Średniowieczna kultura, choć wywodziła się bezpośrednio z antyku, szybko i diametralnie zmieniła swoje oblicze. Jej najbardziej charakterystycznym rysem była wszechobecność religii. Duchowni zajmowali się nauką i edukacją, kształtowali kulturę i decydowali o polityce.
Początki średniowiecznej kultury datuje się na okres rządów Karola Wielkiego. Potężny władca Franków stał się wzorem doskonałego króla, a jego państwo wpływało na kształt kultury europejskiej. Okres rządów Karola Wielkiego to tzw. okres karoliński, odznaczał się on znacznym rozwojem państwa i kultury. Cała Europa mogła poznać historię Franków, (koronacja Karola Wielkiego, traktat w Verdun 843 r.), dzięki odpisom pism (np. roczniki Fudajskie) i utworów literackich, mówiących o tych wydarzeniach. Spisywaniem i kopiowaniem dokumentów zajmowali się mnisi, oni też jako jedyna wykształcona warstwa stanowili ciało doradcze i administracyjne. Karol Wielki popierał struktury kościelne w swoim państwie, wspomagając tym samym rozwój kultury w państwie.
Sztuka była zdominowana przez tematykę religijną, powstawały pieśni religijne, spisywano żywoty świętych, ojcowie kościoła uwieczniali swoje religijno - filozoficzne przemyślenia. Oczywiście cały czas istniał też nurt liryki świeckiej, jednak długo był on zdominowany przez sakralny charakter sztuki.
Sztuka również służyć miała przede wszystkim Bogu, biblijne motywy wydawały się najbardziej godne uwieczniania. Z drugiej strony sakralne malarstwo pozwalało przybliżyć naukę kościoła prostemu ludowi. Większość ludzi, oczywiście nie umiała czytać, Biblia nie była powszechnie dostępna, toteż sceny z kościelnych obrazów służyły edukacji religijnej. Jednocześnie taka wizualizacja wpływała na religijność, prości ludzie potrzebowali naocznych przedstawień.
W muzyce dominował wprowadzony przez papieża Grzegorza VII chorał, zwany od jego imienia gregoriańskim. Tu również dominowała tematyka sakralna, pisano melodie do pieśni religijnych i tekstów modlitewnych, powstawały utwory przeznaczone na konkretne pory dnia i do poszczególnych fragmentów mszy. Rodzi się także świecka muzyka, tworzona przez truwerów i trubadurów. Jej tematyka dotyczy miłości, ale też zwykłych codziennych spraw prostych ludzi.
Średniowieczny teatr rozwijał się powoli i właściwie nie miał nic z antycznej tragedii. Spektakle dotyczyły oczywiście historii biblijnych i apokryficznych. Organizowano proste przedstawienia z okazji świąt liturgicznych jak na przykład: Niedziela Palmowa, Wielki Piątek czy Wielkanoc, odtwarzając stosowne sceny. Aktorami byli wyłącznie mężczyźni, stosowano kostiumy, maski czy elementy scenografii, były to na ogół przedstawienia dość prymitywne, cieszące się jednak dużym powodzeniem wśród ludu.
Wpływ kościoła na państwo i kulturę europejską nasilił się znacznie po powstaniu Państwa kościelnego. Wówczas religia nabierała bardziej jednolitego charakteru i scalała różne państwa. Tak rodził się średniowieczny uniwersalizm, oparty głównie na jedności religii i języka (łacina). Łacina była językiem wspólnym wszystkich ludzi wykształconych, posługiwano się nią we wszystkich pismach, mówiono nią na wszystkich dworach, nauczano w szkołach, po łacinie odbywały się nabożeństwa i prowadzono rozmowy dyplomatyczne. Religia opierała się w znacznej mierze na kulcie świętych. Święci tacy jak św. Franciszek czy św. Wojciech stanowili wzory osobowe godne naśladowania. Ich żywoty obiegły całą Europę, a groby stały się miejscami kultu i celem pielgrzymek.
Edukacja odbywała się oczywiście po łacinie, była to podstawowa umiejętność otwierającą drogę do dalszej nauki i dająca dostęp do wszystkich ksiąg. Nauka miała przebieg dwustopniowy, pierwszy poziom tzw. trivium, obejmowało trzy podstawowe dziedziny nauki: gramatykę, dialektykę i retorykę. Później można było studiować kolejne cztery dyscypliny, tzw. quadrivium, czyli arytmetykę, geometrię, astronomię i muzykę.
Istotną częścią obyczajowości europejskiej była kultura rycerska, również silnie związana z nauką kościoła. Jednym z podstawowych zadań rycerza była obrona wiary. Stąd liczne krucjaty zmierzające do przejęcia Ziemi Świętej z rąk niewiernych. Stąd też wiele walk na tle religijnych, wypraw wojennych w celu nawracania i stąd zakony rycerskie.
Ramy czasowe epok zawsze są umowne i niejednakowe dla różnych obszarów. Do Polski kultura średniowiecznej Europu zaczęła napływać po przyjęciu chrztu przez Mieszka I. Wówczas to do kraju przybyli pierwsi duchowni, zaczęły się pojawiać zakony (benedyktyni w Tyńcu i paulini na Jasnej Górze), którzy wnieśli ze sobą zachodnie wzory, prowadzili też działalność oświatową i kulturalną.
Lata średniowiecza to okres wielu przemian społecznych i kulturowych. To gwałtowne przejście od politeistycznej religii rzymskiej do monoteistycznego chrześcijaństwa, które zdominowało całokształt życia w Europie.
