Muzyczny impresjonizm rozwijał się na przełomie XIX i XX wieku. Jego założenia nie odbiegają znacznie od podstawowych zasad impresjonizmu malarskiego i poezji symbolistów. Charakterystyczne dla muzyki są: wrażliwość na kolor, walory brzmieniowe utworu, próba oddania nastroju, chwilowego obrazu, ulotnych scen, zaznacza się programowość. Wszystko to prowadzi do przemian harmonicznych. Impresjoniści nie poruszają się już w sztywnym systemie dur-moll, ale zdecydowanie korzystają z wszelkich możliwych tworów brzmieniowych- jednocześnie wykorzystując wszystkie zdobycze harmoniczne historii muzyki (skale modalne, całotonowe, pentatonikę, konsonanse, dysonanse) i przy żadnym z nich nie zatrzymując się na stałe, w ogóle nie stwarzać choćby wrażenia podporządkowywania się jakimkolwiek zasadom. Ideą nadrzędną jest WRAŻENIE. Muzycy tego okresu poszukują drogi do jak najefektywniejszego wykorzystania zespołów instrumentalnych, różnicują fakturę utworów, artykulację, dynamikę, maksymalnie korzystają z indywidualnego brzmienia każdego instrumentu i na szeroką skalę eksperymentują z kolorystyką. Nie istnieją żadne ścisłe formy. Impresjoniści porzucają klasyczne ramy form muzycznych i zdecydowanie rozluźniają również te romantyczne. Najwybitniejsi przedstawiciele impresjonizmu muzycznego to: Claude Debussy, Maurice Ravel, Karol Szymanowski. Znamiona impresjonizmu nosi twórczość: P. Dukasa, O.Respighiego, A.Roussela i innych.

CLAUDE ACHILLE DEBUSSY

urodził się w 1862 roku, zmarł w roku 1918. Z pochodzenia był Francuzem. Ukończył studia w paryskim konserwatorium, do którego wstąpił w roku 1872. Jego nauczycielem fortepianu był A. Marmontela. Studiował także w klasie kompozycji- u E. Guirauda. W 1884 roku w konkursie o Grand Prix de Rome zdobył pierwszą nagrodę za kompozycję "L'efant prodigue" (kantata). Od 1880 był nauczycielem muzyki w rodzinie Mecków. Podróżował z nią do Szwajcarii, Włoszech, Rosji. Po zwycięstwie w 1884 roku wyjechał na trzy lata do Rzymu- na stypendium w Villa Medici. Potem wrócił do Paryża, gdzie żywe były jego relacje z tamtejszą elitą artystyczną. W jej skład wchodzili: E. Satie, S. Mallarm, E. Chausson. Działał też jako publicysta. W 1900 roku jego artykuły zamieszczono w "Revue Blanche", "La Revue SIM" oraz "Gil Blas". Sławę zapewniła mu jego twórczość z tamtego okresu. A powstawała wtedy między innymi opera "Peleas i Melizanda" wystawiana w Nowym Jorku i wielu miastach europejskich.

Lata 1913- 1914 zapisały się w jego życiu jako podróże do Rzymu, Amsterdamu, Hagi, Brukseli, Londynu. Miało to związek z popularnością i jednocześnie chęcią promowania swojej twórczości, gdyż pierwszoplanowym celem podróży było dyrygowanie swoimi kompozycjami.

Dominującym czynnikiem formalnym u Debussy'ego jest kolorystyka. Można powiedzieć, że w swoich utworach wykorzystuje on wszystkie znane nam dotychczas skale, ale i równie prawdziwe będzie twierdzenie, że nie wykorzystuje żadnej z nich. Muzyka, która tworzy jest czymś dotąd niespotykanym i nie przypomina kompozycji, jakie powstawały w oparciu o skalę całotonową, dur- moll, pentatonikę. U Debussyego wszystko podporządkowane jest tworzeniu określonego wrażenia. Harmonika jest elementem bezsprzecznie najważniejszym. W instrumentacji Debussy wykorzystuje najchętniej instrumenty dęte drewniane i smyczkowe, czelestę, harfę, które wykorzystuje w sposób specyficzny, dotąd nie znany.

Malarstwo dźwiękowe Debussyego jest kontynuacją tego, co zapoczątkowało malarstwo w ogóle. W jego muzyce również mamy do czynienia z zatarciem konturu, brakiem ostrości, rzadko pojawia się dominująca melodia, a już nigdy w rozumieniu typowym dla klasycyzmu czy romantyzmu. Najważniejsza jest barwa dźwięku, a nie jego wysokość, całokształt linii melodycznej, czas trwania, wzajemne relacje- wszystko to zostaje podporządkowane kolorytowi.

To podejście spotykało się niejednokrotnie z krytyką XX- wiecznych: H. G. Schulza, S. Jarocińskiego. Wielu nie podobał się muzyczny impresjonizm, niedookreśloność języka kompozytora, symbolizm, związki Debussyego z art nouveau. Niemniej jego twórczość miała wielki wpływ na dalsze dzieje muzyki.

Do najważniejszych kompozycji Debussyego należą:

  • "Popołudnie fauna" (1894);
  • "Les nocturnes"- tryptyk symfoniczny powstały w latach 1897- 1899;
  • "Morze"- trzy szkice symfoniczne z lat 1903- 1905;
  • "Images"- tryptyk symfoniczny (1906- 1912);
  • "Fantazja na fortepian i orkiestrę" (1890);
  • Kwartet smyczkowy (1893);
  • Rapsodia na klarnet i fortepian (1910);
  • Sonata na wiolonczelę i fortepian (1915);
  • Sonata na flet, altówkę i harfę (1915);
  • Sonata na skrzypce i fortepian (1917);
  • "Petite suite" na fortepian na cztery ręce (1889);
  • "Suite bergamasque" na fortepian (1890);
  • "Deux arabesaues" na fortepian (1888- 1891);
  • suita "Pour le piano" (1894- 1901);
  • "Les estampes" na fortepian (1903);
  • "L'isle joveuse" na fortepian (1904);
  • "Images", 2 zeszyty, (1905- 1907);
  • Kącik dziecięcy na fortepian (1906- 1908);
  • "La plus que lente" (walc na fortepian);
  • 24 Preludia na fortepian (1910- 1913);
  • "Six epigraphes antiques" na fortepian (1914);
  • "En blanc et noir" na dwa fortepiany (1915);
  • 12 Etiud na fortepian (1915);
  • 6 "Ariettes oubliees" do słów P. Verlaine'a na głos i fortepian (1885- 1888);
  • 5 Poemes de Baudelaire na głos i fortepian (1887- 1889);
  • "Fetes galantes"- 2 cykle do słów P. Verlaine'a, na głos i fortepian (1892- 1904);
  • "Chansones de Bilitis" na głos i fortepian (1897- 1898);
  • "Trois poemes de Stephane Mallarme" na głos i fortepian (1913);
  • "L'enfant prodigue"- kantata (1884);
  • "La damoiselle elue"- kantata (1888);
  • "Pelleas et Melisande" dramat liryczny do libretta M.Maeterlincka (1895);
  • "Męczeństwo św. Sebastiana"- misterium, wg G. D'Annunzia (1911);
  • "Jeux"- balet (1913).

MAURICE RAVEL

Urodził się w roku 1875, zmarł w 1937. Był kompozytorem francuskim, uczniem Ch. Beriota- w klasie fortepianu i G. U. Fauregoo w klasie kompozycji paryskiego konserwatorium. Uczestniczył w założeniu Societe Musicale Independante w 1909 roku. Było to towarzystwo popierające muzykę.

Brał udział w przygotowaniu nowej wersji "Chowańszczyzny" M. Musorgskiego- w Szwajcarii, przy której współpracował z I. Strawińskim.

Podczas pierwszej wojny światowej był kierowcą w armii. W roku 1916 znalazł się w szpitalu, z powodu choroby. Później wrócił do Paryża.

Głęboki kryzys twórczy Ravela przypada na okres po śmierci jego matki.

W 1928 roku odbył tournee koncertowe w Stanach Zjednoczonych. Od 1932 roku walczył z chorobą mózgu. Nieudana operacja w 1932 roku była bezpośrednią przyczyną śmierci kompozytora.

Jako kompozytor sięgał po wszystkie gatunki i nurty muzyczne. W kręgu jego zainteresowań znalazła się:

  • muzyka klawesynistów francuskich- "Nagrobek Couperin'a" na fortepian z 1917 roku,
  • tańce- "Bolero" z 1928 roku i "La valse" z 1920 na orkiestrę, "Pavana" dedykowana zmarłej matce z 1899;
  • muzyka jazzowa- Koncert fortepianowy G- dur z 1931 roku, Koncert fortepianowy D- dur na lewą rękę z 1930;
  • świat wyobraźni dziecięcej- opera "Dziecko i czary" z 1925 roku;
  • baśń i fantastyka- "Gaspard de la nuit" na fortepian z 1908 roku;
  • mitologia grecka- "Dafnis i Chloe", balet z 1912 roku.

Był również twórcą utworów kameralnych, pieśni, zinstrumentował również "Obrazki z wystawy" M. Musorgskiego- w roku 1922.

KAROL SZYMANOWSKI

Urodził się w roku 1882, zmarł w 1937. Był polskim kompozytorem, pianistą. Niejednokrotnie wykonywał własne utwory. Był również publicystą, autorem artykułów muzyczno- publicystycznych, literackich. Urodził się na Ukrainie- w Tymoszówce. Młodość upłynęła mu w środowisku, gdzie ceniono wysoką kulturę artystyczną. Jego pierwszym nauczycielem muzyki był ojciec, później rozpoczął lekcje gry u G. Neuhausa. W latach 1901- 1905 studiował kompozycję u Z. Noskowskiego w Warszawie. Jego ówczesne kompozycje są poprawne technicznie, ale brak im tego polotu, wyszukanego smaku, niepowtarzalnej kolorystyki, które będą cechować późniejsze dzieła Szymanowskiego.

W roku 1905 założył z czołowymi postaciami polskiej sceny muzycznej- G. Fitelbergiem, A. Szelutą, L. Różyckim- spółkę nakładową wspieraną finansowo przez W. Lubomirskiego. Grupa tych właśnie kompozytorów przyjęła wobec siebie określenie "Młoda Polska".

W 1912 Karol Szymanowski zawarł umowę z Unicersal Edition na wydawanie wszystkich jego dzieł. Wiele podróżował: do Włoch (1914), na Sycylię i do północnej Afryki, odbył tournee koncertowe do USA, Londynu i Paryża w latach 1921- 1922, w latach 1933- 1936 również do większości krajów europejskich, m. in. Wykonując swoją IV Symfonię, której forma zbliżona jest do koncertu fortepianowego.

W latach 1927- 1929 sprawował funkcję dyrektora Konserwatorium Warszawskiego, zaś w latach 1930- 1932 był rektorem Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie. Obracał się w kręgu największych polskich artystów tamtego okresu. Do grona najbliższych mu osób należeli: P. Kochański, G. Fitelberg, A. Rubinstein. Wyjazdy do Zakopanego zwróciły jego uwagę na folklor podhalański. Wielokrotnie wypoczywał tam po 1922 roku, mieszkając w willi "Atma". Ludowa muzyka Podhala, podobnie jak ta pochodząca z Kurpiowszczyzny, znalazła miejsce w twórczości Szymanowskiego. Zmarł na gruźlicę w sanatorium w Lozannie. Trumnę z jego ciałem przywieziono do Polski i spoczywa w kościele św. Stanisława na Skałce w Krakowie.

Jego twórczość zamyka się zazwyczaj w trzech etapach. Pierwszym, wczesnym, zwykło się określać kompozycję Szymanowskiego powstałe do czasu wybuch pierwszej wojny światowej. W tym czasie widoczne są wpływy Chopina, Skriabina. Wówczas też nieprzychylnie wyraża się o nim krytyka- jako kompozytorze pozbawionym inwencji, kopiującym cudze pomysły na grunt własnych kompozycji. Powstają wtedy utwory fortepianowe:

  • Wariacje b- moll z 1903 roku;
  • Wariacje h- moll z roku 1904;
  • Sonata c- moll z 1904;
  • II Sonata A- dur w 1911.

Jego dzieła zdają się również nawiązywać do twórczości późnych romantyków- R. Wagnera i neoromantyków- R. Straussa, M. Regera, co przejawia się z kolei w twórczości orkiestrowej:

  • I Symfonii f- moll z 1907 roku;
  • II Symfonii B- dur z roku 1910.

Szymanowski skomponował wówczas także wiele pieśni:

  • 2 cykle do słów T. Micińskiego;
  • 2 cykle do słów poetów niemieckich
  • "Pieśni miłosne Hafiza" z 1911 roku;
  • "Hagith"- opera z 1913 roku.

Okres środkowy twórczości Szymanowskiego obejmuje czas wojny, a za jego granicę końcową przyjmuje się rok 1923. Kompozycje tego okresu przejawiają najwięcej cech impresjonistycznych, na tym etapie ów nurt muzyczny najlepiej się u Szymanowskiego zaznacza. Ponadto wyraźne jest tu też zainteresowanie kompozytora muzyką orientalną. W tym okresie powstają:

  • Nokturn i tarantella w 1915;
  • "Mity"- zbiór utworów na skrzypce i fortepian- również w 1915 roku;
  • "Metopy"- cykle utworów fortepianowych, 1915;
  • "Maski"- cykle utworów fortepianowych z 1916 roku;
  • III Symfonia "Pieśń o nocy" z 1916;
  • I Koncert skrzypcowy, 1916;
  • Pieśni Muezina Szalonego, 1918;
  • "Król Roger"- opera z 1924 roku, wystawiona w Warszawie w 1926.

Ostatni, trzeci okres twórczości Szymanowskiego, zwany jest narodowym. Tutaj też na plan pierwszy wysuwa się wpływ folkloru podhalańskiego, kurpiowskiego. Plon przynosi czas spędzony w Zakopanem, kontakt z najlepszą i bodajże najbardziej znaną na przestrzeni wieków kapelą podhalańską- Bartka Obrochty. Powstają wówczas takie dzieła jak:

  • "Harnasie"- balet z 1933 roku;
  • 20 Mazurków na fortepian z 1926 roku;
  • Pieśni kurpiowskie z 1929.

Twórczość Szymanowskiego w tym okresie jest już dojrzała, widoczny jest w niej indywidualny styl kompozytora, niespotykane dotąd połączenia tercji, ich pochody- chociażby w "Stabat Mater" z 1926 roku. Ten niepowtarzalny styl, nawiązania do rodzimego folkloru, tradycji narodowych- uczyniły z Szymanowskiego czołowego kompozytora polskiego tamtego czasu i jednego z największych w historii muzyki polskiej.

Inne jego dzieła zasługujące na uwagę to:

  • III Sonata fortepianowa z 1917 roku;
  • IV Symfonia koncertująca na fortepian i orkiestrę, 1932;
  • II Koncert skrzypcowy, 1933;
  • 2 Kwartety smyczkowe, 1917 i 1927;
  • Sonata d-moll na skrzypce i fortepian, 1904;
  • "Słopiewnie" (1921), "Rymy dziecięce" (1923) oraz inne cykle pieśni;
  • "Veni Creator", 1930;
  • "Mandragora", balet.

Jest on również autorem powieści "Efebos" z 1918 roku, gdzie umieścił swoje artystyczne Credo, artykułów publicystycznych- zebranych i wydanych w "Pismach Szymanowskiego" (tom pierwszy pochodzi z roku 1984, drugi z 1994).