Dwudziestolecie międzywojenne jako to epoka w dziejach literatury polskiej, która jest po dzień dzisiejszy żywo dyskutowana i analizowana. Dlaczego tak się stało? Otóż epoka ta zrodziła wiele oryginalnych i przełomowych projektów artystycznych, w czasie jej trwania wypłynęła czołowa elita polskich artystów. W tym okresie również przypadła szczytowa forma ogólno pojętego modernizmu, czyli literatury nowoczesnej, która wyrosła na doświadczeniach awangardowych i nowych sposobach myślenia o sztuce.

Dwudziestolecie międzywojenne jest epoką, której czas trwania wyznaczają dwie wojny światowe. Umowny początek tego okresu wiąże się z zakończeniem pierwszej wojny światowej, natomiast koniec wyznacza rok 1939 i wybuch kolejnej wojny. W tych ramach czasowych zamyka się bardzo ważny czas dla historii zarówno Polski, jak i świata, ale także jest to okres dynamicznych i znaczących przemian w kulturze i sztuce. Zakończenie pierwszej wojny światowej pociągnęło za sobą szereg zmian społecznych i politycznych. Po pierwsze po wiekach panowania upadł ład kolonializmu, do czego przyczyniły się zarówno wojna, jak i Rewolucja Październikowa w Rosji. Coraz silniej daje znać o sobie warstwa mieszczańska i robotnicza, które zaczynają dominować wśród innych klas społecznych. A dawny układ społeczny, w którym istniał szlachcic oraz jego poddany chłop odszedł w niepamięć. Po drugie zakończenie wojny spowodowało wiele istotnych zmian na mapie politycznej Europy. Był to okres powszechnych wielkich zrywów niepodległościowych. Poza tym jest to okres, trwający w zasadzie już od XIX wieku, gwałtownego rozwoju nauki, techniki. Jest to okres, w którym Einstein ogłosił swoją rewolucyjną teorię względności. W tym czasie także dowiedziono istnienia atomu, a nawet doprowadzono do jego rozbicia. W konsekwencji tych działań powstała w kilka lat później bomba atomowa. Jest to również okres odkryć na miarę Kopernika, kiedy udowodniono, że planeta Ziemia i Układ Słoneczny są jedynie niewielką częścią ogromnego wszechświata. Równocześnie z postępującą ekspansją intelektualną świata i wszechświata pojawia się i narasta niewiara w człowieka, lęk przed przyszłością i niepewność jutra. W obliczu wojen i totalitaryzmów pojawia się zwątpienie w moc dobra, z którego do tej pory wypływała sztuka. Pojawi się pytanie, jak można tworzyć piękno, sztukę, kiedy człowiek jest zdolny do takich okrucieństw. Konsekwencją takiego stanu umysłów artystów było odrzucenie klasycznie pojmowanych projektów artystyczny epok przeszłych, na rzecz tworzenia prądów, które będą chciały pozostawić swój indywidualny wkład w sztukę światową. Dwudziestolecie stanie się w związku z tym czasem awangard różnego typu.

Na sztukę i literaturę tego okresu wpływ miały ważkie teorie filozoficzne i koncepcje artystyczne. Poniżej zostaną wymienione i pokrótce opisane najważniejsze z nich:

  • Socrealizm to kierunek w sztuce, który stał się popularny po wprowadzeniu komunizmu. Za pomocą sztuki odzwierciedlane były idee komunistyczne. Główną tematyką dzieł z tego nurtu było życie zwykłych ludzi, w szczególności robotników.
  • Materializm dialektyczny głoszony był przez Marksa i Engelsa. Jest to ideologia rewolucjonistyczna, która leży u podstaw ruchu komunistycznego. Doszła do głosu dzięki radykalnym, socjalistycznym działaczom robotniczym.
  • Intuicjonizm to koncepcja głoszona przez Bergsona. Według niego poznanie zmysłowe i intuicja są najdoskonalszym sposobem poznania, lepszym od poznania za pomocą rozumu. Zaś artysta to osoba, która ma największe kompetencje w tej materii.
  • Ekspresjonizm zapoczątkowany został w Niemczech na początku XX wieku. Był skierowany przeciwko takiemu rodzajowi sztuki, która wiernie odwzorowuje rzeczywistość. W akcie tworzenia nie to jest najważniejsze, tylko przelewanie uczuć artysty.
  • Surrealizm to ruch w sztuce, zapoczątkowany we Francji. Dla artystów z tego nurtu najważniejsza była nie rzeczywistość, ale to, co istnieje poza nią. Dlatego ich dzieła były powykrzywiane i zdeformowane.
  • Neoklasycyzm i jego twórcy nawiązywali do tradycyjnych kanonów piękna i formy. Głównie do kultury antycznej. Stąd ich dzieła odznaczały się piękną formą, a literatura pięknym językiem.
  • Psychologizm to kierunek, dla którego inspiracją stała się psychoanaliza Freuda. Według niej życiem ludzkim rządzą ukryte i nieświadome siły i popędy. Dlatego pisarze i artyści w swoich utworach starali się pokazywać coś na kształt portretów psychologicznych.
  • Kreacjonizm był w swoich założeniach podobny do ekspresjonizmu. Również odrzucał wierne kopiowanie tego, co obserwowane. Kładziono nacisk na moc twórczą artysty i jego kreacyjne, innowacyjne możliwości.
  • Awangarda to zjawisko, które pojawiło się na początku XX wieku i dało początek wielu późniejszym kierunkom w sztuce. Twórcy awangardowi odrzucali dotychczasowy dorobek kultury, dotychczasowe style i konwencje, odchodzili od naśladowania rzeczywistości. Zamiast tego stale poszukiwali nowego języka wyrazu, nowych form, oryginalnych rozwiązań ideowych i artystycznych.
  • Kubizm jest to kierunek w sztukach plastycznych, głównie malarstwie i rzeźbie, który rozwinął się we Francji. Dla kubistów najważniejsze były formy geometryczne i zasada, że obiekt malarski zostaje rozbity na szereg osobnych płaszczyzn, oglądanych w różnym oświetleniu, które następnie są przedstawiane obok siebie na płótnie.
  • Dadaizm to prąd w sztuce powstały na przełomie XIX i XX wieku. Ruch ten opowiadał się za całkowitym odrzuceniem klasycznych form i autorytetów sztuki, na rzecz wolnych działań artystycznych. Twórcy z tego nurtu bazowali na nonsensie, chaosie i zupełnej dowolności.
  • Futuryzm to kierunek najlepiej rozwijający się we Włoszech na początku XX wieku. Za jego kreatora uważa się F. T. Marinettiego. Głosił on idę stworzenia nowej sztuki, która będzie sztuką przyszłości, bez żadnych norm i nakazów. Dlatego na przykład poeci futurystyczni nie stosowali się do zasad gramatyki i ortografii.
  • Turpizm to prąd w sztuce i literaturze nazywany inaczej "estetyką brzydoty". Twórcy tacy uważali, że do rangi wartości estetycznych podnieść również można to, co brzydkie i nie kojarzące się z pięknem.

Na gruncie polskim pojawiły się liczne grupy artystyczne i literackie. Do najważniejszych i najbardziej znanych należą:

  • Skamander - do grona poetów skupionych w tej grupie należeli: Julian Tuwim, Jan Lechoń, Kazimierz Wierzyński, Antoni Słonimski, a także Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kazimiera Iłłakowiczówna czy Stanisław Witlin. Najważniejszym hasłem głoszonym przez tą grupę poetycką była "programowa bezprogramowość". Objawiało się to tym, że nie stworzyli oni żadnego manifestu teoretycznego, tak jak działo się to w przypadku innych grup tego okresu. Bohaterami ich poezji byli prości ludzie i ich życie codzienne. Dlatego też język ich wypowiedzi poetyckiej był potoczny, a poeta też był postrzegany jako "człowiek z tłumu".
  • Futuryści - w Polsce najwybitniejszymi reprezentantami tego kierunku byli Tadeusz Peiper i Julian Przyboś, a także Jerzy Jankowski, Anatol Stern, Aleksander Wat, Tytus Czyżewski, Franciszek Młodożeniec i Bruno Jasieński. Język tej poezji miał być dynamiczny i gwałtowny, stąd stosowane były liczne skróty, metafory. Warstwa językowa była uboga i opierała się w przeważającej większości na zasadach dźwiękonaśladowczych.
  • Awangarda Krakowska: w jej skład wchodzili Tadeusz Peiper, Julian Przyboś, Adam Ważyk. Najważniejszym i najbardziej znanym ich manifestem był postulat "Miasto, Masa, Maszyna", zwany "3xM" wyrażał się podziw i zainteresowanie dla środowiska miasta, człowieka z "masy społecznej" i maszyny, jako przykładu wspaniałej konstrukcji oraz symbolu nowych czasów.
  • Druga Awangarda wzorowała się na ideach Awangardy Krakowskiej. Tą nazwą określa się różne kierunki i grupy poetyckie. Ale w odróżnieniu od Awangardy Krakowskiej w kręgu ich zainteresowań nie leżało miasto, ale wieś i piękno tamtejszego krajobrazu i życia.
  • Kwadryga - do tej grupy należeli między innymi Konstanty Ildefons Gałczyński, Stanisław Dobrowolski, Lucjan Szenwald, Władysław Sebyła. Poeci ci byli krytycznie nastawieni do działalności literackiej zarówno "Awangardy krakowskiej", jak i "Skamandra". W swoich wierszach opisywali głównie stany katastroficzne i apokaliptyczne, jednak zabarwione były one często groteskową nutą.
  • Żagary to grupa zorganizowana w Wilnie. W latach 1931-34 wydawała pismo pod właśnie taką nazwą. Do jej grona zaliczali się : Cz. Miłosz, J. Puttrament, J. Zagórski, A. Rymkiewicz, T. Bujnicki. W ich utworach odnajdujemy poczucie nadchodzącego niebezpieczeństwa, zbliżającej się apokalipsy, którą będzie wojna. Ich wiersze cechowały się katastroficzną wizyjnością oraz refleksją nad stanem kultury, których w ich mniemaniu nie był najlepszy.

Tak w skrócie przedstawiają się najważniejsze informacje o epoce dwudziestolecia międzywojennego, które pozwolą na zrozumienie specyfiki tej epoki. Oczywiści jest to tylko zarys pewnych podstawowych zagadnień, który wydaje się być wystarczającym przed rozpoczęciem poznawania twórczości artystów tego okresu.