Filozofia w starożytnej Grecji i dziś.

Filozofia polega na umiłowaniu mądrości. W grece "filo" oznacza "kochać", natomiast "sophia" oznacz "mądrość. Filozofowie podobnie jak naukowcy cenią najwyżej prawdę. Filozofowie zastanawiają się nad istotą bytu - jad jego przyczynami. Tym przypominają fizyków. Podobnie jak psychologowie filozofowie zastanawiają się nad tym, w jaki sposób ludzie poznają otaczającą ich rzeczywistość. Wreszcie filozofowie starają się odpowiedzieć na pytania ważne dla każdego człowieka. Refleksja filozoficzna obejmuje również zagadnienia społeczne. Z podobnymi pytaniami próbkują sobie poradzić liczni humaniści: socjolodzy, historycy i pisarze. Współcześnie może się wydawać, że filozofię zastępuje nauka. Jednak filozofia do dnia dzisiejszego istnieje. Zasadnicza różnica pomiędzy filozofią a nauką polega na tym, że filozofowie starają się poprzez swoje rozważania kształtować postawy innych ludzi. Nauki szczegółowe nie podzielają takich aspiracji.

Początki filozofii sięgają antycznej Grecji. Pierwsi filozofowie żyją w VI wieku przed naszą erą. Historycy tłumacząc bujny rozwój życia filozoficznego w starożytnej Grecji podkreślają, że jej mieszkańcy uczestniczyli aktywnie w życiu politycznym rozpatrując wiele spraw na podstawie dyskusji. Inaczej niż w cywilizacjach Bliskiego Wschodu (Mezopotamia, Egipt) religia i kasta kapłańska nie kontroluje życia społecznego. Starożytni Grecy dysponują swobodą w wyrażaniu swoich opinii. Należy jeszcze zwrócić uwagę, że Grecy to jeden z bardziej kupieckich ludów starożytności, który w basenie morza śródziemnego zakłada liczne kolonie nawiązując szerokie kontakty z innymi krainami i kulturami. Dzięki wyżej wymienionym cechom starożytni Grecy wyróżniaj się na tle innych ludów starożytnych aktywnym życiem umysłowym i nieskrępowaną ciekawością.

Starożytni Grecy tworzą podstawowe dyscypliny filozoficzne, które starają udzielić odpowiedzi na następujące pytania. Najważniejsza dziedzina filozofii, a mianowicie ontologia zwana również metafizyką stara się odpowiedzieć na pytania: Jaka jest istota bytu? Co to znaczy istnieć? Antropologia filozoficzna usiłuje odpowiedzieć na pytanie: Kim jest człowiek? Skąd przybywa i dokąd zmierza? Wreszcie epistemologia próbuje odróżnić prawdę od fałszu. Natomiast etyka poszukuje odpowiedzi na pytanie: jak żyć? Obecnie powyższe pytania znajduje rozwinięcie w bardziej szczegółowych zagadnieniach. Bowiem współcześni filozofowie nie odpowiadają na wyżej postawione pytania wprost. Współcześni filozofowie starają się odróżnić poznanie prawdzie (naukowe" od poznania pozornego. Zastanawiają się nad tym, co w zasadzie znaczy myśleć. Niektórzy z nich [projekty społeczeństw szczęśliwych. Odpowiedzi na wszystkie wymienione tutaj pytania często różnią się od siebie w znaczny sposób. Wraz z rozwojem myśli nie mamy do czynienia ze zmniejszoną ilością stanowisk. Dziej się wręcz na odwrót, gdyż historia poszczególnych koncepcji filozoficznych jest zwykle długa. Jednak podstawowe teorie filozoficzne powstają już w starożytności. Wszystkim twierdzeniom filozoficznym można zadać pytanie o to, w jaki sposób wiemy, że rzeczy mają się w dany sposób.

Empirycy twierdzą, że wiedzę o rzeczywistości czerpiemy z doświadczenie zmysłowego. Oznacza to, że wszystko, co twierdzimy musi zostać potwierdzone przez doświadczenie zmysłowe. Racjonaliści z kolei uważają, że rzeczywistość poznajemy za pomocą pojęć, które układają się w logiczne systemy. W związku z tym, wiedza musi charakteryzować zgodą z logicznym prawem tożsamości i niesprzeczności. Racjonaliści sceptycznie się odnoszą do zdolności poznawczych człowieka nie mających za dużo wspólnego z myśleniem. Mam tu na myśli różnego rodzaju przeczucia i emocje, które także dostarczają nam jakiś informacji, jak także poznanie zmysłowe, które niekiedy okazuje się mylące. Empiryzm i racjonalizm okazują się dwoma podstawowymi stanowiskami w teorii poznania. Równie ważne w filozofii są stanowiska ontologiczne.

Zdaniem idealistów rzeczywistość jest przede wszystkim duchem. Jednego, czego możemy być pewni, to własnych stanów psychicznych. Dlatego idealiści przypisują materii znaczenie drugorzędne, a nawet traktują świat materialny jako iluzję. Przeciwko nim występują materialiści sądząc, że wszystko co istnieje, łącznie ze stanami psychicznymi jest materią. W związku z tym, materialiści odrzucają jakąkolwiek formę życia duchowego. Stanowisko kompromisowe zajmują umiarkowani realiści według których świat składa się zarówno z materii, jak i z ducha. Na odrębną uwagę zasługują poglądy aktywistów i fenomenalistów. Dla aktywistach rzeczy jako takie nie istnieją ponieważ wszystko się zmienia. Dlatego też nie można powiedzieć, że coś istnieje, co najwyżej rzeczywistość się "dzieje". Natomiast fenomenaliści uważają, że nie można mówić o bycie jako bycie, gdyż jedyną rzeczą o jakiej możemy mówić to fenomeny jakie jawią się naszym przeżyciom. W gruncie rzeczy nie wiemy, czy za naszymi spostrzeżeniami, myślami i uczuciami znajduje się jakaś obiektywna rzeczywistość.

. Po tych uwagach przejdę do krótkiej prezentacji najważniejszych filozofów starożytności. Za pierwszego filozofia uważa się Talesa z Miletu, który jako pierwszy zastanawiając się nad zagadnieniem początku świata udziela odpowiedzi nie odwołując się do wierzeń czy też własnej fantazji, ale do racji rozumowych. Tales usiłuj wyjaśnić, że wszystko bierze swój początek z wody ponieważ każda rzecz w jakimś stopniu się z niej składa. Na zakończenie dodam, że Tales w życiu zajmuje się kupiectwem. Swoją sławę zawdzięcza udanemu przewidzeniu zaćmienia słońca. Jednym z najbardziej znanych myślicieli jest Sokrates o którego poglądach dowiadujemy się przekazom Platona. Sokrates całe życie spędza w Atenach, gdzie większość czasu spędza na dyskusjach z przypadkowo poznanymi ludźmi. Sokrates po długim okresie nauczania zostaje skazany na śmierć za bezbożność i psucie młodzieży. Sokrates przez całe życie usiłuje znaleźć prawdę o człowieku i o tym, co dobre. W prowadzonych dyskusjach stara się on zdefiniować takie pojęcia jak: dzielność i sprawiedliwość. Dokonuje on tego poprzez porównywanie poszczególnych przykładów dzielności i sprawiedliwości, co umożliwia wysnucie ogólnych wniosków. W przeciwieństwie do swoich rozmówców Sokrates okazuje się często człowiekiem skromnym, który często powtarza: "Wiem, że nic nie wiem". O odwadze z jaką Sokrates poszukuje prawdy świadczy następujące zdanie: "Błąd jest przywilejem filozofów, tylko głupcy nie mylą się nigdy".

Najwybitniejszym uczniem Sokratesa jest Platon, który spisuje poglądy mistrza i rozwija jego koncepcję. Zakłada on również w Atenach słynną Akademię, gdzie prowadzi działalność naukową i pedagogiczną. Swoje poglądy Platon wykłada w dialogach, których głównym bohaterem jest Sokrates. Najobszerniejszy dialog platoński nosi tytuł "Państwo" i traktuje o idealnym systemie państwowym, w którym rolę władców pełnią filozofowie. Oprócz nich należne miejsce znajdują żołnierze i rzemieślnicy. Poglądy Platona na różne tematy, takie jak poznanie, miłość, śmierć, odwaga znajdują swoją kontynuację nie tylko w filozofii, ale także w teologii i różnych dyscyplinach sztuki.

Z kolei najwybitniejszym uczniem Platona jest Arystoteles, który zakłada oddzielną szkołę zwaną Likejonem (stąd nazwa liceum). Warto wiedzieć, że Arystoteles jest nauczycielem Aleksandra Wielkiego. Arystoteles pomimo wielu lat spędzonych w Akademii odrzuca poglądy swojego mistrza. Krytykuje on platońską naukę o ideach i tworzy własną metafizykę. Najbardziej pochłania go ogólna teoria bytu. Arystotelesowi zawdzięczamy teorię materii i formy, aktu i możności. Na gruncie epistemologii Arystoteles formułuje klasyczną definicję prawdy. Jak mało który z filozofów prowadzi liczne badania szczegółowe. Arystoteles kładzie podwaliny pod rozwój następujących nauk: logiki, biologii i psychologii. Do najważniejszych dzieł Arystotelesa zaliczmy: "Metafizykę", "Etyka Nikomachejską", "Politykę", a także "Poetykę".

Oprócz wybitnych filozofów w starożytności funkcjonują szkoły filozoficzne nie pozbawione wielkich indywidualności. W Akademii założonej przez Platona aż do roku 529 trwa intensywna praca naukowa. Akademia gromadzi wokół siebie uczniów, a stowarzyszenie posiada charakter niemalże religijny. Jej członkowie zajmują się wieloma dziedzinami wiedzy: oprócz filozofii studiuje się tam matematykę, astronomię i nauki przyrodnicze. Początkowo Akademia kontynuuje tradycję platońską. Z czasem okazuje się podatna na wpływ sceptycyzmu. Sceptycyzm polega na powstrzymywaniu się od wydawania sądów na temat rzeczywistości ponieważ dylematy ontologiczne epistemologiczne nie znajdują jednoznacznej odpowiedzi. Sceptycyzm staje się szczególnie popularny w epoce nowożytnej inspirując wielu myślicieli do bardziej krytycznego myślenia.

W III wieku przed naszą erą powstaje szkoła stoicka. Zakłada ją Zenon z Kition. Jednak jej ostateczny kształt jest zasługą Chryzypa z Aten. Stoicyzm zyskuje popularność na pięćset lat. Później zostaje zastąpiony przez chrześcijaństwo. Stoicyzm wypowiada się we wszystkich działach filozofii. Stoicyzm jako stanowisko ontologiczne proponuje materialistyczne pojmowanie rzeczywistości. Według stoików przyrodą rządzą ściśle określone prawa, zatem los człowieka okazuje się w ścisły sposób zdeterminowany przez naturę. Stoicyzm szczególnie zaznacza swoją obecność na gruncie etyki. Popularne znaczenie słowa stoicyzm wskazuje na wewnętrzne opanowanie, dyscyplinę oraz spokojne przyjmowanie wyroków losu. Stoicy uważają, że człowiek nie powinien poddawać się emocjom, dlatego też zalecają apatię. "Stoa" w języku greckim reprezentuje "bramę". Swoją nazwa szkoła stoicka zawdzięcza miejscu w którym spotykali się pierwsi stoicy - była to jedna z bram wjazdowych do Aten. Stoicyzm do Rzymu zostaje sprowadzony przez Epikteta. W Rzymie filozofia zyskuje na popularności, co nie przekłada się na rozwój doktryny stoickiej. Mimo to, najbardziej znane pisma stoickie zostają napisane w pięknej łacinie przez Cycerona, cesarza Marka Aureliusza, a także przez Senekę. Ten ostatni jest autorem następujących sentencji: "Musisz żyć dla innych, jeśli chcesz żyć z pożytkiem dla siebie".

Kolejną wpływową szkołą okazuje się epikureizm konkurujące z stoicyzmem. W czasach chrześcijańskich epikureizm uważano za szczególnie niebezpieczny. Epikurejczycy bowiem uważają, że ni ma Boga lub bogów, dlatego też bać się ich nie musimy. Epikureizm twierdzi, że najważniejsze w życiu jest szczęście człowieka polegające na maksymalnej ilości przyjemności przy minimalnym udziale cierpienia. Epikureizm znajduje swoich zwolenników w kręgach artystycznych o czym świadczą następujące słowa Horacego: "I w nieszczęściu zachowuj spokój umysłu.", a także "Używaj dnia, jak najmniej ufając przyszłości".

Przeciwieństwem hołdującego przyjemnościom epikureizmu jest cynizm, który uważa, że najważniejsza w życiu człowieka jest cnota dla której warto zrezygnować ze szczęścia osobistego. Dlatego cynicy żyli często w biedzie i niedostatku. Jeden z najsłynniejszych cyników nazywa się Diogenes.

Pobieżne przedstawianie poszczególnych poglądów filozoficznych nie wyczerpuje złożonego i bogatego tematu jakim jest filozofia grecka. Należy bowiem pamiętać, że rozważania filozoficzne czynią człowieka istotą rozumną - przez co człowieka okazuje się bardziej ludzki. Problemy filozofów greckich pokazują, że pomimo tego, iż dzieli nas od starożytnych Greków wiele lat, to najważniejsze problemy z jakimi radzi sobie człowiek pozostają bez zmian. Oznacza to, że filozofia - nawet ta antyczna zasługuje na nasz szacunek i żywe zainteresowanie.