Jezioro łabędzie to balet Piotra Czajkowskiego do libretta Władimira Biegiczewa i Wasilija Gelcera. Prapremiera odbyła się w Teatrze Maryjskim w Petersburgu, 15 stycznia 1895 roku. W Polsce premiera odbyła się w Warszawie w teatrze Wielkim roku 1900.

Osoby:

Odetta - dziewczyna zaklęta w królową łabędzi

książę Zygfryd

księżna, jego matka

Benno - przyjaciel księcia

Rotbart - zły czarownik

Odylia - córka Rotbarta

Wolfgang - opiekun księcia

mistrz ceremonii, nadworny błazen, sześć młodych panien, przyjaciele księcia, dziewczęta zaklęte w łabędzie, młodzież wiejska, goście dworu książęcego.

Miejsce akcji:

nieokreślona kraina Niemiec, czas równie nieokreślony.

LIBRETTO

A k t I.

W parku przy zamku księżnej odbywa się festyn z okazji pełnoletniości księcia Zygfryda. Uczestniczą w nim dworzanie, jak również i młodzież wiejska. Księżna uświadamia syna, że spośród panien przedstawionych na balu, jego obowiązkiem będzie wybranie sobie małżonki. Bal miał odbyć się dnia następnego. Na festynie rozlegają się odgłosy wesołej młodzieży tańczącej m. in. walca. Książę jednak nie jest w stanie zapomnieć o postanowieniu matki. Przyjaciele proponują mu polowanie, aby oderwać księcia od trosk. W dali widać stado łabędzi przelatujących nad lasem. .Książę Zygfryd opuszcza park, w którym odbywa się przyjęcie.

A k t II.

Północ, skalisty brzeg jeziora, na którym unoszą się piękne łabędzie z królową na czele. Nad brzegiem zjawia się Benno - przyjaciel księcia. Przyjaciele księcia celują do ptaków, podczas gdy te otaczają Benna. Gdy zjawia się Zygfryd, mierzy do łabędzi z łuku, jednak staje przed nim królowa Odetta. Książę olśniony jej pięknem rozkazuje przyjaciołom nie strzelać do ptaków, a także odprawia ich do zamku. Zostaje wówczas otoczony przez łabędzie, które wykonują walca. Odetta, królowa łabędzi, opowiada księciu tajemnicę łabędzi. Otóż Rotbart, zły czarownik przemienił ją, Odettę, oraz jej towarzyszki w łabędzie, które jedynie o północy mogą przybierać postać ludzką. Zaklęcie może złamać jedynie prawdziwe uczucie człowieka, który nigdy nikomu nie wyznawał dotąd uczucia miłości.

Niestety wśród skał ukazuje się ptak - czarownik Rotbart, który daje Odettcie odczuć swą przewagę, a księciu mówi o niebezpieczeństwie. Jednak Zygfryd nie boi się pogróżek czarownika. Książę przysięga Odetcie miłość i wyzwolenie. W tym momencie ma miejsce taniec księcia i Odetty: grand pas de deux: adagio Odetty i księcia; pas de quatre czterech małych łabędzi, wariacja Odetty i coda. Zbliża się świt i łabędzie znów wyruszają na taflę jeziora.

A k t III.

Jest dzień balu. Schodzą się goście do zamku księżnej, witani od progu przez mistrza ceremonii. Na samym końcu uczestników balu wchodzą księżna, książę Zygfryd oraz sześć panien, z których książę ma wybrać żonę. Odbywa się walc sześciu panien. Żadna z kandydatek nie podoba się księciu Zygfrydowi. , który myślami jest wciąż na brzegu jeziora, przy pięknej Odetcie. Rozlegają się fanfary, oznajmiające przybycie niespodziewanych gości. Oto na salę balową wchodzą: czarownik Rotbart i jego córka Odylia, której uroda była łudząco podobną do urody królowej łabędzi - Odetty. Odylia dostaje nakaz od ojca, aby zdobyć słowo księcia, wyznanie miłości. Rotbart wiedział bowiem, że jeżeli książę wyzna miłość Odylii, złamie przysięgę daną Odetcie, a tym samym nie uda mu się wyswobodzić jej z więzów zaklęcia. Ma miejsce pas de deux Odylii i Zygfryda i ich wariacje solowe. W chwili gdy książę wyznaje miłość Odylii, w oknie ukazuje się postać zrozpaczonej Odetty, czarownik wyprowadza swą córkę z sali, a Zygfryd popada w rozpacz, bowiem teraz już wie, iż padł ofiarą podstępu Rotbarta. Zygfryd wybiega z zamku.

A k t IV.

Nad brzegiem jeziora zjawia się wyczekiwana przez łabędzie królowa Odetta. Informuje ptaki o zdradzie młodzieńca, jednak za chwile pojawia się sam Zygfryd, który tłumaczy incydent. Wyznaje jej miłość i tłumaczy, że to ją widział w postaci Odylii. Ma miejsce pas de deux Odetty i księcia. Rotbart widząc, że nie udało mu się przełamać uczucia młodych, grozi księciu śmiercią. Zygfryd jednak nie chce uciekać, bowiem woli umrzeć ze swą miłością Odettą. Obydwoje giną zatem w falach jeziora. Potęga miłości zabija czarownika Rotbarta.

Apoteoza: Białe łabędzie ciągną złotą łódkę w której do krainy wiecznej szczęśliwości zmierzają: Odetta i Zygfryd.

KOMENTARZ

Temat baletu - dziewczyny zaklętej w ptaka i miłości - został zaczerpnięty z mitologii greckiej oraz folkloru baśniowego wielu krajów europejskich. Balet ten zyskał dużo większą popularność niż np. Dziadek do orzechów. Muzyka Czajkowskiego nie może brzmieć inaczej. Ma ona specyficzny czar, płynność, delikatność, porusza wnętrze człowieka.