Adam Mickiewicz jest jedyny chyba poeta polskiego romantyzmu - poza Słowackim - który stworzył tak spójny i rozbudowany system roli poety i ludu w odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Przedstawiał go chociażby w "Dziadach", kiedy wspominał metaforycznie o Polsce, jako "Chrystusie narodów" i jej roli w wyzwoleniu Europy z pod ucisku. W kontekście tej twórczości bardzo często mówi się o profetyzmie i mesjanizmie poety oraz narodu. Takie tezy postawił również Mickiewicz w innym swym wielkim dziele, a mianowicie "Księgach narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego".

Literatura profetyczna i ogólności pogląd zwany profetyzmem, były w romantyzmie bardzo rozpowszechnione. Wiązało się to głównie z wyzwoleńczą walką narodu i miało dodać otuch walczącym Polakom. Za profetyzm uznaje się pogląd, który mówi o specjalnej roli jednostki lub narodu. Kiedy dostrzega się w ich działaniu specjalne posłannictwo, które ma hacelu dokonać rzeczy wielkich i zmienić istniejący stan rzeczy. Pierwotnie pojecie to związane było z religia i oznaczało dar od Boga, który dostępny był tylko niewielu. Pozwalał na przewidywanie przyszłości, wieszczenia przyszłych wydarzeń. Świetny przykładem tego rodzaju daru jest opisane przez Mickiewicza w "Dziadach" w Widzenie księdza Piotra.

Częstym i nieodłącznie związanym z tym pojęciem terminem jest mesjanizm. Pogląd ten wyrażał przekonanie, że Polska ma do spełnienia wyjątkowe zadanie, jest narodem wybranym, który ma doprowadzić do wyzwolenia wszystkich krajów z obcej niewoli. Mesjanizm nie był tylko właściwy dla literatury polskiej, rozwinął się również w innych krajach. Możemy jednak uznać, że ten polski był najbardziej oryginalny. Jego szczytowa forma rozwinęła się po klęsce powstania listopadowego i był próbą tłumaczenia poniesionych ofiar i cierpień jako niezbędnego warunku do wypełnienia przez naród polski swej szczególnej misji w dziele wyzwolenia i uszczęśliwienia wszystkich narodów Europy.

"Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego" Mickiewicza nie są dziełem stricte literackim. W taki znaczeniu, że jest to raczej traktat polityczny napisany językiem poetyckim, niżeli utwór, który moglibyśmy traktować jako literacki. Dzieło swe poeta podzielił na dwie części, z których pierwsza dotyczy zagadnienia "narodu polskiego", natomiast druga opisuje "pielgrzymstwo polskie". Mimo tego podziału, obydwie części dopełniają się wzajemnie i stanowią jedność estetyczną i ideową.

Pierwszej części swego dzieła nadał Mickiewicz podtytuł "Od początku świata aż do umęczenia narodu polskiego". Omawia w niej poeta aspekt historyczny i dzieje narodu polskiego. Przedstawia go od zarania dziejów, aż po klęskę wielkiego zrywu niepodległościowego - powstania listopad owego. Na tej podstawie buduje on swój własny pogląd historiozoficzny, w którym głównym pojęciem i wartością jest "wolność". Jest ona motorem i niezbędnym ogniwem, które towarzyszy całemu postępowi ludzkości. To "wolność" określa kolejne etapy rozwoju ludzkości. Cała cywilizacja jest budowana na kolejnych etapach i historii wolności, która dała początek całemu procesowi historycznemu i cywilizacyjnemu. Wielkim przełomem, który nastąpił po tych wielkich rządach wolności i dobrego Boga, był akt zła, wojen i niewoli. Nastały czasy silnej i destrukcyjnej władzy, despotycznych władców. Stało się to wtedy, kiedy wiele narodów zostało zniewolonych przez imperium rzymskie, utraciło swe państwa i suwerenność. Wiele lat trwała ta ciemna strona historii ludzkości. Ludzie utracili to, co dla nich było najważniejsze. Zmienił to dopiero Syn Boży, który przybył na ziemię, by nieść dobro, pokój i wolność dla wszystkich uciśnionych. Wraz z Chrystusem nastał czas odnowy i radości. Nie trwało to jednak zbyt długo. Po męczeńskiej śmierci Jezusa, znowu zaczęło się dziać źle. Ponownie ludzie musieli doświadczać ucisku, okrutnego traktowania. Wolność znowu została pokonana. Zdaniem Mickiewicza tylko jeden kraj sprzeciwił się takiej sytuacji i odmówił wstąpienia do kręgu władców występujących przeciwko tej największej i najważniejszej idei - wolności. Tym państwem była oczywiście Polska. Tutaj nadal ludzie żyli w zgodzie, każdy miał prawo do swobody i wolności wyznania. Nie było dyskryminacji, ani wewnętrznej nienawiści. Z tego też względu Polska uznana została przez koronowane głowy Europy za wroga, który nie chce podporządkować się ich poglądom. Do tych państw zaliczył Mickiewicz ówczesnych dominujących władców najsilniejszych państw europejskich. Byli to oczywiście: Rosja, Prusy i Austria. Wydali oni wyrok śmierci na Polskę za to, że nie chciała poprzeć ich działań i podporządkować się ich polityce. Polska zniknęła z map Europy, ale nie nigdy nie umarła. Polacy to naród, któremu wolność jest bardzo droga wartością i nie spocznie dopóty, dopóki jej nie odzyska. Polska to kraj, który da początek ponownej fali wolnościowej w Europie.

W części tej Mickiewicz posłużył się pewnym zabiegiem retorycznym. Zbudował ogromną metaforę współczesnej historii Polski, odwołując się do historycznych wydarzeń związanych z męczeńską śmiercią Jezusa oraz uciskiem imperium rzymskiego. Nie trudno się domyślić, że pod płaszczem imperium rzymskiego i jego działań dławiących wolność poszczególnych narodów, odnaleźć możemy państwa zaborców, którzy rozkradli i podzielili Polskę pomiędzy siebie. Natomiast sama polska zobrazowana tu jest jako Chrystus, który został ukrzyżowany, by kiedyś powstać z martwych i wyswobodzić wszystkich z grzechu i dać wolność. Podobnie Polska - kiedyś powstanie, podniesie się, by zawalczyć o wolność i dać wyzwolenie całej Europie. Dlatego też mowa jest w tym kontekście o tym, że "Polska jest Chrystusem narodów". Mickiewicz te idee przedstawiał także w "Dziadach" - zwłaszcza części III, kiedy to ukazywał księdza Piotra oraz bunt Konrada.

W drugiej części swego dzieła Mickiewicz podejmuje już tematykę współczesną. Skupia się w głównej mierze na emigracji po powstaniu listopadowym. Jednak również w tym przypadku nie jest to zwykły utwór, ale również nosi znamiona religijności. Mickiewicz przedstawia nam środowisko emigracyjne poprzez tworzenie krótkich przypowieści, zbudowanych w nawiązaniu do przypowieści biblijnych. Widzimy tu obraz emigracji, której Mickiewicz oczywiście wytyka wady, których miała bardzo dużo, ale daje się również zauważyć dużą idealizacje tego środowiska. Objawia się to chociażby w sposobie, w jaki poeta pisze o emigracyjnym towarzystwie. Postrzega on je jako Apostołów wolności, którzy mają ją przynieść uciśnionemu krajowi. Pomimo tego, że znajdują się oni na obczyźnie, zostali wygnani z własnego kraju, to nie są oni tułaczami, ale pielgrzymami. Pielgrzymują do "wolności", która jest kresem ich wędrówki. Wtedy wszystkie kraje odzyskają wolność, a Polska będzie ich wybawicielem.

Mickiewicz uważa ponad to, że emigracja jest duchem kraju. To w ludziach drzemie "ojczyzna" i miłość do niej. To właśnie ona - miłość - ma spowodować, że odzyskamy niepodległość, że staniemy się narodem wolnym. Znowu zatryumfuje wolność i nastaną nowe czasy. Historia zatoczy koło i powróci do źródła dobra i nieograniczonej wolności.

Adam Mickiewicz pisząc swe dzieło miał w zamiarze zapewne podniesienie na duchu rodaków, którzy nadal żyli w zniewolonej Polsce. Chciał ich poderwać do walki, pokazać, że taka jest prawidłowość historii, że zatacza ona pewne koła, że jest procesem, w którym na przemian ścierają się siły dobra i zła. W tej chwili czas zła mija i nastąpią dni wolności, trzeba tylko o nią zawalczyć.

"Księgi.." miały być w zamierzeniu Mickiewicza swego rodzaju Biblią, która ma prowadzić lud ku wolności. Kierował ją do rodaków-żołnierzy, którym los Polski leży na sercu, jak pisał: "Czytajcie je, bracia-wiara-żołnierze; a ci, co są między wami starsi, których nazywacie podoficerami, czyli namiestnikami, niech wam objaśniają i wykładają." W taki sposób, wspólnymi siłami doprowadzić można do zwycięstwa Polski i tryumfu wolności.