Bogurodzica jest najstarszą polską pieśnią religijną. Utrwalona została pisemnie na początku XV wieku.
Z tego okresu pochodzą dwa źródła, które są zachowane do dziś:
- - źródło kcyńskie, które obejmuje dwie początkowe zwrotki oraz zapis nutowy
- -źródło krakowskie, obejmuje 13 zwrotek, bez zapisu nutowego
Inne zachowane przekazy datuje się na drugą połowę XV wieku, przełom XV i XVI oraz początek XVI stulecia. W roku 1506 pieśń ukazuje się drukiem w Krakowie w Statucie Jana Łaskiego.
Początkowo przyjmowano, iż twórcą Bogurodzicy jest św. Wojciech. Tezę tę jednak odrzucono. Twórca nadal pozostaje anonimowy.
Bogurodzicę łączy się liturgią łacińską oraz zawierając w sobie tradycję hymnów kościelnych, z widocznymi wpływami kościoła greckiego, staro-cerkiewno-słowiańskiego, czyli z wpływami kultury Zachodniej
i Wschodniej.
Jako pierwsze powstają dwie początkowe zwrotki, prawdopodobnie połowa lub koniec XIII wieku. Niewykluczone, że również na początku XIV wieku.
Bogurodzica jest utworem modlitewnym. W pierwszej zwrotce występuje błaganie kierowane do Chrystusa za pośrednictwem Maryi. Mamy zwrot -apostrofę do niej:
- - "Bogurodzicy" (matki Chrystusa)
- - "dziewicy" (panienny)
- - "Bogiem sławiennej" (przez Boga uwielbionej)
- - "zwolenej" (wybranej)
Po apostrofie występuje prośba, by Maryja wyprosiła u Chrystusa dla ludzi łaskę:
- - "Ziści nam (pozyskaj dla ludzi), spuści nam" (ześlij nam)
Druga strofa rozpoczyna się zwrotem skierowanymi bezpośrednio do Jezusa, (który nazwany jest "bożycem", synem Boga) - przywołując Jana Chrzciciela, który może wesprzeć ludzkie błaganie. Modlitwa, która kończy tę strofę zawiera prośbę, aby Jezus zesłał ludzkości "na świecie zbożny (szczęśliwy) pobyt", a gdy nastąpi śmierć "rajski przebyt" (wieczne szczęście w niebie). Kolejne zwrotki rozwijają różnorakie motywy: wielkanocne, pasyjne, litanijne - zawezwania do świętych.
Bogurodzica na początku wiązała się z mszami i procesjami. Na początku XV wieku staje się pieśnią rycerską. To Jan Długosz (historyk, autor dzieła Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae - Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego) dostarczył nam informacji, że była ona wykonywana m.in. przed bitwą pod Grunwaldem w 1410 roku oraz przed innymi wielkimi bitwami.
Towarzyszy również uroczystości koronacyjnej Władysława zw. Warneńczykiem.
To dlatego Długosz nazywa Bogurodzicę "carmen patrium" czyli pieśnią ojczystą. W następnych wiekach pieśń traci na znaczeniu. Dopiero w XIX wieku odzyskuje swoją popularność, co trwa po dziś dzień.
