospodarcze zmiany, jakie nadchodziły dla Europy Środkowej i Wschodniej były nieuchronne i nieuniknione. Zmiany były wymuszone nie tylko kryzysem, zmianami władz, ale i sama gospodarka, aby stać się konkurencyjna i wydajna musiała się bardziej zliberalizować. Gorbaczow widząc, iż zmiany nastąpią niezależnie od polityki prowadzonej przez władze ZSRR, nie reagował na takie wydarzenia jak upadek muru berlińskiego w 1990 roku czy zjednoczenie Niemiec. Polityka ZSRR bardziej się otworzyła, w 1991 roku zawarto układ z Chinami rozwiązujący sporne sprawy graniczne. Zakończono również prowadzenie zbrojnych działań w Ameryce Środkowej w Salwadorze, co dało również kres w działaniach popierających ugrupowania terrorystyczne. Zdemokratyzowano również życie polityczne w Nikaragui. Na początku lat dziewięćdziesiątych nadbałtyckie republiki powoli odłączały się od ZSRR. Podobnie Litwa, Łotwa i Estonia, gdzie opozycja doszła do władzy i wkrótce ogłoszono niepodległość tych krajów. Ostateczną próbą utrzymania wpływu ZSRR było przeprowadzenie referendum w republikach, w którym proponowano utrzymanie jedności ZSRR na zasadach równouprawnienia i suwerenności poszczególnych krajów. Jednak taki zabieg nie przyniósł zamierzonych efektów, a kilka państw nawet nie wzięło udziału w referendum.

W 1991 roku w wyborach prezydenckich Federacji Rosyjskiej zwyciężył lider obozu demokratycznego Bory Jelcyn. W sierpniu doszło do zamachu stanu w wyniku, czego aresztowano Michaiła Gorbaczowa a władze przejął Komitet Stanu Wyjątkowego Giennadijem Janajewem na czele. Jednak tzw. Pucz Janajewa nie był odpowiednio przygotowany i załamał się już po kilku dniach. Zamach tylko przyspieszył rozpad Związku Radzieckiego. Kolejno Ukraina i Białoruś ogłosiły niepodległość. Zlikwidowano KGB i KPZR. Gorbaczow nadal utrzymywał, że najlepszym wyjściem byłoby utrzymanie jedności Związku, Jelcyn natomiast chciał doprowadzić do związku państw na zasadzie konfederacji.

Michaił Gorbaczow wybrany na prezydenta ZSRR w 1990 roku, okazał się pierwszym i zarazem ostatnim prezydentem Związku Radzieckiego. W tym samym roku za zasługi otrzymał pokojową nagrodę Nobla.