Motto:

"Jeżeli jakaś rzecz jest dla ciebie za trudna, nie należy przypuszczać, że jest niemożliwa do spełnienia dla człowieka. Ale jeżeli jakaś rzecz jest możliwa i dostępna dla człowieka, uważaj, że jest także do osiągnięcia dla ciebie."

Marek Aureliusz

Marek Aureliusz (Marcus Aurelius Antonimus) żył w latach 121 - 180, sprawując godność cesarza rzymskiego od r. 161. Urodził się jako syn pretora Anniusa Werusa. W r. 138 Hadrian, będący wówczas cesarzem adoptował (będącego późniejszym cesarzem) Antoninusa Piusa, któremu z kolei polecił usynowienie mającego siedemnaście lat Aureliusza. Marek Aureliusz mógł dzięki temu odebrać gruntowne wykształcenie, studiując m.in. retorykę, której nauczali go wybitni ówcześni pisarze Herodes Attyk oraz Fronta a także filozofię, która pozostała jego zamiłowaniem do schyłku życia.

Aureliusz pochodził, podobnie jak Aurelian czy Klaudiusz II z naddunajskich prowincji, a zatem należał do tak zwanych Iliryjczyków. Służąc w oddziałach wojskowych od młodości zdobył sobie popularność wśród rzymskich żołnierzy. Piął się też kolejno na coraz wyższe stopnie. Walczył w czasie rządów Waleriana, Galiena a także następców tych cesarzy. Sam został cesarzem w wieku 44 lat. Aureliusz był nader doświadczony w rzemiośle wojennym, był też człowiekiem energicznym, co pozwoliło zapisać mu się w rzymskich dziejach w rzędzie najwybitniejszych władców.

Gdy objął władzę, na swego współrządcę wybrał Lucjusza Werrusa. W Aureliuszu dopatrywano się ziszczenia platońskich marzeń o władcy - filozofie. Zarazem sława, jaką cieszył się jako filozof a także długotrwały pokój sprawiły, ze ośmielone plemiona Sarmatów i Germanów uderzyły na Rzym. Pomimo swojej pokojowej natury cesarz - filozof prowadził musiał ciągnące się w nieskończoność wojny. Gdy na wschodzie i froncie sarmackim przywrócony został pokój, Aureliusz zmagał się z Germanami. Udało mu się użyć część germańskich plemion do walki z innymi. Gdy pokonał Germanów, udał się do Syrii, by stłumić tam rewoltę pod wodzą Kasjusza. Znów zwyciężył. Jednakże wkrótce zmarł, czego przyczyną była, przywleczona ze Wschodu, dziesiątkująca jego wojska zaraza, zresztą osłabiająca państwo i przyczyniająca się do wyludnienia całych okolic.

Za rządów Aureliusza na nieszczęście sytuacja polityczna wewnątrz cesarstwa , nie za dobra już wcześniej, ewoluowała ku dalszemu pogorszeniu, a skarb państwa był pusty. Marek Aureliusz przez jakiś czas usiłował go ratować, dokonując emisji pieniądza cechującego się mniejszym parytetem srebra. Następował wówczas także rozrost administracji.

W odczuciu potomnych Aureliusz pozostał przede wszystkim jako cesarz - filozof. Określał się jako wyznawca stoicyzmu. Z filozofią tą zapoznał się dzięki Kwintusowi Juniusowi Rustikusowi oraz dzięki lekturom przedstawiciela stoicyzmu, który zaszczepił go w Rzymie: greckiego niewolnika Epikteta. Rozważania Aureliusza ograniczały się do sfery etycznej. Pisał o osiąganiu spokoju, jaki dostrzegał poprzez wypełnianie zadań, jakie wynikają dla każdego człowieka z powodu zajmowanego przez niego stanowiska. Codziennie też prowadził swoisty "rachunek sumienia", rozważając rady ad Epikteta oraz Seneki, oraz uznając swe stanowisko za rodzaj odpowiedzialnej służby publicznej.

Stoicyzm prezentują "Rozmyślania" Aureliusza, będące pamiętnikami pisanymi przez ok. dziesięć lat, miedzy innymi podczas stacjonowania w wojskowych obozach w czasie kampanii wojennych. Po raz pierwszy pamiętniki cesarza wydano w Zurychu w r. 1599. Podobały się one cesarzom Justynianowi i Julianowi, z uznaniem wyrażał się o nich Fryderyk II Pruski. "Rozmyślania" zostały napisane po grecku. Stanowią one zarazem ostatnie dzieło, jakie jest produktem myśli starożytno stoickiej. W greckim oryginale "Rozmyślania" zatytułowane "Do siebie samego". Ludzie starożytności czytali je w rękopisie, zaś nowa Europa dokonała ich ponownego odkrycia w końcu epoki renesansu. Ten jedyny utwór Aureliusza to traktat filozoficzny, zbiór medytacji, szkic pamiętnika, przede wszystkim jednak swoistym wykładem - zgodnej z prawidłami stoickiej filozofii - sztuki życia. Wykład ów naucza panowania nad stanami uczuciowo emocjonalnymi (tak wielką radość, jak też najbardziej poruszające nas nieszczęścia powinniśmy przyjmować ze stoickim spokojem). Zamiast dążyć ku rozkoszom, walczyć o sławę i bogactwa, powinniśmy odnajdywać spokój, jaki daje nam pracowitość, życzliwość (wprawdzie nieco sceptyczna) wobec innych ludzi, czy wreszcie sumienne wypełniania obowiązków, jakie wynikają dla nas z naszej życiowej roli. Warto zaznaczyć, że świat wedle Aureliusza to jakby teatr, zaś jego ludzie to aktorzy, którzy wyznaczeni zostali do odgrywania ról, zazwyczaj skromnych. Winniśmy także umieć w każdej chwili opuścić scenę. Bądźmy do tego przygotowani i nie przyjmujmy postawy buntu. Nie powinniśmy także lękać się śmierci, która należy do naturalnego porządku świata, w którym żyjemy.

Obok pamiętników cesarskich dotrwały także do naszej epoki zabytki, związane z Aureliuszem. Są to wspaniała kolumna poświęcona Markowi Aureliuszowi postawiona w końcu II w. n.e. z okazji zwycięstw odniesionych nad plemionami germańskimi a także pomnik konny Marka Aureliusza. Jest on jedynym zachowanym konnym posągiem rzymskiego władcy. Przetrwał jedynie przez nieporozumienie, gdyż wzięto go posag Konstantyna Wielkiego, władcy chrześcijańskiego.

Marek Aureliusz jest autorem szeregu trafnych i głębokich maksym. Oto kilka z nich:

"Ten, kto kocha sławę, widzi swoje własne szczęście w czynach bliźnich; ten, który kocha rozkosz - czuje ją we własnym doznaniu; ale ten, kto jeszcze posiada inteligencję, zdobywa ją własnym działaniem."

"Gdyby jakiś opiekuńczy bóg lub mędrzec rozkazał człowiekowi wyrażać natychmiast w słowach to, co sobie tylko pomyśli o swojej osobie - nikt nie zniósłby tego przez nawet jeden dzień; o tyle więcej szanujmy opinię cudzą o nas samych niż własne nasze zdanie."

"Skromnie należy przyjmować, a także spokojnie tracić."

"Straszną jest rzeczą, kiedy dusza prędzej zmęczy się życiem niż ciało."

"Ludzie stworzeni są na to, aby jedni drugim podlegali. Albo więc ich ujarzmij, albo naucz się ich znosić."

"Bliski jest czas, gdy zapomnisz o wszystkim; bliski jest czas, gdy wszyscy zapomną o tobie."

Bibliografia:

Internet

J. Tomkowski, Historia Myśli"

J. Gaarder, "Świat Zofii"

G. Durozoi, A. Roussel, "Słownik Filozoficzny"

W. Tatarkiewicz, "Historia filozofii"

D. Laertios, "Żywoty i poglądy słynnych filozofów"