Epoka dwudziestolecia międzywojennego jest okresem w dziejach sztuki i literatury bardzo ważnym. Odznacza się wielką oryginalnością i ogromnym zróżnicowaniem, co nie pozwala jej zamknąć w żadnej zgrabnej i uogólniającej definicji, jak mamy na przykład w przypadku romantyzmu, który bardzo łatwo jest określić już po przeczytaniu kilku utworów. Dzięki takiej różnorodności i wielości propozycji artystycznych epoka ta uznawana jest za początek sztuki współczesnej dwudziestego wieku, a przedstawiane w tym czasie dzieła wciąż wydają się inspirujące i ciekawe dla współczesnych. Dlatego trzeba przyjrzeć się poszczególnym grupom artystycznym działającym w tym okresie oraz twórcom niezrzeszonym w żadnych artystycznych towarzystwach a działających na własną rękę, by móc w pełni zrozumieć nie tylko sztukę i literaturę dwudziestolecia międzywojennego, ale i to, co dziś obserwujemy na scenie sztuki.

Zanim jednak przejdziemy do omówienia poszczególnych prąd i realizacji artystycznych trzeba zakreślić pewne koło, tło filozoficzne, na przestrzeni rozgrywała się cała działalność artystyczna. Trzeba zawsze zwrócić uwagę na szerszy kontekst poszczególnych projektów artystycznych, by lepiej zrozumieć dzieło. Tak jest też w przypadku dwudziestolecia, a może zwłaszcza właśnie w przypadku tej epoki, gdyż właśnie tu bardzo mocno widać związki pomiędzy tym, co działo się w filozofii a tym, co tworzyli artyści.

Do najważniejszych prądów filozoficznych, które miały ogromny wpływ na sztukę dwudziestolecia zalicza się bez wątpienia psychoanaliza Sigmunda Freuda, który zapoczątkował nurt myślenia o człowieku, jako jednostce słabej, której działania nie są poddane już woli człowieka, ale popędom i nieświadomością. Konsekwencje takiego myślenia widać w całej filozofii sztuce tego okresu. Pojawiają się dzieła, które wprost opisują kruchość bytu człowieka i jego ciągłą walkę z nieokreślonymi mocami umysłu. Taką interpretacje utworu możemy przedstawić chociażby w przypadku "Procesu" Franza Kafki czy też twórczości Brunona Schulza. Trzeba też powiedzieć, że przedstawione przez Freuda tezy w połączeniu z pomysłami innych ważnych filozofów tego okresu - Marksa i Nietschego dało początek rewolucji w filozofii, której przedmiotem była jej własna krytyka. Na bazie właśnie tych prądów rozwiną się dominujący w tej chwili prąd negujący model filozofii, który uprawiano do tej pory, jego wiarę w prawdę i metafizyczne unormowania. Podobny zwrot krytyczny wobec tradycji obserwuje się w sztuce. Odnieść możemy to do wszystkich ruchów awangardowych, które w swych programach zapowiadają stworzenie czegoś całkowicie nowego, odrzucenie dotychczasowych prawideł i powinności sztuki. Tak jest na przykład z ruchem futurystycznym, dadaistycznym czy awangardą. Wszyscy pojmują sztukę, jako "punkt zero" - początek tworzenia całkiem nowej wizji sztuki, która z przeszłością nie będzie miała nic wspólnego. Stąd bierze się chociażby sympatyzowanie awangardy na przykład z polityczno-społeczną lewicą, która również postulowała rewolucję tyle że w społeczeństwie, i podobnie jak artyści, chciała zburzenia dotychczasowych jego norm w imię całkowicie nowego ładu.

W takim ujęciu sztuki dwudziestolecia dużą rolę odgrywa też świadomość zakończonej niedawno drugiej wojny światowej oraz nastroje niepewności przed zbliżającą się kolejną. W perspektywie takich dramatów musiały nastąpić zmiany w sztuce. Bardziej dramatycznie objawi się to po drugiej wojnie światowej, kiedy to tematem sztuki będzie jej postulowany koniec - sztuka była pojmowana do tej pory jako wytwór człowieka wrażliwego, dobrego, miała ona zaplecze estetyczne, ale i etyczne; po dramacie drugiej wojny światowej, kiedy wszelkie ideały etyczne zostały zdegradowane pojawiło się pytanie, które wyraził niemiecki filozof Teodor Adorno: "czy możliwa jest poezja po Oświęcimiu?". Pytanie to bardzo ważne określało sztukę tamtego okresu i kładło nacisk na całkowitą jej przemianę i podjęcie całkowicie nowych tematów, z nowej perspektywy.

Do najważniejszych grup, czy artystów dwudziestolecia zaliczyć możemy:

- SKAMANDER - Nazwę swą poeci zaczerpnęli od z "Iliady" Homera, gdzie nazwę to nosiła jedna z opisywanych przez poetę rzek. W ten sposób chcieli oni zaznaczyć swe przywiązane do tradycji literackiej odrzucając tym samym postulowany przez awangardę "stopień zero" w sztuce, co objawiać się miało zerwaniem z klasycznym sposobem uprawiania poezji i sztuki.

Do grona poetów skupionych w grupie "Skamander" zaliczyć trzeba takich wybitnych twórców, jak: Julian Tuwim, Jan Lechoń, Kazimierz Wierzyński, Antoni Słonimski. Przy tych nazwiskach wymienić trzeba też poetów, których nazywa się satelitami "Skamandra", to znaczy tych, którzy w jakiś sposób identyfikowali się z poglądem na literaturę przedstawianym przez "Skamandrytów". Należeli do nich: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kazimiera Iłłakiewiczóna czy Stanisław Witlin.

- AWANGARDA KRAKOWSKA - W skład tego literackiego ugrupowania wchodzili tacy wielcy twórcy, jak Tadeusz Peipera, Julian Przyboś, Adam Ważyk. Swoje manifesty opisujące sztukę awangardową publikowali w ukazującej się w latach dwudziestych "Zwrotnicy". To tam opublikowany sławny manifest zatytułowany "Miasto, Masa, Maszyna" oraz inne: "Punkt wyjścia", "Metafora teraźniejszości". Jej głównym redaktorem oraz teoretykiem awangardowców był właśnie wspomniany Tadeusz Peipera, który stworzył teoretyczne podstawy tej literatury. Do najważniejszych haseł-postulatów zaliczyć trzeba znane powiedzenie "3 x M", co oznaczało "Miasto, Masa, Maszyna". Przez nie wyrażał się podziw i zainteresowanie dla środowiska miasta, które tętni życiem fabryk i rozwoju cywilizacyjnego, bohaterem wierszy miał być człowiek z "masy społecznej" - tzn. zwykły człowiek, niczym się niewyróżniający się z pośród innych, maszyna natomiast to przykład wspaniałej konstrukcji oraz symbol nowych czasów. Taki właśnie obraz przedstawia nam Przyboś w wierszu "Dachy". Poeta przedstawia nam tu potęgę rozwijającego się miasta, które tętni życiem, jest idealnym miejscem dla nowoczesnego człowieka oraz artysty, który może się inspirować jego wspaniałością.

- FUTURYŚCI - Grupa ta przejęła inspiracje głównie z kręgów tego nurtu poezji włoskiej. Odwoływali się do manifestu Marinettiego, który głosił ideę "słów na wolności", które miały być określeniem dla nowej poezji, poezji przyszłości.

Działania prekursorskie w kręgu tej poezji przypisuje się Jarzemu Jankowskiemu, który uznawany jest właśnie za ojca polskiego futuryzmu. W pełni jednak rozwinął się on dzięki działalności twórców późniejszych, którzy działali w dwóch ośrodkach: warszawskim - do którego zaliczyć trzeba Anatola Sterna i Aleksandra Wata oraz ośrodku krakowskim, którego reprezentantami byli Tytus Czyżewski, Franciszek Młodożeniec, Bruno Jasieński

Teksty futurystów często zrywały z tak podstawowymi o klasycznymi wartościami sztuki, jak mimiesis, ich eksperymenty z formą wiersza miały wyrażać ducha czasów, dlatego też wiersze pisane były różnymi czcionkami, odrzucali zasady pisowni i ortografii, gdyż uważali, że takie zasady hamują wolność twórcza artysty. W związku z tym tak wiele w ich tekstach nowych wyrazów - neologizmów, które tworzono często wbrew zasadom gramatyki czy składni.

- BOLESŁAW LEŚMIAN - Debiut literacki Bolesława Leśmiana przypada na okres Młodej Polski, kiedy to poeta wydaje tom poetycki zatytułowany "Sad rozstajny". Poezja Leśmiana umiejscowiona została przez historyków literatury w szeroko pojętym modernizmie. Odnaleziono w niej inspiracje myślą filozoficzną Bergsona, który uważał, że ludzka intuicja może ostatecznie spowodować odkrycie prawdy i doprowadzić do jej źródeł. Bergson twierdził też, że w świecie mówić możemy o dwóch dominujących siłach czy wartościach - materialnych i duchowych. Dlatego też materia z duchem może mieszać się na różne sposoby tworząc tym samym różne formy życia i rzeczywistości. Dlatego też w poezji Leśmiana tak wiele irracjonalnych i nadrealnych elementów.

Przedstawione powyżej przykłady sztuki dwudziestolecia międzywojennego są tylko wprowadzeniem i nie obejmują nawet niewielkiej części tych autorów, o których warto byłoby mówić. Nakreśla to jedynie pewien obraz tej sztuki i wskazuje intuicje, które mogą pomóc w zrozumieniu tej skądinąd niełatwej i wymagającej sztuki.