Dziadek do orzechów jest baletem Piotra Czajkowskiego. Zawiera się w dwóch aktach. Autorem libretta jest Marius Petipa i Iwan Wsiewołożski, kompozytorem muzyki naturalnie Piotr Czajkowski. Prapremiera odbyła się w Petersburgu, w Teatrze Maryjskim w roku 1892.

LIBRETTO

Osoby:

Klara Silberhaus - córka prezesa rady miejskiej

Stanisława Bielinska

Książę Coqueluche

Wieszczka Cukrowa

radca Drosselmeyer - ojciec chrzestny Klary

rodzice Klary, braciszek Klary, goście, dzieci, myszy, zabawki, Król myszy, śnieżynki, gnomy, Mistrz Ceremonii, kwiaty, tancerze i tancerki.

Miejsce akcji:

Wigilia Bożego Narodzenia, miasteczko niemieckie, połowa XIX wieku.

A k t I.

Rodzice Klary ubierają choinkę, wchodzi ona wraz z dziećmi zaproszonymi na Wigilię. Wszystkie dzieciaki otrzymują lalki. Również Klara dostaje lalkę od Drosselmeyera, a jej brat otrzymuje żołnierzyka. Gdy Klara zaczyna grymasić Drosselmeyer wręcza jej kolejną zabawkę, którą jest dziadek do orzechów. Klara tańczy polkę, a następnie usypia lalkę przy dźwiękach kołysanki. Dorośli tańczą grossvater`a, a następnie zaproszeni odchodzą do swych domów żegnając się z gospodarzami. Zapada noc i cisza. Do pokoju wchodzi Klara w pidżamie. Gdy bije północ sowa na zegarze przybiera postać Drosselmeyera, a zewsząd wybiegają myszy, których Klara boi się panicznie. Ożywa także dziadek do orzechów, która wzywając na pomoc ołowiane żołnierzyki stacza zwycięski bój z myszami. W momencie gdy dziadek do orzechów jest zagrożony, Klara rzuca pantofelkiem z Króla Myszy i cała jego armia ucieka w przestrachu. Dziadek do orzechów zamienia się w pięknego księcia, który proponuje Klarze podróż.

Salon przemienia się w las pełen śniegu, w którym gnomy z pochodniami w dłoniach witają Księcia i Klarę. Śnieżynki tańczą walca.

A k t II. 

Teraz znajdują się w krainie słodyczy, gdzie płyną rzeką lemoniady ciągnięci przez delfiny. U kresu drogi wita ich Mistrz Ceremonii. Gdy Wieszczka Cukrowa daje znak, pojawiają się stoły ze słodyczami, a wokoło rozpoczynają się tańce symbolizujące określone słodycze: taniec hiszpański określa czekoladę, arabski i wschodni symbolizuje kawę, herbata reprezentowana jest przez taniec chiński, trepak, taniec z fujarkami, taniec błazenków wokół Matki Gigogne, Grand ballabile - walc kwiatów, Grand pas de deux Wieszczki Cukrowej i Księcia. Całośc finalizuje Coda.

Na tle kolorowych fontann balet kończy się apoteozą.

KOMENTARZ

Balet ten odkrywa przed słuchaczem i widzem tajniki świata dziecięcej wyobraźni. Główny plan przechodzi na stronę choreografii, bowiem akcja jest skąpa. Klara, która zdaje się być główną postacią baletu, jest biernym widzem wydarzeń, które maja miejsce w krainie Wieszczki Cukrowej. Jest to niby sen dziewczynki.

Zdecydowanie muzyka przewyższa ideę tekstową baletu. Oddaje bowiem czar krainy dziecięcej wyobraźni jednak jest w niej coś jeszcze. Tej muzyki nie da się opisać tylko słowami.