"Mistrza i Małgorzatę" Michał Bułhakow pisał w latach 1928-1940. Powieść ta ze względu na satyryczno-groteskowe przedstawienie ówczesnej rzeczywistości moskiewskiej długo nie mogła być wydana. Udało się to dopiero osiągnąć w 1966 roku (26 lat po śmierci autora) po długich staraniach żony pisarza. Pierwsze wydanie i tak ukazało się ocenzurowane.
Obok wątku przedstawiającego życie społeczeństwa w komunistycznej Moskwie w latach trzydziestych XX wieku, Michaił Bułhakow wprowadził paralelny wątek biblijny opisujący proces Jeszui Ha-Nocri i wydanie wyroku przez prokuratora Judei Poncjusza Piłata. Obie płaszczyzny powieści łączy poruszanie tych samych problemów, m.in. piłatyzmu i wolności, winy i kary oraz wyboru między własnym sumieniem a wolą większości. "Mistrz i Małgorzata" jest utworem poruszającym problemy uniwersalne i przedstawiającym prawdy ogólne. Utwór ten stanowi przykład powieści - paraboli.
Według "Słownika terminów literackich" parabola, inaczej przypowieść, jest gatunkiem literatury moralistycznej, posługującej się narracją. Przedstawione w niej postaci i zdarzenia nie są ważne ze względu na swe cechy jednostkowe, lecz stanowią przykłady uniwersalnych prawideł ludzkiej egzystencji, postaw wobec życia i kolei losu. Fabuła paraboli ulega zwykle schematyzacji i jest uboga w realia. Właściwa interpretacja przypowieści wymaga przejścia od jej znaczenia literalnego do znaczenia alegorycznego i moralnego.
Bohaterowie "Mistrza i Małgorzaty" są w większości nosicielami uniwersalnych i ponadczasowych prawideł i mają oni swoich odpowiedników w obu wspomnianych już płaszczyznach powieści. Można wyróżnić trzy główne pary odpowiedników: Jezusa Ha-Nocri i Małgorzata - symbolizują miłość i prawdę, Poncjusza Piłata i Bezdomnego, czyli Iwana Nikołajewicza - stanowią przykłady osób próbujących uniknąć odpowiedzialności za własne decyzje, oraz Judę z Kariatu i Berlioza, których możemy traktować jako symbole zdrady i zakłamania. W powieści Michaiła Bułhakowa wszyscy bohaterowie negatywni zostają ukarani. Uniewinnieni są jedynie ci, którzy zdali sobie z konsekwencji swojego postępowania i okazali skruchę. Tylko oni mogą liczyć na miłosierdzie. Losy bohaterów "Mistrza i Małgorzaty" są doskonałą ilustracją problemu winy i kary oraz odpowiedzialności za swoje czyny. Problem ten jest charakterystyczny także dla paraboli.
Badacze literatury doszli do wniosku, że dzieło stworzone przez Bułhakowa wymyka się wszelkim jednoznacznym interpretacjom. Zawiera ono bowiem wiele elementów mających znaczenie symboliczne i bez ich zrozumienia nie sposób poprawnie zinterpretować ten utwór (np. dzień - słońce - jasność - dobro, noc - księżyc - ciemność - zło). "Mistrz i Małgorzata" porusza także odwieczny problem uwikłania człowieka w rzeczywistość i postawy, jaką wobec niej przyjmuje. Pisarz pokazuje, że zło cały czas tkwi w naturze ludzkiej i w świecie, bo przecież dobro i zło są nierozłączne jak światło i cień. Problem relatywizmu moralnego doskonale określają słowa Wolanda: "na co by się zdało twoje dobro, gdyby nie istniało zło i jak by wyglądała ziemia, gdyby z niej zniknęły cienie".
