Krytyka literacka należy do zjawisk związanych zarówno ze sferą literatury, jak i kręgami życia literackiego. Początkowo uprawiana przez wąskie grono pasjonatów poszerzała zasięg, podążając za rozwojem czasopiśmiennictwa. Dzisiaj krytyka literacka jest już zjawiskiem przynależnym również do kultury masowej. Do podstawowych gatunków, za pomocą których kształtowana jest świadomość odbiorców literatury, zaliczane są: recenzje, szkice, felietony oraz eseje. W społecznym obiegu opinie krytyków rozpowszechniane są poprzez media, szczególnie przez czasopisma, pojawiają się także większe zbiory opracowań krytycznych w formie książek.
Największy wpływ na kierunki rozwojowe twórczości literatów i życia literackiego przypisuje się krytyce programowej. Winna ona formułować koncepcje literackie charakteryzujące grupę literacką, określone czasopismo lub wręcz pokolenie literackie.
20-lecie międzywojenne obfituje w różne kierunki kształtowania świadomości literackiej. Krytyką programową interesowali się głównie przedstawiciele artystycznej awangardy. Do najważniejszych trzeba zaliczyć Tadeusza Peipera, Juliana Przybosia, czy też Witkacego. Zajmował się nią futurysta Józef Czechowicz, w późniejszym okresie także twórcy z ugrupowania "Żagary". Miano mistrza wśród krytyków należy do Karola Irzykowskiego - ten samotnik pozostawił cenny dorobek programotwórczy i wzór dociekliwego polemizowania. Na drugim biegunie zajął pozycję Tadeusz Boy-Żeleński, przeciwny nowatorstwu literackiemu. Dyskutując z poglądami awangardzistów pozyskał rzeszę odbiorców i największą grupę czytelników krytyki 20-lecia.
Krytyka opisowa stała się domeną "Skamandra" oraz "Wiadomości Literackich". Czasopisma te dążyły do wszechstronnego prezentowania utworów, analizowania zjawisk i prądów życia literackiego. Za odmianę krytyki opisowej można uznać tak zwaną krytykę akademicką. Tego typu teksty krytyczne ukazywały się w miesięcznikach albo periodykach, które jeszcze rzadziej były wydawane. Krytycy próbowali omawiać istotne zmiany, nowe tendencje, ujmując je w szerszy kontekst. Zaliczyć ich należy do historyków literatury, byli to na przykład J. Kleiner, S, Kołaczkowski, K. Czachowski, K. Wyka.
Istotną rolę odgrywała również krytyka estetyczna. Ten rodzaj rozważań o twórczości literackiej skupiał się na filozoficznych refleksjach, których podstawę stanowiła literatura. Krytykę estetyczną uprawiał B. Miciński, K. L. Koniński oraz przedstawiciele katolickiego modernizmu, którzy publikowali teksty w piśmie "Verum".
II woja światowa nie przerwała literackiej działalności krytyków. Świadomość społeczną kształtowały przede wszystkim wypowiedzi Kazimierza Wyki, redaktora pisma konspiracyjnego pt. "Miesięcznik Literacki". Opublikował na jego łamach na przykład szkice na temat poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Krytykę programową w tym czasie uprawiali poeci warszawscy z ugrupowania "Sztuka i Naród". Młodzi twórcy bardzo emocjonalnie formułowali swoje opinie o literaturze.
Czasy powojenne to powrót do krytyki opisowej. Za najwybitniejszego jej przedstawiciela uważa się Kazimierza Wykę. Jego prace łączyły konkretne wartościowanie i artystyczną konstrukcję wypowiedzi z kontekstową analizą i systematyką, typowymi dla krytyków akademickich.
Nowe talenty w dziedzinie krytyki literackiej ujawniły się po roku 1956. Wspomnieć warto R. Przybylskiego, J. Maciejewskiego, E. Balcerzana, J. Łukasiewicza, H. Berezę oraz uczniów mistrza - Kazimierza Wyki, jak choćby: J. Kwiatkowski, J. Błoński.
