I. WSTĘP:
Powszechna jest opinia, iż wszystkie narody posiadają specyficzne oraz trwałe wyznaczniki swego charakteru, czego odbiciem stanowią stereotypowe sądy na temat rozmaitych nacji, utwierdzone choćby w cieszących się popularnością przysłowiach, bądź żartach. Wiemy, iż Szkoci to naród skąpców, Niemcy zdyscyplinowani, z kolei Anglicy pyszni, zaś Węgrzy stanowią naszych (polaków) "bratanków i do szabli i do szklanki". A jaki jest obraz nas - Polaków? Czy posiadamy jeszcze cechy pozytywne i negatywne, które odziedziczyliśmy po naszych poprzednikach? Aby się o tym przekonać, sugerowałbym sięgnięcie do naszej obszernej, rodzimej literatury, gdzie wielu twórców nie przebierało w słowach, w celu zganienia: pijaństwa, prywaty, albo rozłamów społecznych, jednak nie szczędzono również i pochwał pod adresem Polaka, będącego dobrym gospodarzem czy mężnym rycerzem, albo tez Polaków potrafiących się zjednoczyć w sytuacji zagrożenia.
II. ROZWINIĘCIE:
1. Słabości naszego narodu:
Polacy są narodem podzielonym, świadczą o tym dzieła:
III część "Dziadów" Adama Mickiewicza
- dzieło autorstwa Mickiewicza, naszego największego poety i wieszcza, którego twórczość przypada na okres romantyzmu i który tworzył przez cały okres swego życia dla rodaków oraz Ojczyzny.
- artysta przedstawia w poszczególnych scenach dzieła podziały wewnątrz narodu ojczystego. Zebrani w scenie Salon warszawski są podzieleni na dwa obozy: patriotów oraz zdrajców.
- pierwsi toczą dysputy na temat rozrywek, przyjęć wydawanych przez Nowosilcowa, zaś drudzy są pochłonięci sprawami dotyczącymi z ojczyzną i narodem
- w jednej ze scen - u Senatora, autor zestawił na zasadzie kontrastu osoby zdrajców narodu, którzy w obawie o swoje życie, pragnący zaszczytów, a także pałający chciwością, są oddani carowi. Po przeciwnej stronie usytuowana jest postać zrozpaczonej pani Rollinson i jej uwięziony oraz maltretowany syn.
"Wesele" Stanisława Wyspiańskiego
- dzieło autorstwa Wyspiańskiego, uznawane jest za utwór będący najważniejszą wypowiedzią poetycką w kwestii polskiego narodu
- uroczystość weselna Jadwigi Mikołajczykówny i Lucjana Rydla, w podkrakowskich Bronowiczach, gdzie zebrali się zarówno chłopi, jak i miejska inteligencja, było inspiracja dla Wyspiańskiego do napisania tegoż utworu.
- chłopi oraz inteligencja jedynie na pozór stanowią wspólnotę. Nie potrafią się porozumieć, dowodem na to jest m. in. dialog między Radczynią a Kliminą. Radczyni usiłuje sprowadzić rozmowę na tematy związane z pracą w gospodarstwie, jednak w ogóle nie ma o tym pojęcia, dlatego kompromituje się swoimi wypowiedziami. Stara się także posługiwać językiem jakim mówią chłopi, myśląc, iż w przeciwnym razie nie będzie rozumiana, przez co również staje się śmieszna.
- naród polski przedstawiony w utworze, nie ma zapału ani chęci do zorganizowania działań powstańczych. Rozczarowuje inteligencja, która to klasa jest nieodpowiedzialna oraz strachliwa, a także chłopstwo - niedojrzałe politycznie i nie umiejące wziąć spraw we własne ręce. Nie zaistniało porozumienie tych warstw społecznych.
Wnioski:
- Twórcy, zdający sobie sprawę z dramatycznych podziałów w narodzie, wskazują na istniejące w każdej z klas moce, które połączone ze sobą mogłyby przyczynić się do odzyskania przez Polskę niepodległości.
- urazy z przeszłości, a także odwieczne niezgodności, spowodowały wzajemną nieufność oraz konflikty pomiędzy klasami
- podziały społeczne sprzyjały istnieniu feudalizmu, który nasilał podziały wewnątrz narodu.
Polacy oraz ich pijaństwo:
"O doktorze Hiszpanie"
- to utwór będący fraszką, stworzoną przez czarnoleskiego poetę Jana Kochanowskiego, który odkrył tą formę literacką na nowo, ponieważ powstała ona już w czasach antycznych.
-- utwór ten stanowi typową fraszkę tzw. biesiadną. Zaliczana jest do fraszek dworskich. Przypuszczalnie pierwowzorem postaci opisanej w tej fraszce, był przyjaciel Kochanowskiego - doktor Royzyusz , będącego lekarzem we dworze Zygmunta Augusta -władcy polskiego.
- doktor idzie do swej komnaty, gdyż chce uniknąć dalszego pijaństwa z towarzyszami biesiady, wtedy oni postanawiają iść za nim i zabierają z sobą duży gąsior wina. Zaryglowane drzwi od komnaty doktora, nie stanowią przeszkody dla biesiadników, siłą je otwierają i zmuszają bezbronnego doktora do dalszej wspólnej zabawy.
-fraszka jest zakończona puentą doktora "Trudny - powiada - mój rząd z tymi pany/ Szedłem spać trzeźwo a wstanę pijany".
"Pijaństwo"
- Jest to utwór autorstwa Ignacego Krasickiego w oświeceniu. Poeta skonstruował go w formie rozmowy dwóch osób, dla zaznaczenia między nimi znacznych różnic.
-pierwszy bohater jest dość ograniczonym szlachcicem z XVIII stulecia, nie odmawiającym sobie alkoholu, rozrywek, awantur, mający świadomość negatywnego wpływu alkoholu na ludzki organizm, lecz zachowujący się niezgodnie z tym, co nakazuje rozsądek. Zdaje sobie sprawę z tego, iż człowiek upity ma kłopoty z pamięcią, nie postępuje logicznie, szkodzi swemu zdrowiu oraz dobrowolnie skraca swoje życie
- kolejny bohater jest człowiekiem oświeconym, kierującym się w życiu rozsądkiem, cnotą oraz umiarem. Postępując w zgodzie z rozumem, człowiek cieszy się dobrym zdrowiem, ma wiele energii, zyskuje bogactwo, cieszy się dobrą sławą, ludzie darzą go szacunkiem i poważaniem.
-Poeta w tym utworze nie tylko prezentuje i gani obecne wśród Polaków nadużywanie alkoholu, ale także piętnuje opacznie rozumianą przez nich gościnność, którą traktują jako wspólne upijanie się.
Wnioski:
- Społeczność polska kocha zabawy, także towarzyszące temu nadużywanie rozmaitych napojów wyskokowych. Bez alkoholu nie wyobrażano sobie żadnego przyjęcia, biesiady.
-przy okazji częstych biesiad, zdarzało się wielu tracić umiar oraz kontrolę nad własnym piciem, które powodowało nierzadko zbyteczne nieporozumienia i utarczki.
Polacy i prywata:
"Odprawa posłów greckich"
- dzieło powstało w renesansie, napisał je poeta, który jako pierwszy zaczął tworzyć w języku ojczystym, mianowicie Jan Kochanowski.
- autor posłużył się tutaj motywem z mitologii, którym był przyjazd posłów greckich pod Troję. Domagali się oni uwolnienia porwanej przez Parysa pięknej Heleny, pod groźbą wojny w razie nie wyrażenia na to zgody.
- mitologiczna historia stała się kanwą utworu Kochanowskiego, w którym poeta przedstawił konflikt pomiędzy rozbieżnymi postawami obywatelskimi, mianowicie egoizmem oraz prywatą.
- w dziele Kochanowskiego, poróżnieni i pijani uczestnicy zgromadzenia, przypominają zebraną na sejmikach szlachtę polską. Ukazane są tutaj również marszałkowie uderzający laskami w podłogę, w celu uciszenia tłumu.
- do rządzących państwem, Kochanowski wypowiada słowa: "Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie". Są więc zmuszeni do pamiętania, iż sprawowane przez nich rządy, wymagają od nich ogromnej odpowiedzialności. Najważniejszą dla nich sprawą powinno być zabieganie o dobro państwa oraz jego obywateli.
- Poeta ufa w skuteczność skierowanych do rodaków uwag, lecz jednocześnie wyraża ubolewanie nad postępującą demoralizacją Polaków oraz nie przejmowaniem się przez nich przyszłymi losami kraju.
"Zbytki Polskie"
-utwór jest wierszem postępowym, którego twórcą jest Wacław Potocki. Wiersz ten został napisany w czasach baroku, wchodzi w skład cyklu zatytułowanego "Ogród fraszek".
- przedstawiciele polskiego stanu szlacheckiego, skupiają się na zbędnych rzeczach, przemijających, a przede wszystkim materialnych (majątek, wytworne stroje, klejnoty, wyposażenie domostwa, bogato zastawione stoły, biesiady)
-szlachta prowadzi życie ponad stan, aby się pokazać przed innymi, skupia uwagę jedynie na pozorach
- są egoistami, zabiegającymi wyłącznie o własną wygodę, nie zwracają uwagi na tragiczną sytuację swojej ojczyzny, której ziemie są zagarniane przez inne państwa, nie obchodzą ich ich fundamentalne powinności wobec ojczyzny, np. stawanie w jej obronie albo, że brakuje funduszy na wojsko.
-szlachta nie ma świadomości, iż wraz z upadkiem państwa, skończy się również ich wygodne i beztroskie życie
Wnioski:
-zbytnie zabieganie o własne dobra, zaś nie o dobro całego narodu, powodowało rozłam w naszej ojczyźnie
-szlachta, która obradowała na sejmach, ciągle nie mogła znaleźć ze sobą wspólnego języka, wystarczyło, by jakieś wydane rozporządzenie było nie po myśli któregoś z nich, natychmiast zgłaszano sprzeciw i zrywano obrady bez ustalenia czegokolwiek pozytywnego i służącego narodowi.
2. Pozytywne cechy naszego narodu:
Polacy potrafiący się zjednoczyć w sytuacji zagrożenia ojczyzny:
"Potop"
- dzieło jest pozytywistyczną powieścią historyczną, autorstwa Henryka Sienkiewicza. Jest jedną z części trylogii, w skład której wchodzą jeszcze dzieła zatytułowane: "Pan Wołodyjowski", a także "Ogniem i mieczem". Sienkiewicz napisał te dzieła - jak sam powiedział - "ku pokrzepieniu serc", w celu dodania otuchy rodakom i narodowi, będącego wówczas pod zaborami. Przedstawione są w nich losy narodu polskiego w trakcie najazdu (potopu) Szwedów na naszą ojczyznę.
-naród polski w obliczu niebezpieczeństwa umie się zjednoczyć we wspólnej sprawie, jaką jest odzyskanie przez Polskę wolności. W walkach biorą udział wszystkie klasy społeczeństwa: władca Jan Kazimierz, szlachta, magnaci, średnio zamożne ziemiaństwo oraz chłopi.
- doskonały przykład prowadzonych wspólnie działań wojennych, stanowi odpieranie ataków na Jasną Górę. W jej obronie stanęli, oprócz Kmicica i jego oddziału, również zakonnicy, a także obywatele tego miasta. Wspólnie zajęli się zorganizowaniem działań zbrojnych, mających na celu obronę jasnogórskiego klasztoru. Walczący odpierają najazd Szwedów. W narodzie można dostrzec olbrzymi zapał do walki oraz niezłomną wiarę w odniesienie zwycięstwa nad wrogiem.
"Nad Niemnem"
-jest to powstała w pozytywizmie powieść Elizy Orzeszkowej. Utwór ten można określić mianem eposu ziemiańskiego, gdyż opisuje dzieje dwóch rodów: szlacheckiego - Korczyńskich oraz chłopskiego - Bohatyrewiczów. Podejmuje kwestię "pracy u podstaw", (która była jednym z założeń programu pozytywistycznego), a także różnic społecznych i relacji międzypokoleniowych.
- w tym dziele, autorka podejmuje również wątek narodowy oraz patriotyczny.
- Orzeszkowa odwołuje się tutaj również do pewnych wydarzeń z historii naszego narodu, mianowicie do wojny napoleońskiej, a także powstań: listopadowego oraz styczniowego. Pamięć o tych wydarzeniach kultywuje głównie rodzina Bohatyrewiczów i pani Andrzejowa Korczyńska.
- motyw grobu powstańczego z 1863 roku, gdzie między innymi powstańcami spoczywa Andrzej Korczyński. Stanowi to symbol zjednoczenia wszystkich warstw społeczeństwa w walce narodowowyzwoleńczej, a także potęgę oraz patriotyzm Polaków.
Wnioski:
- naród polski jest narodem niezwykle walecznym, który w momencie niebezpieczeństwa jest umie wykazać się męstwem i ofiarnością w słusznej sprawie
-Polacy stanowią naród, który miłuje swój kraj, a jeśli grozi mu niebezpieczeństwo, umie odrzucić na bok swoje uprzedzenia, wspólnie walczyć i ponosić ofiary dla dobra ojczyzny.
- czas zaborów był dla nas lekcją pokory, lecz także przypomnieniem o powinnościach względem ojczyzny i o tożsamości narodowej.
Wzór Polaka - dobrego gospodarza:
"Żywot człowieka poczciwego"
- jest to należący do epiki, który napisał Mikołaj Rej w epoce renesansu. Jest on utrzymany w charakterze moralitetu. Prezentuje opis losów szlachcica - gospodarza.
- przedstawiony bohater prowadzi życie zgodne z siłami natury, uczciwe i godne. W swojej pracy odnajduje spokój, dba o swój majątek i całe gospodarstwo. Jest to człowiek obyty w towarzystwie, potrafi się w nim odnaleźć, nieobce są mu zabawy rycerskie, preferuje ambitne rozrywki. Prezentuje praktyczną postawę wobec życia, jest wspaniałym gospodarzem.
- wskazuje na wartości, którymi powinien się w życiu kierować każdy prawy obywatel, a mianowicie: sprawiedliwość, pracowitość, patriotyzm oraz skromność.
- w tej postaci, poeta zawarł cechy, które zauważył wśród społeczeństwa, a opierając się na własnych rozważaniach, skupił te cechy w jednym idealnym bohaterze.
"Pan Tadeusz"
-dzieło to jest uznane za epopeję narodową. Jej autorem jest Adam Mickiewicz, który napisał ją w romantyzmie. Można tutaj dostrzec odwołania do wielkich wydarzeń historycznych, np. kampania napoleońska. Ukazuje wizerunek wsi i życia wiejskiego, jako raju na ziemi.
- bohaterem, którego można określić mianem gospodarza idealnego, jest tutaj Sędzia Soplica. To sprawiedliwy, dobrze i z szacunkiem traktujący innych, człowiek, interesując go losy ojczyzny, stoi na straży dawnych obyczajów, a także słynie z niezwykłej gościnności.
-dobrymi gospodarzami można również nazwać Zosię oraz Tadeusza, którzy podczas swego wesela uwłaszczają chłopów.
Wnioski:
-Polacy odznaczają się takimi pozytywnymi cechami, jak np. gospodarność. Umieją wieść żywot zgodny z prawami przyrody, która odwdzięcza się im wieloma dobrami.
-C.K. Norwid, tak pisał na temat Ojczyzny: "… gdzie kruszynę chleba podnoszą z ziemi przez uszanowanie dla darów nieba (…) gdzie winą jest dużą popsować gniazdo na gruszy bocianie (…) gdzie ludzie mają tak za tak - nie za nie…" ["Moja Piosnka II"]
- podążają naprzód i pamiętają o tradycji oraz swojej kulturze narodowej, która stanowi dla nich jedną z najistotniejszych w życiu wartości
- są bardzo serdeczni i z wielką życzliwością przyjmują przybywających do nich gości, zgodnie z powiedzeniem "Gość w dom, Bóg w dom".
Polak w roli szlachetnego rycerza:
"Kronika polska"
-utwór został napisany w XII stuleciu, zalicza się go do tzw. literatury historiograficznej. Dzieło jest anonimowe (dokładnie nie wiadomo kto jest jego autorem), dlatego przyjęto, że jego twórcą jest Anonim tzw. Gall. Napisał on ten utwór we dworze króla Bolesława Krzywoustego
- "Kronika polska" jest zapisem rządów polskich władców, które pełne były sukcesów wojskowych oraz doskonałych posunięć w sferze polityki
- autor stwarza w tym utworze wzór władcy doskonałego, będącego rycerzem, który niezmiernie kocha swój naród, mężnego wojownika, doświadczonego w walkach z nieprzyjaciółmi, sprawiedliwego oraz głęboko wierzącego.
"Pan Wołodyjowski"
- kolejna część wchodząca w skład trylogii autorstwa wspomnianego wcześniej Henryka Sienkiewicza. Tak jak i cała trylogia, został on napisany "ku pokrzepieniu serc".
-gówna postać oraz jego kompani, charakteryzują się olbrzymim męstwem, są zagorzałymi patriotami, walecznymi rycerzami.
-Michał Wołodyjowski, określony tu "pierwszym żołnierzem Rzeczpospolitej", jest mistrzem zarówno w pojedynkach, jak i rozlicznych bitwach, które stoczył, świetnie włada szpadą i dowodzi
-"gospodarka, wojna i miłość", stanowią trzy wartości "jego żywota"
-w trakcie obrony Kamieńca, woli poświęcić życie, niż pozwolić by zamek dostał się w ręce Turków.
Wnioski:
-Możemy czuć się dumnymi a tego, iż nasi poprzednicy tak mężnie walczyli z nieprzyjacielem o ojczystą ziemię, że tak ją umiłowali, iż byli w stanie ponieść dla niej największą ofiarę - zrezygnować z rodziny, miłości, a nierzadko też oddać za nią własne życie.
-Praktycznie wszyscy polscy wojownicy, postępowali zgodnie z kodeksem rycerskim. Najważniejszymi dla mich wartościami, były :Bóg, honor, ojczyzna".
III. ZAKOŃCZENIE:
Wizerunek Polaków ukazany w opisanych w niniejszej pracy dziełach, jest jak najbardziej autentyczny, chociaż śmiem powątpiewać, czy przedstawione przez twórców pozytywne cechy naszego narodu są tak do końca prawdziwe, czy może zostały nieco ubarwione. Autorzy pisali o doskonałych rycerzach, gospodarzach oraz o umiejętności jednoczenia się, by nakreślić społeczeństwu pożądane wzorce zachowań i postaw. Oczywiście jak każdy naród mamy zarówno swoje słabości, jak i wady, lecz uważam, iż możemy czuć się jednak dumnymi z tego kim jesteśmy, że jesteśmy POLAKAMI.
