W literaturze romantyzmu często sięgano do problematyki patriotyzmu, z pewnością wiązało się to z niewolą polityczną naszego kraju. Nadzieje związane z odzyskaniem niepodległości i pomocą samego Napoleona okazały się płonne. Jednak nawet takie rozczarowanie nie zdołało ugasić dążeń Polaków o wolność całego narodu. Ludzie, którzy czuli się prawdziwymi Polakami nigdy nie zwątpili oswobodzenie ojczyzny z rąk okrutnych i bezwzględnych zaborców.
W literaturze romantyzmu pojawiały się tematy związane z patriotyzmem narodu polskiego, w ten sposób pobudzano ducha walki o wolność rodaków. Pisarze chętnie sięgali do tematyki związanej z losami narodów, bowiem czuli się prawdziwymi patriotami, którzy zobowiązani są do wypełnienia określonej misji.
Idea prometeizmu w "III części Dziadów"
W literaturze pojawiały się także wzorce osobowe oraz symbole, które pokazywały, na czym polega prawdziwy patriotyzm i bezgraniczne umiłowanie ojczyzny. Jednym z przykładów takich bohaterów jest Konrad z "III części Dziadów".
Kreacja bohatera - Konrad ("III część Dziadów")
Bohater w młodości darzył kobietę żarliwą miłością, jednak nie było mu dane dzielić z nią chwil życia na ziemi. Śmiało można powiedzieć, że była to miłość nieszczęśliwa, która przyniosła ze sobą bolesne cierpienie. Z czasem coraz bardziej wzrastało jego gorące uczucie do ojczyzny. W ten sposób z Gustawa narodził się Konrad. Każdego dnia poznawał, na czym polega w rzeczywistości sens patriotyzmu. Jako poeta sądził, że został obdarzony szczególną wrażliwością, która umożliwiła mu odczuwanie wszystkich cierpień narodu. W ten sposób czuł się wyróżniony spośród społeczeństwa. Był przekonany, że musi spełnić określoną misję wobec swojego narodu. To poezja dawała mu siłę oraz przekonanie, że może stać się przewodnikiem ciemiężonych obywateli. Wierzył w odrodzenie prawdziwego ducha narodu.
Konrad jako jeden z wielu ludzi pozbawionych wolności buntuje się przeciwko niesprawiedliwym cierpieniom rodaków, w kierunku Boga kieruje słowa bluźniercze i oskarżycielskie. Pewnego dnia sam postanawia nawiązać rozmowę z Bogiem, którego prosi o "rząd dusz", dąży do posiadania władzy nad innymi orz kreacji otaczającego świata. Konrad ma żal do Boga, że na świecie, który stworzył brakuje miłości, a zło często odnosi zwycięstwo. Pragnie świata doskonałego, w którym nie ma już miejsca na cierpienia. W jego zamierzeniach jest mobilizacja całego narodu, który musi dążyć do odzyskania niepodległości i osiągnięcia potęgi, której będą zazdrościły inne narody.
Można wysnuć wniosek, że postępowanie Konrada determinuje miłość do ojczyzny. Jednak błędem jest jego postawa wobec Boga, do którego zwraca się on pełen pychy i zawiści, jego słowa obrażają Stwórcę. Konrad swoją postawą nawiązuje do mitologicznego Prometeusza. Prometeusz odważył się ukraść ogień bogom, podarował go ludziom i w ten sposób ułatwił im ziemskie bytowanie. Za popełniony czyn spotkała go straszna kara. Odczuwał przejmujący ból, bowiem przykutego do jednej ze skał w górach Kaukazu nawiedzał wygłodniały sęp, który pożerał mu każdego dnia wątrobę. Wątroba na nowo odrastała, a cierpienie było nie do zniesienia. Prometeusz udowodnił, że los ludzki nie jest mu obojętny. Podobną postawą mógł poszczycić się Konrad, który nie wahał się przeciwstawić samemu Bogu dla dobra narodu. Podobnie jak Prometeusz za swój czyn zostaje surowo ukarany.
Dla romantyków jedną z najważniejszych spraw w życiu był patriotyzm, który wymagał wielkiego poświęcenia i wyrzeczeń w imię dobra ogółu. Był to patriotyzm prometejski, który silnie oddziaływał na obywateli.
Na czym polegał mesjanizm w "III części Dziadów"?
"III część Dziadów" zawiera także idee mesjanistyczne. W myśl mesjanizmu wybrany naród osiągnie zbawienie własne i innych narodów na drodze doświadczanego cierpienia. Naród jest tu przyrównywany do Mesjasza, który pokonując krzyż dostąpi chwały zmartwychwstania. W tym kontekście Polska została określona "Chrystusem narodów".
Mesjanizm objawia się w wizjach ks. Piotra, który dostrzega analogie między Polską a Chrystusem ("Polska Chrystusem narodów"). Natomiast trzech zaborców określają trzy ramiona krzyża. Postawę Piłata przypomina Francja, która nie pomogła Polsce, można powiedzieć, że symbolicznie umyła ręce w obawie przed złymi relacjami z Rosją. Heroda przypomina car ("Tyran wstał - Herod! - Panie, cała Polska młoda Wydana w ręce Heroda."). Prześladowania przypominają słynne zsyłki na Sybir. Wszystkie te porównanie uświadamiają czytelnikowi analogie między Polską a Chrystusem. W widzeniu księdza Piotra można dostrzec przyszłe zmartwychwstanie narodu polskiego. Spadająca z krzyża biała szata okrywa narody, w ten sposób staje się wyraźnym i czytelnym symbolem wolności Polaków, której mogą się od niej uczyć inne narody.
Idee mesjanistyczne spełniały określone funkcje w epoce romantyzmu, miały krzepić i umacniać serca Polaków. W tym kontekście poniesione wyrzeczenia i cierpienia na rzecz ojczyzny miały w przyszłości ("To krzyż, po którym nastąpi zmartwychwstanie").
