Układ pokarmowy człowieka odpowiedzialny jest za przyjmowanie pokarmu i jego mechaniczną oraz chemiczną (trawienie) obróbkę, tak by mógł być on wchłonięty i wykorzystany przez organizm. Składa się on z następujących części:
- jamy gębowej
- gardła
- przełyku
- żołądka
- jelita cienkiego (z dwunastnicą)
- jelita grubego
Oprócz poszczególnych fragmentów przewodu, współpracują z nim też w procesie trawienie narządy takie jak: ślinianki, trzustka i wątroba.
Jama ustna - pierwszy odcinek układu pokarmowego, służy do pobierania pokarmu i jego wstępnego rozdrobnienia. W jej obrębie znajdują się: zęby, język oraz produkujące ślinę ślinianki.
- Zęby - występują w postaci zębów mlecznych i wyrastających po nich zębach stałych. U człowieka mamy do czynienia z zębami heterodontycznymi, czyli o różnych kształtach i funkcjach (siekacze, kły, przedtrzonowe i trzonowce). Zębów mlecznych jest 20, a stałych 32. Każdy ząb zbudowany jest z korony, pokrytej szkliwem, szyjki oraz korzenia/ni (pokrytych cementem) umieszczonych w dziąśle. We wnętrzu korzeni znajdują się kanały, w których znajduje się miazga (tkanka nerwowa) oraz naczynia krwionośne.
- Język - jest zbudowany z mięśni poprzecznie prążkowanych i pokryty śluzówką. Na swojej powierzchni ma liczne brodawki i kubki smakowe (receptory zmysłu smaku).
- Ślina - wytwarzana przez trzy pary ślinianek (podjęzykowe, podszczękowe i przyuszne). W jej skład wchodzi głównie woda, w 99% i 1 % stanowią ciała stałe. Organicznymi składnikami śliny są: mucyna, albumina, globuliny surowicze, mocznik, aminokwasy, amylaza (rozkład skrobi), maltaza. Ponadto ślina pokrywa pokarm śluzem, przez co ułatwia połykanie. Cały czas też obmywa jamę ustną, usuwając resztki pokarmu, zapobiegając rozwojowi bakterii. Odczyn śliny jest obojętny i przechodzi w nieco zasadowy (pH=6-6,5)
Gardło - to miejsce, w którym łączą się drogi oddechowe z układem pokarmowym. Tu znajdują się skupienia tkanki chłonnej (migdałki)
Przełyk - łączy gardło z żołądkiem. Można go podzielić na trzy odcinki. Zaopatrzony jest w mięśnie zwierające, zapobiegające cofaniu się pokarmu. Jest prostą rurą długości ok. 20-25 cm.
Żołądek - jest workowatym rozszerzeniem przewodu pokarmowego. Wyróżniamy: część wpustową (zamykaną zwieraczem), dno, trzon i część odźwiernikową. W błonie śluzowej wyścielającej wnętrze żołądka znajduje się kilka rodzajów komórek: okładzinowe - wydzielają kwas solny (obniża pH, aktywuje pepsynogen, działa wyjaławiająco na pokarm), komórki główne - produkują pepsynę i podpuszczkę (niemowlęta) oraz komórki śluzowe - produkują śluz chroniący żołądek przed działaniem enzymów i kwasu solnego. Odczyn soku żołądkowego jest bardzo kwaśny (pH=1-2). Ruchy żołądka zapewniają dokładne wymieszanie się pokarmu, a procesy rozdrabniania i trawienia powodują powstanie z pokarmu miazgi pokarmowej, która zostaje przesunięta do dwunastnicy.
Dwunastnica - jest pierwszym odcinkiem jelita cienkiego. Tutaj uchodzą przewody: trzustkowy i żółciowy.
W skład soku trzustkowego wchodzi głównie woda i zasadowe wodorowęglany, które zobojętniają kwaśną treść pokarmową z żołądka oraz enzymy trawienne takie jak:
- trypsyna i chymotrypsyna (wydzielane w formie nieaktywnej, rozkładają białka)
- amylaza (rozkłada cukry do maltozy)
- lipaza (rozkłada wiązanie estrowe tłuszczów)
- nukleazy (rozkładają kwasy nukleinowe)
Żółć wydzielana jest przez wątrobę i magazynowana w formie zagęszczonej w woreczku żółciowym. Powstaje ona ze składników krwi i ma odczyn zasadowy. Jej głównym składnikiem są barwniki żółci, lecytyna, sole organiczne, cholesterol i kwasy żółciowe. Żółć jest potrzebna do rozbicia (emulgacji) tłuszczów, by mogły być wchłonięte.
Jelito cienkie - przedłużenie układu pokarmowego, mierzy 4-5 m., dzieli się na dwa odcinki: jelito czcze i kręte. Błona śluzowa jelita posiada liczne, cienkie wypustki tzw. kosmki jelitowe, które zwiększają w dużym stopniu powierzchnię wchłaniania substancji pokarmowych oraz komórki wydzielające sok jelitowy, zawierający enzymy trawienne. W skład soku jelitowego wchodzą: aminopeptydaza, karboksypeptydaza, enterokinaza, nukleazy, lipaza, amylaza, sacharoza, maltaza, laktaza. Tu następuje wchłanianie pokarmu (cukry i białka do krwi, kwasy tłuszczowe do limfy).
Jelito grube - przedłużenie jelita cienkiego, błona śluzowa nie posiada komórek wydzielniczych. Można je podzielić na jelito ślepe, okrężnicę wstępującą, poprzeczną, zstępującą i odbytnicę zakończoną odbytem. Tu następuje wchłanianie wody i soli mineralnych oraz zagęszczanie resztek nie wchłoniętego pokarmu. Ostatni odcinek jelita grubego to odbytnica, przez którą usuwane są te resztki w postaci kału.
Niekiedy w wyniku niewydolności niektórych gruczołów biorących udział w trawieniu, nie mogą zachodzić lub są utrudnione poszczególne etapy procesu. W takich przypadkach niezbędna jest specjalna dieta, zwłaszcza przy niewydolności wątroby, zaburzeniach w wydzielaniu żółci, czy soku trzustkowego.