Romantyzm w Polsce ma swój początek w wydanych w roku 1822 "Balladach i romansach" Adama Mickiewicza. Bez nich zapewne nasza literatura romantyczna wyglądałaby inaczej, a z pewnością mniej dostojnie.
Jak wiemy, cykl "Ballady i romanse" stał się wyrazicielem romantycznej filozofii literatury oraz pewnego typu człowieka. Mickiewicz jako pierwszy dostrzegł i stworzył w nich formę bohatera romantycznego. Pokazał, jak powinna wyglądać poezja romantyczna i co najważniejszego jest właśnie w literaturze. Mickiewicz położył tutaj nacisk na tematykę, która pochodzi głównie z podań i mitów ludowych. Każdy z tych wierszy odwołuje się właśnie do takich źródeł, które w późniejszym czasie stanął się głównym wymogiem takiej poezji.
Rzeczą charakterystyczną jest to, że ballady Mickiewicza skonstruowane są na wzór epickich opowieści, w których najważniejsza jest moralność, uczucia oraz miłość. Z każdego utworu czytelnik może wysnuć jakąś ludową naukę, do których romantycy przykładali duże znaczenie.
Nie ulega wątpliwości, że utwory Mickiewicza zapoczątkowały romantyczną estetykę w polskiej literaturze. Jednak, wykorzystywanie danych elementów w wierszu to jednak za mało, by mówić o manifeście nowej epoki. Ważne jest tu zaplecze ideologiczne, które stało za tą literaturą. Romantyzm był ruchem wymierzonym przeciwko minionej - oświeceniowej epoce - która za główny swój element uważała rozum, któremu romantycy przeciwstawili uczucie i ducha. Oświecenie uważało, że jedynym sposobem obcowania ze światem i jego poznawania są zmysły, racjonalizm. Odrzucali metafizyczną i duchową stronę życia człowieka uważając, że nie jest ona wystarczająco obiektywna i przekłamana. Dlatego też w ich utworach nie odnajdujemy postaci fantastycznych, duchów, rusałek. Inaczej romantycy, dla których głównym elementem poznania stała się dusza i nadprzyrodzone własności umysłu. Uważali, że racjonalny opis człowieka jest niepełny, bo duży wpływ mają również uczucia i namiętności, które determinują działania ludzkie w wielu sferach życia. Dla Mickiewicza człowiek - bohater - był uosobieniem indywidualizmu. Mistyczną jednostką, która może mieć kontakt z siłami nadprzyrodzonymi.
Dlatego też tak chętnie sięgnął on do skarbnicy takich tematów - historii ludowych, w których miał do wyboru całe spektrum wydarzeń i postaci. Mógł odwołując się do nich, stworzyć nowy sposób obrazowania. Uważał, że to właśnie lud jest najbardziej zbliżony do prawdy egzystencji. Oni bowiem - ze swą wiarą w zjawiska nadprzyrodzone, naturę - byli najbardziej etyczną częścią społeczeństwa. Poza tym pamiętali, że przecież człowiek jest częścią przyrody. Wyszedł z jej łona i nigdy nie odszedł od niej za daleko, chociaż klasyczna myśl racjonalistyczna uważała inaczej.
Kiedy przeczytamy chociażby "Romantyczność" zauważymy, że najoryginalniejszym elementem tej poezji jest nowych bohater, później nazwany romantycznym. Charakteryzuje się on zwykle tym, że pochodzi z niższych warstw społecznych, jest nieszczęśliwie zakochany. Podobnie jest w przypadku tej ballady. Mickiewicz przedstawia nam tu osobę Karusi, która lamentuje po utracie kochanka, który zmarł. Z otaczającego tłumu wyróżnia się starzec, który uważa, że dziewczyna jest szalona, bo duchy nie istnieją i ona nie może nic widzieć. Zebrany tłum jednak wierzy jej.
Inne ballady - chociażby "Świtezianka" - odwołują się do motywu etyki ludowej. Zdrada jest tutaj największym wykroczeniem, które karane jest najsurowiej. Tak jest w przypadku młodzieńca, który poprzysiągł miłość pięknej kobiecie, która była rusałką. Kiedy wracał ze spotkania pojawiła mu się inna kobieta, do której zaczął się zbliżać. Kiedy dostrzegł, że to ta sama kobieta wystraszył się. Ale ta nie wybaczyła mu i spotkała go straszna kara.
Taka moralność gdzie zawsze zwycięża dobro, jest charakterystyczna dla ludowych baśni. Taki przykład jest również w balladzie "Lilie". Mamy tu przedstawione miasto, z którego wyruszyły wojska na bitwę. Wtedy podstępnie zostało ono zaatakowane przez nieprzyjaciela, który złamał honorowy zakaz atakowania bezbronnych - zwłaszcza, że w mieście byli starcy, kobiety i dzieci. W prośbach do boga ludność prosiła o śmierć, by nie trafić w sidła wrogów. Bóg zatopił wtedy miasto, a mieszkańców zamienił w rośliny. Kiedy wrodzy żołnierze zaczęli zrywać piękne kwiaty od ich dotyku od razu umierali.
Widzimy więc jak zmienił się świat literatury romantycznej względem dawnej - klasycznej. Zmienili się bohaterowie, sceneria, poglądy, a także przesłanie, które za swój cel postawiło sobie odnowę moralną i duchową Polaków.
