Osoba filozofa i jego dorobek

Plotyn (203-269) okazał się twórcą ostatniego z wielkich systemów filozoficznych starożytności, który określany jest mianem neoplatonizmu. Opracowawszy ów system podczas pobytu w Aleksandrii filozof przeniósł się następnie do Rzymu. Plotyn w swej filozofii inspirował się przed wszystkim dorobkiem Platona. Zajmował się ponadto życiem wewnętrznym. Stworzył utopię społeczno polityczną, wysuwając zamiar zbudowania miasta filozofów, jakie miało przyjąć nazwę "Platonofolis". Interesujący nas filozof pisał nader niesystematycznie. Po sobie pozostawił zbiór 54 rozpraw.

Jego biograf, Porfiusz, dokonał uporządkowania całego dzieła, układając je w sześć części po dziewięć każda. Ponieważ jedna dziewiątka (czy "dziewiętnica") to "enneada", dzieło Plotyna określamy powszechnie mianem "Ennead". Porfiriusz uporządkował rozprawy Plotyna w następujący sposób:

I enneada gromadzi rozprawy poświęcone problematyce etycznej

II enneada zawierała rozprawy z zakresu fizyki

III enneada to rozprawy z zakresu kosmologii

IV enneada to rozprawy na temat duszy

V enneada gromadzi plotyńskie teksty na temat rozumu

VI enneada zawiera rozważania poświęcone najwyższym kategoriom, (dobro, byt). Najbardziej znanymi pośród nich są rozprawy noszące tytuły "O szczęściu" oraz "O pięknie".

poglady Filozoficzne Plotyna

Jak wspomnieliśmy, filozofię Plotyna, z uwagi na inspiracje, określić można mianem neoplatonizmu. Ich punktem wyjścia jest diagnoza antynomii bytu. Plotyn, konstatując w obrębie bytu przeciwieństwa, za cel postawił sobie pokazanie jego jedności. Skonstruował zatem system monistyczny. Dokonując reinterpretacji pojęcia "byt", Plotyn wykazywał, że istoty bytu nie stanowi niezmienność, ale wprost przeciwnie - stawanie się. Nie ma wielu bytów, natomiast istnieje byt jeden, który podlega rozwojowi. Rozwijający się byt przybiera różnorakie postaci. Naturalna zatem własność bytu to ekspansja. Byt zarazem trwa, jak i emanuje (niejako produkuje) z siebie nowe postaci bytu. Byt ma zatem swoistą naturę światła. Tak jak istotę światła stanowi promieniowanie, tak też z bytu wyłaniają się kolejne postaci, niczym płomienie. Są to - posługując się terminologią wprowadzona przez filozofa - kolejne emanacje bytu. W tym kontekście zresztą omawiane poglądy filozoficzne określić możemy mianem emanacyjnych.

Pierwotna postać bytu, który posiada zdolności do emanacji to Absolut, czyli innymi słowy Czysta Jednia. Ów Absolut to zarazem szczyt dobra, prawdy oraz piękna. Możemy utożsamić go - z pewnymi co prawda zastrzeżeniami - z religijnym pojęciem Boga. Nie jest on zarazem jednak myślą, nie jest też wolą. Plotyn twierdził, iż Absolut jest niepoznawalny. Tej postaci bytu nie sposób pojąć myślą. Z owego Absolutu następuje emanacja innych postaci bytu. Poszczególne, kolejne z nich charakteryzuje coraz mniejsza doskonałość, zaś coraz większa zależność. Te kolejne postaci to - w świetle terminologii filozofii neoplatońskiej - hipostazy bytu. Plotyn wyróżnił trzy kolejne hipostazy, którymi są 1) duch, 2) dusza, 3) materia.

1) Hipostaza ducha może być pojmowana w kategoriach platońskich idei.

2) Hipostaza duszy to świat psychiczny (Plotyn i jego kontynuatorzy mówili o "duszy świata")

3) Materia to najniższa postać bytu, w przypadku której siła twórcza Absolutu znajduje się u kresu. Jest to zarazem kres całego procesu emanacji.

Plotyn do swego systemu włączył także poglądy dotyczące estetyki. Wiązały się one zresztą w prosty sposób z neoplatońską metafizyką. Do oryginalnego wątku należy tutaj przede wszystkim wyraźna nobilitacja sztuki i działań twórczych. Po raz pierwszy postawione zostały one tak wysoko. Sztuka to według Plotyna jedna z dróg, na których następuje ponowne zbliżenie do Absolutu.