Sztuka Bizancjum we wczesnej fazie chrześcijaństwa odznaczała się w szczególny sposób od pozostałych, prężnie rozwijających się kultur tego czasu. Jej niezwykłość objawiała się głównie za sprawą monumentalności budowli, stosowanym materiałom i kolorom, które świadczyły o bogactwie, przepychu, i dostojności.
Jeśli chodzi o architekturę, to dominowało budownictwo o charakterze sakralnym - były to głównie kościoły. Jednak początkowo miały one kształt bazylik, przed którymi stawiano tzw. atrium wzięte jeszcze z kultury antycznej - greckiej. Był to swego rodzaju dziedziniec, wokół którego stał szereg kolumn. W środku znajdował się basen, który służył do obrządku zmywania ciał. Z biegiem czasu wielką popularność zdobył tzw. plan centralny i to właśnie on do dziś jest najczęściej stosowany. W nowym planie architektonicznym kościoły pokrywały kopuły. Na zewnątrz miały charakter wręcz surowy pod względem dekoracyjności. Dopiero wewnątrz przykuwały blaskiem rzeźb i malowideł. Całość sprawiała wrażenie uroczystości i monumentalności. Przykładem tak zaprojektowanych świątyń są: Mauzoleum Galli Placidilli, Bazylika św. Witalisa oraz Kościół Hagia Sophia.
Z kolei rzeźba w Bizancjum bardzo długo cieszyła się własnym, z nikąd niezapożyczonym kształtem. Była ona przede wszystkim płaska i dwuwymiarowa. Zdobiła wykonane z kamienia kapitele, arkady i balustrady. Nie miała w sobie nic z bogato zdobionej, plastycznej formy. Jej kształt był dwojaki: albo stylizowana była na roślinne lub zwierzęce motywy, albo swym kształtem przypominała mocno kreta i nieco abstrakcyjną linię, czego przykładem są różnego rodzaju plecionki, które, choć kamienne, przypominają piękną, wykonaną z ażuru koronkę. Zarówno jeden, jak i drugi rodzaj rzeźby miał mocno symboliczną, nadprzyrodzoną wymowę. Niespotykana natomiast zupełnie była tzw. rzeźba figuralna. Można to tłumaczyć tym, iż nawiązywała ona do pogańskich czasów, czego za wszelką cenę starano się unikać. Do najbardziej znanych i cenionych rzeźb tamtego okresu zalicza się: kapitel kolumny w Bazylice św. Witalisa w Raucennie oraz kapitel kolumny w Kościele Hagia Sophia w Konstantynopolu.
Obok architektury i rzeźby na uwagę zasługuje również malarstwo. Cechuje go prawie nieuchwytna perspektywa, statyczność oraz bogata kolorystyka. Ten rodzaj sztuki stanowią w Bizancjum: mozaiki, freski oraz tzw. iluminacje. Te ostatnie to malowane ręką miniaturowe obrazki, znajdujące się w książkach. Jak już wspomniano wyżej, sztuka bizantyjska stroniła od sztuki figuralnej w obawie przed wywołaniem kultu bałwochwalczego. W tym celu w VIII wieku powstał ruch zwany ikonoklazmem. Cieszył się on popularnością tylko do połowy IX wieku, kiedy to powoli zaczął odchodzić w niepamięć. Mimo to, ikonografia jeszcze długo w Bizancjum była jedną z najlepiej opracowanych przez teologów dyscyplin. Surowe zasady odnośnie kompozycji obrazów jeszcze długo były nie do podważenia. Przykładem tego rodzaju malarstwa są: cesarzowa Teodora z dworem, św. Apolinary, Madonna Włodzimierska oraz złoty krzyż na sklepieniu Galli Placidilli.
Słowniczek pojęć:
Hieratyzm - w sztuce oznacza sposób przedstawiania postaci, który jest uroczysty i dostojny.
Bazylika - początki tego rodzaju budowli sięgają czasów starożytnego Rzymu. Miała podłużny kształt, w środku znajdowały się nawy wraz z absydami. To właśnie ten rodzaj budowli stanowił inspirację dla kształtu kościoła we wczesnej fazie chrześcijaństwa w Europie. Kościoły o charakterze bazyliki budowane były na planie prostokąta. Wydzielone w świątyni nawy miały nieparzystą liczbę. Główna nawa przykryta była dwuspadowym dachem i oświetlona naturalnym światłem, pochodzącym z okien naw bocznych. Dodatkowo, nawa główna jest zdobiona kolumnadą z arkadami, co oddziela ją od pozostałych naw. Położone na kolumnach belki są proste. Nawa główna zawsze znajdowała się od wschodu i kończyła się absydą, przeznaczoną dla duchowieństwa. Przykładem tego typu bazylik jest: Bazylika św. Piotra w Watykanie, zbudowana na planie krzyża łacińskiego oraz Kościół św. Konstancji w kształcie rotundy.
Atrium - było to w czasach rzymskich największe, położone zwykle w centrum, pomieszczenie w domach. Tam skupiało się życie rodzin.
Kolumnada - ustawione w jeden lub kilka rzędów kolumny. Łączą je belki albo arkady w kształcie łuku. Ich przeznaczenie było czysto dekoracyjne lub bardziej praktyczne - stanowiły oś konstrukcji.
Kopuła - sklepienie pokrywające budowle stawiane na planie okręgu, kwadratu lub wieloboku. Zamknięte ono było na osi pionu.
Mozaika - sposób tworzenia obrazu poprzez nakładanie nań kamiennych lub ceramicznych elementów. Elementy te są bardzo małe i o różnej barwie.
Freski - sposób nakładania na ściany malowideł, charakteryzujący się tym, że kładzie się zaraz na mokry tynk odporne na wapień farby.
Kapitel - górny element kolumny, często specjalnie oddzielony i dekorowany. Zwany jest też głowicą.
Motyw zoomorficzny - dekorowanie dzieł sztuki motywami zwierzęcymi.
Motyw figuralny - w sztuce: ukazywanie ludzkich postaci
Iluminacja - inaczej miniatura; ręcznie wykonany rysunek lub malowidło, zdobiący książki.
Ikonoklazm - ruch w Bizancjum w VII wieku, który skupiał przeciwników ukazywania na obrazach lub rzeźbach Boga oraz świętych.
Ikonografia - w sztuce: badanie elementów o charakterze symbolicznym.
Apsyda - pomieszczenie będące zamknięciem dla prezbiterium; znajduje się w niej ołtarz, ma kształt wielobocznego półkola.
Transept - to nawa prostopadła do nawy głównej w kościele postawionym na planie krzyża.
