Wraz ze schyłkiem starożytności, kiedy nastąpił rozpad cesarstwa Rzymskiego na Wschodniorzysmkie i Zachodniorzymskie w 395 Europa pękła na dwa kręgi kulturowe, z których zachodni posiadał podłoże łacińskie, zaś wschodni greckie. Cesarstwo Wschodniorzymskie zwane później Cesarstwem Bizantyńskim bądź Bizancjum przeżyło zachodnią część o ponad tysiąc lat. Rozbicie na dwa odrębne kręgi wpływów znaczyło się na płaszczyźnie życia kulturalnego, a także w sztuce i twórczości artystycznej, doprowadziło też do rozpadu Kościoła na Kościół obrządku rzymskokatolickiego i prawosławnego. Część krajów europejskich pozostała pod wpływem kultury i religii rzymskokatolickiej, jak na przykład Polska, część zaś przynależeć zaczęła do kręgu wpływów Bizancjum.
Wieki średnie rozpowszechniły w Europie ustrój feudalny (z łaciny feudum - prawo do rzeczy cudzej) opierał się na stałej hierarchicznej zależności tzw. wasalności jednostek od siebie. Sama feudalizacja rozpoczęła się już w starożytności, w średniowieczu zaś bardzo przybrała na sile w okresie od VII do IX wieku, aby swoją klasyczną postać osiągnąć w okresie od wieku X do XIII. Dawny system feudalny polegał na tym, iż władca przydzielał książętom, a później także i szlachcie swoje ziemie w charakterze lenna, ci zaś rozdzielali je pomiędzy swoich zarządców, oni zaś między poszczególnych chłopów. Był to system zdominowany w dużym stopniu prze elementy tradycyjne, ponieważ ta hierarchiczna zależność poszczególnych jednostek dążyła do tego, ażeby władzę sprawowali w niej ludzie szlachetnie urodzeni.
Trwające 10 wieków w Europie (a od X - XV wieku w Polsce) Średniowiecze rozpowszechniło w Europie system feudalny, który w toku swoich przemian spowodował robicie społeczeństwa na odrębne, różniące się pod względem uprzywilejowania, majętności i poziomu edukacji. Ścisła hierarchizacja społeczeństwa na plan pierwszy wysunęła stan rycerski i duchowieństwo, stany niższe stanowiło zaś chłopstwo i mieszczanie. Pomimo tak znacznego rozwarstwienia uniwersalna kultura średniowieczna wraz ze swoimi stałymi motywami i toposami docierała do najdalszych zakątków Europy pozostałych pod wpływem cesarstwa i papiestwa, czego przykładem może być długotrwała obecność w średniowiecznej hagiografii legendy o świętym Aleksym, która przywędrowała nawet do Polski, zaś powstała w piątym wieku naszej ery w Syrii.
Uniwersalizm średniowiecznej kultury stanowił jej charakterystyczną cechę i przejawiał się zwłaszcza w spojrzeniu na świat, pojmowaniu ideałów i sposobie myślenia.
Starano się zapewnić chrześcijańskiemu światu ład i nierozdzielny charakter poprzez zharmonizowanie jego składowych. Poszczególne stany społeczne pełniły przypisane im funkcje i zespolone były adekwatnie do obowiązującej hierarchii, w której najważniejsze i najbardziej zaszczytne miejsce zajmowały w niej stan duchowny i rycerski, stąd symbolami średniowiecza stały się krzyż i miecz.
W takich warunkach gosopodarczo-społeczno-kulturalnych rozwinęła się na całym obszarze Europy kontrolowanym przez papiestwo uniwersalna kultura wieków średnich, gdzie pomimo wielkiej odmienności i odrębności poszczególnych stanów elementy zasadnicze pozostawały wspólne dla wszystkich mieszkańców chrześcijańskiego uniwersum.
Stałe motywy i toposy literackie wędrowały w obrębie całej Europy, co bardzo ułatwiała uniwersalność języka, którym się posługiwano to znaczy łaciny, zaś uniwersalizm jako taki stanowił charakterystyczną cechę tejze kultury i przejawiał się tak w sposobie myślenia o świecie i pojmowania go, jak i w propagowanych ideałach, sztuce, filozofii i nauce.
Chłopi i kolejny, coraz silniej wykształcający się poprzez migrację ludności ze środowisk wiejskich do miast, stan jakim stało się mieszczaństwo stanowili najniższą warstwę społeczną, zaś najwyżej w hierarchii stali duchowni i rycerze. To ich dotyczyła będzie parenetyczna literatura tego okresu, ponieważ to oni potrafią czytać i pisać, a wiec mają dostęp do wiedzy i ksiąg. Znamiennym jest w tym miejscu także fakt, iż główny nurt teologiczno - filozoficzny wieków średnich opierał się na teocentryzmie, zaś Bogu i myśleniu o śmierci podporządkowane było także życie codzienne każdego człowieka, zawieszonego jakby i rozdartego pomiędzy cielesnością i duchowością. O tej drugiej przypominał nieustannie pierwszy z najważniejszych w strukturze feudalnej stanów to znaczy duchowieństwo, wzorem cnót związanych z pierwszą miał być drugi z nich - rycerstwo. Stad krzyż i miecz stały się symbolami epoki.
