Zadania układu pokarmowego:

  • zaopatruje organizm w produkty, które dostarczają mu energii;
  • trawi pokarm; trawienie może być mechaniczne bądź chemiczne;
  • wchłania, czyli transportuje produkty trawienia poprzez nabłonek jelitowy do naczyń krwionośnych;
  • odpowiedzialny jest również za wydalanie zbędnych produktów;

Trawienie mechaniczne:

Składa się ono z kilku etapów:

  • żucia;
  • połykania;
  • ruchów perystaltycznych jelit i żołądka;

Trawienie chemiczne:

Odbywa się ono poprzez działanie poszczególnych enzymów na składniki odżywcze. Wątroba i trzustka są narządami wydzielania zewnętrznego, produkują enzymy trawiące pokarm.

Jama ustna:

Jama ustna ograniczona jest od góry podniebieniem, a po bokach policzkami, od dołu jamę ustną ograniczają mięśnie żuchwowo- gnykowe tworzące przeponę jamy ustnej, od przodu jama ta ograniczona jest wargami: górną i dolną. Jama ustna w tylnej części łączy się z gardłem przy pomocy tzw. cieśni gardzieli.

Luki zębowe tworzą dwa rzędy dzieląc równocześnie jamę ustną na dwie części: przedsionek jamy ustnej znajdujący się między wargami, policzkami, a zębami oraz jamę ustną właściwą znajdującą się za łukami zębowymi.

Przełyk:

Ma on kształt długiej (długość przełyku to ok. 25 cm czasami nawet 30 cm), wąskiej cewki, która ciągnie się od krtani gardła do wpustu żołądka na wysokości 10 i 11 kręgu piersiowego. Łączy on krtań gardła z wpustem żołądka, jego średnica jest zmienna, gdyż ma on zdolność rozciągania się.

Wyróżnia się następujące części przełyku:

  • część szyjną;
  • część piersiową, która jest najdłuższa.
  • Część brzuszną, która jest najkrótsza;

Przełyk kończy się wpustem do żołądka.

Wyróżnione zostały trzy zwężenia:

1- na granicy z gardłem;

2- w miejscu skrzyżowania z lewym otworem głównym;

3- w obrębie przepony;

W zwężeniach tych może dochodzić do zatrzymywania się ciał obcych.

Żołądek:

Jest to workowaty twór będący rozszerzeniem przewodu pokarmowego. Pełni on kilka ważnych dla organizmu funkcji takich jak:

  • jest on zbiornikiem, w którym magazynowany jest pokarm;
  • w nim odbywa się trawienie, to tutaj wytwarzane są soki żołądkowe tzw. soki trawienne, pod wpływem, których pokarm zostaje rozdrobniony.
  • położony jest: w nadbrzuszu, ukośnie do góry natomiast po stronie lewej zwrócony jest ku dołowi;
  • kształt żołądka zależy od tego czy zawiera on treść pokarmową czy też nie.

Wyróżnione zostały 2 części żołądka:

  • przednia;
  • tylnia;

Obydwie te części łączą się ze sobą u góry wzdłuż tzw. krzywizny mniejszej, u dołu, wzdłuż tzw. krzywizny większej.

Wyróżniamy również:

  • wpust przełyku, który uchodzi do żołądka;
  • odźwiernik znajdujący się u dołu żołądka;
  • dno żołądka od góry zaokrąglone;
  • poniżej dna żołądka znajduje się trzon żołądka;

Ściana żołądka zbudowana jest z czterech warstw:

  • od zewnątrz ścianę żołądka budują błony: surowicza, mięśniowa, podśluzowa, śluzowa;
  • błona surowicza pokrywa żołądek w części otrzewnowej z wyjątkiem krzywizn;
  • błona mięśniowa zbudowana jest z układu mięśni o wielorakim przebiegu: skośnych, okrężnych, podłużnych;
  • błona podśluzowa posiada liczne naczynia krwionośne, a także nerwy;
  • błona śluzowa w pustym żołądku buduje ona liczne pofałdowania. Na powierzchni błony śluzowej znajdują się ujścia gruczołów żołądkowych tzw. dołeczki żołądkowe;

Wyróżniamy następujące gruczoły żołądkowe:

  • właściwe;
  • odźwiernikowe;

Gruczoły żołądkowe umieszczone są w trzonie dna żołądka. Zawierają one dwa rodzaje komórek: główne i okładzinowe. Komórki główne produkują pepsynogen natomiast komórki okładzinowe produkują kwas solny.

Gruczoły odźwiernikowe występują w części odźwiernikowej żołądka, gruczoły te wytwarzają śluz, którego zadaniem jest ochrona ścian żołądka przed działaniem enzymów trawiennych, śluz ten również zmniejsza tarcie przy przechodzeniu pokarmu przez żołądek.

Jak przebiega trawienie pokarmu w żołądku:

Pokarm napływa do żołądka i rozciąga on fały tego organu, rozkłada się on wzdłuż krzywizn i części odźwiernikowej, potem układa się warstwami- jedna na drugiej. Dochodzi do mieszania się pokarmu z sokiem żołądkowym na skutek ruchów perystaltycznych (skurczów perystaltycznych). Skurcze swój początek mają w okolicy trzonu żołądka, który pełni funkcję rozrusznika perystaltyki. Skurcz rozchodzi się na cały żołądek. Szybkość opróżniania się żołądka zależy od ilości, a także składu miazgi pokarmowej.

Jelito cienkie:

Jelito cienkie przebiega od żołądka do jelita grubego. Od jelita grubego odgraniczone jest tzw. zastawką Bauhina. Znajduje się ono w okolicy pępkowej, podbrzusznej. Zajmuje obie okolice biodrowe jak również miednicę małą.

Budowa:

Długość jelita cienkiego wynosi ok. 7 m, a jego średnica to 3-5 cm. Jelito cienkie tworzą: dwunastnica, jelito czcze, jelito kręte.

Dwunastnica umiejscowiona jest na wysokości pierwszego kręgu lędźwiowego, jej długość to 25-30 cm. Kształtem przypomina literę C. Do górnej części dwunastnicy dochodzi przewód żółciowy i trzustkowy. Jelito czcze i kręte leżą wewnątrzotrzewnowo i są zawieszone na krezce, która zawiera nerwy i naczynia krwionośne. Wszystkie części jelita cienkiego mają kilka wspólnych części takich jak: błona surowicza, umięśnienie (podłużne i okrężne), błona podśluzowa i śluzowa. Błona śluzowa wyposażona jest w wiele fałdów i kosmków, dzięki którym powierzchnia jelita jest większa. Niekiedy położenie narządów wewnętrznych układu pokarmowego jest odwrotne (wątroba znajduje się po stronie lewej, a śledziona po prawej stronie, wyrostek robaczkowy umieszczony jest po lewej stronie itd.) takie zjawisko zostało nazwane situs viscerum inversus.

Jelito grube:

Dzieli się ono na jelito ślepe (kątnica), okrężnicę i odbytnicę. Okrężnica z kolei dzieli się na: okrężnicę wstępującą, okrężnicę poprzeczną (poprzecznica), okrężnicę zstępującą, okrężnicę esowatą (esica).

Budowa:

Łączna długość jelita grubego wynosi ok. 1,5 m. Jelito ślepe dawniej zwane ślepą kiszką umiejscowione jest w prawej okolicy biodrowej i oddzielone ono jest od jelita cienkiego tzw. zastawką Gerlacha inaczej zwaną zastawką Bauhina. Od jelita ślepego odchodzi wyrostek robaczkowy. Jelito ślepe w dalszej części przechodzi w okrężnicę wstępującą, która tuż pod wątrobą zagina się (tzw. zagięcie wątrobowe okrężnicy), a następnie biegnie prawie poziomo w lewą stronę już jako okrężnica poprzeczna, która w lewym podżebrzu, pod śledzioną ulega ponownemu zagięciu (zagięcie śledzionowe okrężnicy) i przechodzi w okrężnicę zstępującą. Okrężnica zstępująca przechodzi w okrężnicę esowatą (nazwa tego odcinka jelita pochodzi od jego kształtu, który przypomina literę S). Esica ma czasami długą krezkę i jest skręcona. Skręt jej jest powodem niedrożności jelit, który może być zagrożeniem dla zdrowia i życia osoby, u której występuje. Tego typu niedrożność jelit występuje na skutek skręcenia jelita wokół osi długiej, czego skutkiem jest zatkanie jelita jak również ucisk naczyń krwionośnych, co może prowadzić do niedokrwienia, a z czasem również do martwicy części jelita. Okrężnica esowata przechodzi w odbytnicę.

Ściany jelita grubego są pofałdowane, zawierają wiele zagłębień. Budową jelito grube przypomina jelito cienkie.

Motoryka przewodu pokarmowego:

Pokarm dostający się do tegoż układu ulega ciągłemu przesuwaniu począwszy od jamy ustnej a skończywszy na odbycie. Bardzo ważną rolę warunkującą prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego stanowi skoordynowana i precyzyjna czynność motoryczna, którą stanowi ruch robaczkowy jelit zwany również ruchem perystaltycznym lub po prostu perystaltyką. Perystaltyka jest to skurcz jelita powstający w określonym odcinku jelita w wyniku skurczu mięśni okrężnych, skurcz ten przesuwa pokarm do przodu (podobnie przemieszcza się dżdżownica). Gdyby dochodziło do skurczu całej powierzchni jelita wówczas pokarm pozostawałby cały czas w tym samym miejscu. Istnieją także ruchy wahadłowe, powstające w wyniku skurczu mięśni podłużnych. W jelicie grubym obserwuje się również zachodzenie ruchów perystaltycznych w kierunku ododbytniczym. Na perystaltykę jelit wpływa wiele czynników: nadmierna motoryka występuje w czasie biegunki, a osłabienie ruchów robaczkowych obserwujemy w zaparciach.

Trawienie:

Spożywane przez nas produkty zawierają składniki odżywcze takie jak: białka, tłuszcze, węglowodany, aby doszło do ich przyswojenia pokarm musi zostać strawiony. W czasie trawienia dochodzi do rozkładu substancji złożonych na substancje proste, które mogą ulec wchłanianiu. Pokarm trawiony jest przy pomocy soków trawiennych wydzielanych przez różnego rodzaju gruczoły. W jamie ustnej znajdują się ślinianki, które odpowiedzialne są za produkcję śliny, a ta z kolei zawiera amylazę ślinową, która trawi przeżuwany przez nas pokarm.

Pokarm przesuwany jest do żołądka. Błona śluzowa tego organu odpowiedzialna jest za wydzielanie soku żołądkowego, w którego skład wchodzą: kwas solny i pepsyna. Pokarm ulega dalszemu strawieniu, a następnie zostaje przesunięty do jelita cienkiego. Jelito cienkie wydziela sok jelitowy, a także do jelita wydzielane są: żółć produkowana w wątrobie i sok trzustkowy produkowany w trzustce. Pokarm podlega dalszemu trawieniu. Strawiony pokarm może ulec wchłonięci proces ten odbywa się głównie w jelicie cienkim. W jelicie grubym wchłaniane są: woda i sole mineralne.

Układ pokarmowy zbudowany jest z następujących odcinków:

  • jama ustna;
  • gardło;
  • przełyk;
  • żołądek;
  • jelito cienkie;
  • dwunastnica;
  • jelito czcze;
  • jelito kręte;
  • jelito grube;
  • wyrostek robaczkowy;
  • jelito ślepe (kątnica);
  • okrężnica;
  • odbytnica;

Gruczoły występujące w układzie pokarmowym:

  • ślinianki;
  • wątroba;
  • trzustka;