Jednym z najpopularniejszych gatunków epickich, prozatorskich średniowiecza były kroniki- znane już w starożytności. Ogromną popularność zdobyło także żywotopisarstwo- żywoty świętych (hagiografia) i pieśni o czynach (epos rycerski), legendy. Wszystkie te gatunki reprezentowały istotną funkcję dydaktyczną- ukazywanie odbiorcy wzorców zachowań, życia i śmierci w zgodzie z cnotami wiary chrześcijańskiej.
Kroniki (np. Galla Anonima, "Kronika polska mistrza Wincentego Kadłubka", "Kroniki Królestwa Polskiego" Jana Długosza, a także pomniejsze- np. wielkopolska, krakowska, Kronika Janka z Czarnkowa), roczniki i gesta (opowieści o walecznych, mężnych, cnotliwych czynach) wpisywały się w bogatą tradycję historiograficzną, o starożytnym rodowodzie.
Kronika jest gatunkiem najbardziej rozpowszechnionym. Narracja prowadzona w nich była najczęściej z pozycji świadka, opowiada o przeszłości, komentująca ją nie tylko pod względem faktograficznym, ale i nierzadko moralnym, etycznym. Średniowieczne kroniki często sięgały po legendy (opowieści o Lechu, Popielu czy Kraku), nie waha się przed użyciem fikcji, fantastyki, fragmentów lirycznych. Wpływy literatury parenetycznej wpłynęła także na pierwiastki przedstawiania wzorców osobowych także w kronice, zbliżając ją do epiki rycerskiej. Np. Gall Anonim, żyjący na dworze Bolesława Krzywoustego wychwala w swojej kronice świetnych przodków władcy i samego, młodego króla, który jest ich godnym dziedzicem. Kronika opisywała chronologicznie dzieje państwa. Bardzo często ambicją kronikarzy było wyprowadzanie historii narodu aż od stworzenia świata (ta tendencja raczej w późniejszych epokach, zwłaszcza w baroku).
Pierwocinami kronik były tzw. roczniki- zapiski wykonywane na marginesach świętych ksiąg, psałterzy.
Hagiografia- żywoty świętych - gatunek ten - typowy dla średniowiecza, chociaż utwory o niezwykłych postaciach były znane już wcześniej, charakteryzują się przede wszystkim tematyką- opisują święte życie i męczeńską śmierć jednego ze świętych kościoła katolickiego. Gatunek ten opierał się na ściśle wyznaczonym schemacie, według którego budowała się zarówno fabuła narracyjnej opowieści jak i sama świętość postaci. Opowieść zaczynała się od prologu, w którym autor zwraca się do odbiorców (zwraca to w oczywisty sposób uwagę na dydaktyczną funkcję rozpowszechnianych żywotów świętych, prosząc o przychylność dla autora). Życie bohatera naznaczone było świętością i niezwykłą łaską Pana od samych narodzin. Po prologu następowało więc przedstawienie niezwykłych narodzin świętego, dzieciństwa pełnego niezwykłych wydarzeń, cudów, łask pańskich, jakimi obdarzone było dziecko. Łaski i cnoty wzrastały wraz z samym świętym- opisywała to dalsza część "żywotu". Po cnotliwej młodości dochodziło do ślubu- po którym święty, chcąc zachować łaski Pana, wyrzekał się życia małżeńskiego i składał śluby czystości. Nie mogąc odpowiedni czcić Boga w małżeńskim życiu i wygodach domowych święty odrzuca dobra doczesne i odchodzi z domu. Rozpoczyna się etap ascezy, umartwiania, ubóstwa, ale także wzmożonej łaski Bożej, przejawiającej się w licznych cudach, jakie dokonują się za sprawą świętego. Warunkiem świętości była męczeńska śmierć, która dokładnie opisywana była w końcowych częściach utworu. Konieczne były również potwierdzenia świętości zmarłego, poprzez liczne cuda, jakie dokonywały się po jego śmierci, np. uzdrawiająca moc ciała zmarłego, uzdrowienia po modlitwie od niego o wstawiennictwo, samoczynne bicie dzwonów, światłość, kwiaty, itp.
Z gatunkami hagiograficznymi związane były także legendy, w których natężeniu ulegał pierwiastek fikcyjny, fantastyka, opisy cudownych wydarzeń, stworzeń. Legendy szczególnie opisywały niezwykłe wydarzenia z życia świętych, apostołów itp.
Do epiki zaliczyć trzeba też rozwijający się w średniowieczu epos rycerski, opiewający cnoty rycerza- chrześcijanina. Najlepszym przykładem jest tu "Pieśń o Rolandzie", czy legendy Arturiańskie. Bohaterowi obdarzeni są niezwykłymi zdolnościami- siłą, wiernością, głębią i szczerością uczuć, pełnym poświęceniem dla Króla i Kościoła. Często umierają w obronie władcy lub wiary chrześcijańskiej w walce z niewiernymi. Opowieści te pełne są niezwykłych czynów, przygód, niecodziennych dokonań bohaterów.
Z gatunków lirycznych, najbardziej rozwijają się te, które związane były z liturgią kościoła, a więc hymny- jako pieśni pochwalne na cześć Boga, Maryi, Świętych, wykorzystywane także na użytek czczenia władcy. Charakterystyczne cechą hymnu to zbiorowy podmiot i apostrofy (por. "Bogurodzica"). Rozwijała się także stroficzna pieśń wywodząca się jeszcze z antyku. Tematyka pieśni jest bardzo rozległa, obejmująca także kulturę ludową. Obok więc pieśni religijnych, dworskich i miłosnych, w refreniczną formę pieśni ubierane były także utwory o tematyce biesiadnej, okolicznościowej. Wraz z rozwojem kultury chrześcijańskiej, jej dominacją rośnie także popularność poezji liturgicznej- lirycznych psalmów, a także poezji bardziej refleksyjnej, filozoficznej opierającej się na rozważaniach wątków biblijnych. Do poezji liturgicznej, obok hymnu i psalmu wchodzą także sekwencje i tropy.
Sekwencje, wywodzące się z rytmizowanej, retorycznej prozy, z czasem ewoluowały w wielozwrotkowe pieśni solowe, później także z dodatkiem partii chóralnych. Tropy były raczej krótkimi formami, jednozdaniowymi, były formą chwytu, ozdobnika, barwnej metafory lub innej figury retorycznej, mającej ozdobić tekst liturgiczny. Nie były wplatane w same tekst liturgiczny, wprowadzane były pobocznie, przez drugą osobę.
Do pieśni okolicznościowych zaliczał się także lament - liryka komponowana dla wyrażenia bólu, utwór żałobny opisujący nieszczęście- śmierć ważnej osoby lub inne zło, które spotkało ludzi. Znany jest lament z "Kroniki" Galla Anonima, opisujący ogromną stratę dla narodu polskiego, ból jakim było odejście do wieczności króla Bolesława Chrobrego.
Do ogromnych zmian doszło w zakresie rodzaju dramatycznego. Antyczną, klasyczną formę zastąpiły odmiany dramatu liturgicznego. Najpopularniejszymi gatunkami były misteria i moralitety. Dramaty liturgiczne opierały się na tematach i wątkach zawartych w Nowym Testamencie. Często jednak wprowadzano do niej wątki apokryficzne (spoza liturgii). Najczęstszymi wątkami było narodzenie Chrystusa oraz epizody z Wielkiego Tygodnia, Wjazd do Jerozolimy w Niedzielę Palmową, Męka Pańska, Zmartwychwstanie. Misteria były dramatycznymi przedstawieniami historii biblijnych i apokryficznych traktujących je bardzo swobodnie, luźno przetwarzając poszczególne wątki. Z nich narodziła się tradycja bożonarodzeniowych szopek, jasełek, z nich wywodzą się popularne dzisiaj kolędy. Ludowe przeznaczenie miało wpływ także na fakt, że bardzo szybko misteria przestały posługiwać się obowiązującym w liturgii językiem łacińskim i zaczęły operować językami narodowymi. Najbardziej znanym polskim misterium jest "Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim" Mikołaja z Wilkowiecka z początków XVII wieku. Tekst misterium podzielony był na części, między którymi wprowadzano krótkie satyryczne scenki, mające rozluźnić atmosferę powagi wprowadzanej przez tematykę religijną dramatu.
Moralitet- druga z odmian dramatu liturgicznego jest jednocześnie najbardziej charakterystycznym gatunkiem dramatycznym średniowiecza, którego ogólny zamysł wykorzystywany był później wielokrotnie w kulturze następnych epok. Moralitet opowiadał o walce o duszę człowieka, jaka rozgrywa się między dobrem i złem. Człowiek w swoim życiu musi dokonać między nimi wyboru. Wybór właściwy kończy się dla niego radosną śmiercią i pójściem do raju, zły- śmiercią potępieńca. Bohaterem jest Każdy- Everyman, ogólna idea człowieka. Ów "Każdy" spotyka na swojej życiowej ścieżce Cnoty i Grzechy- przedstawiane alegorycznie, poprzez uosobienia np. chciwości, prawdy, wierności, tchórzostwa itd. Cnoty i Grzechy prowadzą odwieczną walkę o duszę człowieka, jej wynik jest jednocześnie końcem ziemskiej wędrówki Człowieka.
