Początek państwa polskiego, który miał miejsce w X stuleciu n. e., doprowadził do zrodzenia się narodu polskiego pośród wielu innych plemion Słowian. Od tego momentu, każdy, bez wyjątku, obywatel tego państwa, zaczął współtworzyć jego kulturę, obyczaje, tradycję narodową. Zmiany w sytuacji społecznej, gospodarce oraz polityce, były przyczynę tego, iż na przestrzeni stuleci, wizerunek Polaków także podlegał metamorfozom, to na lepsze, a czasem i na gorsze. Istotną funkcję w tych przemianach odgrywał fakt docierania do naszego kraju coraz to nowych prądów z Europy, mających związek z nowoczesną myślą polityczną, a także kulturową. Przyglądając się z boku tym kilkunastu stuleciom istnienia państwa polskiego, można stwierdzić, iż nasi poprzednicy ukształtowali nasz charakter narodowy, którego rozwijanie oraz przekazywanie stanowi zadanie dla następnych generacji. Tylko my sami jesteśmy odpowiedzialni za to, jak będziemy odbierani przez innych, czy będziemy godni pozytywnej oceny z ich strony, czy też będą nas potępiać. Tą kwestię usiłowało wyjaśnić wielu twórców, którzy niejednokrotnie przedstawiali w swych dziełach różnorodne obrazy narodu polskiego.
Naród polski, jako przedmiot krytyki:
"Zbytki polskie" oraz "Nierządem Polska stoi" - zdaniem Wacława Potockiego, są przykładem upadku wartości narodu polskiego.
- Społeczność polska interesuje się jedynie zapewnieniem sobie dogodnych warunków bytowych, posiadaniu wielkich bogactw, wydawaniu imponujących bali, myśli o rozrywkach i wykwintnych potrawach
- Nie zważają na losy ojczyzny, skupiają się wyłącznie na polepszeniu swojego życia. Nie wykazują najmniejszej troski o swój kraj, gdzie panuje ubóstwo, gardą biedotą, myślą jedynie o zaspokajaniu swoich potrzeb
- To egoiści, postępujący samolubnie, są skłonni do samochwalstwa, za nic mają patriotyzm, istniejące prawo, to ludzie rozpustni, owładnięci nałogami - zwłaszcza pijaństwem
"Świat zepsuty", autorstwa Ignacego Krasickiego -przedstawieniem wad społeczeństwa polskiego:
-Narrator stawia przed sobą pytanie, co się stało z najważniejszymi niegdyś dla Polaków wartościami, jakimi były cnota bądź prawda.
- wysnuwa on wniosek, iż polski stan szlachecki jest zdegenerowany, używa życia ponad miarę, jest obłudny, sprzeniewierza się samemu Bogu, jest to stan porywczy, awanturniczy, zwyrodniały
- Uwidacznia się topos okrętu, który tonie i należy próbować go ocalić przed zagładą. Niestety społeczeństwo nie jest do tego zdolne, zapomniało o tradycjach swoich wielkich poprzedników, którzy kierowali się cnotą, prawdą, obecne pokolenie przyczynia się jednak do coraz większego upadku obyczajów
Społeczeństwo polskie przybierające maskę nowoczesności, ukazane w utworze "Ferdydurke" - Gombrowicza
- Główna postać - Józio Kowalski, zaczyna mieszkać w domu rodziny Młodziaków. Ich córka - Ziuta Młodziakówna, to dziewczyna bezczelna, uważa się za nowoczesną. Rodzice nie nakłaniają jej do uczenia się, praktycznie nie interesują się jej wychowaniem. Rezultatem takiej postawy Młodziaków, jest to, że córka ich nie szanuje, nie posiada żadnych wzorów. Miłość traktuje jak sport, zabawę. Ziuta jest dziewczyną młodą, lecz zamkniętą w pewną formę, przybiera maskę
- Joanna oraz Witold Młodziakowie - rodzice Ziuty. Są zafascynowani modą "łydki", sprawność fizyczną uważają za istotniejszą od duchowej, zachowują się nienaturalnie, są całkowicie podporządkowani dziwnym konwencjom. Dopiero, kiedy w pokoju córki znajdują dwóch mężczyzn, zdejmują maski
-Główna bohater, stara się ze wszystkich sił, udowodnić, iż rodzina u której mieszka skrywa swoje prawdziwe oblicze pod pozorami nowoczesności
Naród polski, a zwłaszcza warstwa szlachecka, utrwaliła się na kartach historii polskiej, jako klasa, która nie posiada jakichkolwiek wartości wyższych, jest bezwzględna, myśli jedynie o własnych przyjemnościach, wygodzie, jest żądna bogactw. Najwyraźniej widać to w utworach barokowych, w których wielu twórców zwracało uwagę w swoich dziełach na wady wśród Polaków.
Naród Polski w obliczu walki
"Wesele", autorstwa Stanisława Wyspiańskiego, ukazujący społeczeństwo polskie, jako naród nieprzygotowany do walki
-Autor wyraźnie ukazuje niechęć inteligencji do jakichkolwiek działań zbrojnych, równocześnie prezentuje zapał chłopów do walki, brakuje im jedynie kogoś, kto ich poprowadzi. Jasiek, który miał wypełnić nakaz Czepca, nie wywiązuje się z zadania. Gubi złoty róg, w który miał zadąć i tym sygnałem dać znak do rozpoczęcia walk.
-Cała warstwa chłopska, a przede wszystkim Jasiek, który stracił róg, jest przedstawiona jako warstwa niedorosła do wielkich czynów, natomiast bierna postawa mieszczan, którzy mieli im przewodzić, doprowadza do klęski zrywu powstańczego.
-motyw tańca chochoła, stanowi symbol marazmu, braku sił i chęci narodu do walki
Walka na rzecz dobra narodu, w oparciu o losy Kordiana
- W stolicy Polski przygotowywane są uroczystości związane z koronacją cara. W konspiracji, spiskowcy obmyślają plan zgładzenia cara.
- Kordian wygłasza przemówienie, po którym okazuje się, iż większa część z grupy spiskujących, nie wyraża zgody na proponowane przez niego rozwiązane w tej kwestii
- Kordian postanawia sam uśmiercić cara, aby ocalić naród przed katastrofą. W jego postawie można dostrzec wielki patriotyzm oraz chęć poświęcenia się dla narodu
Mesjanistyczna idea walki w oparciu o "Widzenie Księdza Piotra"
- Wizja Księdza Piotra przedstawia obraz zmartwychwstałej Polski. Otrzymał on widzenie, gdyż jest człowiekiem pokornym i głębokiej wiary
- Losy Polski, a także jej rolę, autor porównał tu do życia oraz śmierci męczeńskiej Chrystusa
- Naród przeżywa podobne do Mesjasza cierpienia i tak jak on ma zmartwychwstać i przynieść wolność innym narodom
Zwykle w chwilach, kiedy zaistnieje konieczność walki w obronie ojczyzny, wychodzi na jaw, iż Polska jest niczym tonący statek, z którego uciekła załoga w obliczu zagrożenia. Sporadyczne jednostki okazywały się być odpowiedzialnymi za los kraju i podjąć trud walki na jego rzecz. Brak jednomyślności, a także wewnętrzne niezgody społeczeństwa, zniweczył w dziejach historii Polski niejeden zryw patriotyczny, pozostawiając mnóstwo niewykorzystanych okazji naprawienia dręczonej chorobą ojczyzny.
Wewnętrzne podziały narodu polskiego
- opinia o społeczeństwie polskim w oparciu o scenę VI, zatytułowaną "Salon warszawski"
-W utworze Mickiewicza, zaprezentowana jest charakterystyka narodu polskiego, w którym istniały znaczne różnice. Jest ono podzielone na obóz patriotów oraz grupę służącą carowi. Największym patriotyzmem odznaczała się grupa młodzieży wileńskiej, zdolnych do nawet największych poświęceń dla dobra swego kraju.
- Scena zatytułowana "Salon warszawski", ukazuje towarzystwo, które jest podzielone na dwa obozy. W skład pierwszej wchodzą wysocy urzędnicy państwowi, damy, zamożni obywatele. Toczą rozmowy wyłącznie na temat wydawanych przyjęć, bali. Ta grupa skupie zdrajców, nie interesujących się sytuacją w kraju, są kosmopolitami, dopasowują się do istniejącej rzeczywistości, stwarzając sobie jak najbardziej komfortowe warunki życia. Nie mają odwagi podejmować kwestii związanych z sytuacją polityczną ojczyzny.
- Drugi obóz, stanowi przeciwieństwo pierwszego. W skład tej grupy wchodzi m. in. Piotr Wysocki, wypowiadający takie słowa na temat Polski: "Nasz naród jak lawa, z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa. Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi, plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi". Wysocki, mówiąc o tej "zewnętrznej skorupie", ma na myśli arystokratów, których nie interesuje los kraju, zaś "wewnętrznym ogniem", stanowi polska młodzież, patrioci, którzy chcą walczyć z caratem i niewolą.
Różnice społeczne ukazane w "Lalce", autorstwa Bolesława Prusa
-społeczeństwo jest podzielone na wiele warstw: arystokratów, mieszczan i biedotę
-autor ukazał w tym utworze przygnębiający wizerunek społeczeństwa, ponieważ nie można w nim dostrzec jakichkolwiek chęci do naprawy sytuacji w kraju
-olbrzymie różnice pomiędzy poszczególnymi warstwami, stwarzają przepaść między nimi, eliminują możliwość znalezienia wspólnego języka w społeczeństwie. Rzeczą dla nich najistotniejszą jest gromadzenie dóbr materialnych,. Doprowadza to do wielu konfliktów, naród nie jest zjednoczony.
Największą przeszkodą w zjednoczeniu narodu polskiego oraz znalezieniu wspólnego języka, są podziały wewnątrz społeczeństwa, które od stuleci stanowiły mur nie do przebicia dla nawiązania współpracy między poszczególnymi warstwami społecznymi. Utopijne wizerunki kraju, bez podziałów na jakiekolwiek klasy, są tylko trudnymi do spełnienia marzeniami, nie tylko artystów, lecz także samego społeczeństwa. Naród polski nie stanowił wyjątku w tej kwestii.
