Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza jest pierwszą polską komedią polityczną. Pisany był w czasie antraktu obrad Sejmu Wielkiego, zatem najprawdopodobniej na przełomie października i listopada 1790 roku. Utwór ten całkiem świadomie odnosi się do niezwykle aktualnych kwestii związanych z polityką oraz życiem społecznym związanych z problematyką społeczną. Warto podkreślić, że zalicza się go do najważniejszego okresu twórczego Niemcewicza, posła inflanckim na sejm ze strony stronnictwa patriotycznego a także jednego z kluczowych teoretyków tego ugrupowania. Postulował on przede wszystkim w obronie przeprowadzanych od 1774 roku gruntownych reform oświaty związanych z oderwaniem spod supremacji kościelnej szkół publicznych a także przeciwko wolnej elekcji władców zasiadających na tronie Polskim oraz w sprawie dziedziczności tronu. Niemcewicz znany był jako polityk mówiący mało, ale którego wypowiedzi są niezwykle trafne i poprzedzone głęboką analizą rzeczywistości.

Właściwym celem mojej dzisiejszej pracy jest dokonanie zwięzłego omówienia treści utworu, dlatego postanowiłem w punktach wymienić najważniejsze wydarzenia, a później dopiero opatrzyć je odpowiednim komentarzem.

AKT I

Scena I: Następuje przedstawienie tła zdarzeń. Akcja utworu rozgrywać się będzie na wsi w czasie antraktu w obradach Sejmu Wielkiego. Postaci dramatu zastajemy w domu Podkomorzego.

Scena II: Następuje zawiązanie akcji dramatycznej - Podkomorzemu dostarczony jest list od jego syna, który posłuje z ramienia stronnictwa patriotycznego. W tejże scenie autor uchyla rąbka tajemnicy związanej z właściwą tematyką utworu, którą będzie konflikt na tle polityczno - obyczajowym

Scena III: Wspomniany liścik, wbrew wcześniejszym oczekiwaniom, nie jest od Walerego lecz od Starościny, która zachorowawszy na migrenę, informuje po francusku, że nie mogła przybyć na śniadanie - wywołuje to monolog Podkomorzego na temat modnej francuszczyzny

Scena IV: Na scenę wkracza kolejna postać - dramatu, Teresa, która przelękniona o zdrowie Starościny przekonuje zebranych o konieczności odwiedzenia chorej

Scena V: Radość Teresy z rychłego przyjazdu Walerego, którą zakłócają jednak rodzice nie wyrażający zgody na to małżeństwo

Scena VI: Scenę, którą można określić mianem "improwizacji Szarmantckiego", bowiem ten roztacza sielankową wizję życia z dala od problemów w samym sercu kulturalnej Polski

Scena VII: Krótkowzroczny Szarmancki jest przekonany o udawanej niechęci Teresy, czego nie omieszkał jej oznajmić

Scena VIII: Wracają uczestnicy pierwszych scen

Scena IX: Następuje spotkanie Szarmantckiego z rodzicami - ojciec chwali go z właściwą postawę względem ojczyzny. Wszyscy udają się na obiad. Kurtyna.

AKT II

Scena I: Monolog Teresy, która żali się, że jej ukochany nie znalazł czasu, aby zamienić z nią choćby kilku zdań

Scena II: Powzięte zostają niezwykle ważne decyzje pomiędzy Walerym a Teresą, którzy gotowi są rzucić losowi wyzwanie i zrezygnować z posagu, przeciwnych małżeństwu rodziców, rozpoczynając swoje wspólne życie od zera. Teresa wręcza Waleremu prezent

Scena III: Zachwyty Walerego nad pasem

Scena IV: Następuje konfrontacja zachłyśniętego francuską modą Szarmantckiego z Walerym; Szarmancki kokietuje oboje opowieściami o swych zagranicznych podróżach oraz o wspaniałych przygodach, które mu się w ich czasie przytrafiły

Scena V: Wśród pamiątek przyniesionych przez służącego Walery rozpoznaje pukiel włosów Teresy - następuje otwarty konflikt pomiędzy nim a Szarmanckim

Scena VI: Głośny spór przerywa, ciągle cierpiąca na migrenę, Starościna

Scena VII: Szarmancki rozsnuwa nić intrygi - dewaluuje miłość Walerego oraz podpuszcza Starościnę, która deklaruje swoją pomoc w zdobyciu serca Teresy; opowieść Gadulskiej

Scena VIII: Rozmyślania nad szczęśliwym zrządzeniem losu, który zesłał w ich progi Szarmantckiego, który uwolnił ją od realnego zagrożenia, jakim jest postępowy i w ogóle nieobeznany ze światem Walery

Scena IX: Starościna szantażem i groźbą rozwodu wymusza na mężu poparcie dla małżeństwa Teresy z Szarmanckim oraz wybudowanie romantycznej kaskady na miejscu dochodowego młyna

AKT III

Scena I: Teresa jest bardzo przestraszona w związku z konfliktem pomiędzy Walerym a Szarmanckim, próbuje wyjaśnić, skąd ten ostatni posiadł przedmioty opisane w akcie II

Scena II: Rozmowa obojga kochanków

Scena III: Tragiczna dla Walerego wiadomość staje się dla niego rzeczywistością

Scena IV: Podkomorzyna obiecuje wstawiennictwo w sprawie młodych kochanków

Scena V: Jedna z kluczowych scen, w której wywiązuje się dyskurs na tematy polityczne, między innymi konieczność zniesienia wolnej elekcji, odnowienia systemu szkolnictwa; deklaracja Walerego w sprawie posagu dziewczyny

Scena VI: Żądanie Szarmantckiego w sprawie przedślubnej intercyzy

Scena VII: Podkomorzy decyduje się zostać szlachcicem postępowym i obdarza swoich poddanych wolnością

Kompozycja i styl utworu.

Powrót posła jest pierwszą w Polsce realizacją gatunku komedii politycznej, co zostało stwierdzone już we wstępnej części pracy. Autor posługuje się niezwykle sprawnie różnorodnymi technikami oraz środkami artystycznego wyrazu wywołującymi efekt komiczny lub satyryczny. Wątek miłosny pomiędzy dwojgiem młodych ludzi oraz intryga, w którą zostaje on wpleciony jest jedynie pretekstem do swobodnych dywagacji autora na tematy polityczno - społeczne. I właśnie ten aspekt utworu omówię tera, ponieważ uważam, że pojawiająca się plejada postaci zasługuje, co najmniej, na oddzielny akapit. By wymienić w tym miejscu najważniejsze typy bohaterów pojawiające się na scenie dramatu:

1.Bohaterowie pozytywni:

- Podkomorzy, który reprezentuje swoją postawą typ Sarmaty oświeceniowego, którego cechuje pragnienie podporządkowania własnych interesów ogólnemu dobru publicznemu oraz harmonijne łączenie cnót obywatelskich, rodzinnych i gospodarskich

- Walery będący typem światowego obywatela, zatem demokratą, rzecznikiem haseł wolności, równości i braterstwa; jest dobrze wykształcony, co wykorzystuje by realizować się w służbie publicznej

- Podkomorzyna, czyli wzorowa matka - polka, która wychowuje swoje dzieci na obywateli świata, rozumnie i świadomie wspiera swojego męża; kobieta - obywatelka

2. Bohaterowie negatywni:

- Starosta Gadulski, którego określić można mianem typu konserwatywnego Sarmaty; cechuje go czysto handlowe podejście do małżeństwa, przedkładanie prywaty nad interes publiczny, pogarda dla wykształcenia, ślepe przywiązanie do tradycji

- Szarmancki, który bez dwóch zdań reprezentuje, bardzo modny w oświeceniowej literaturze europejskiej, typ fircyka, zatem utracjusza, cynicznego łowcy posagów, lekkoducha i kosmopolity

- Starościna Gadulska to typ żony modnej - damy egzaltowanej, zakochanej we francuskich romansach z najniższej półki oraz zachłyśniętej najtańsza francuszczyzną

Oczywiście zestawienie tej plejady oryginałów nie jest przypadkowe, bowiem już na pierwszy rzut oka wyłonić można wyraźnie kontrastujące ze sobą pary bohaterów. Idąc dalej tym tropem nasuwa się indywidualizacja na poziomie języka postaci, ich świadomości kulturalnej i społecznej oraz potrzeb wzglądem świata i życia codziennego. Chyba nie muszę nikogo uświadamiać, że o niebo pochlebniejszym wizerunkiem obdarzył Niemcewicz tych wszystkich, którzy, de facto, byli nośnikami jego własnych politycznych przekonań i idei reform, które postulował w czasie obrad Sejmu jako poseł inflancki.