Jan Kochanowski (1530-1584), poeta uważany za najwybitniejszego reprezentanta poezji humanistycznej Słowiańszczyzny, którego twórczość wpłynęła na rozwój polskiej literatury narodowej. Pochodził ze średnio zamożnej szlachty, studiował w Krakowie i Padwie ( z przerwami na pobyt w Królewcu ) , gdzie zdobywa pozycję jako poeta łaciński. W 1559 roku przebywał w Paryżu, gdzie spotkał się z Ronsardem i jego grupą poetycką Plejadą. Po podziale ojcowizny Kochanowski rozpoczął karierę dworzanina, wiązać się z dworem Tarnowskich, dworem biskupa Filipa Padniewskiego i Jana Firleja. Od 1571 roku przebywał już w Czarnolesie.

Twórcy renesansowi nawiązywali w swoich utworach do kultury antycznej, zwrócili się w stronę tradycji greckiej, rzymskiej i biblijnej. Jan Kochanowski uważany był za najwybitniejszego hellenistę, przełożył III księgę "Iliady", nawiązywał do Horacego i Anakreonta. Nawiązania do antyku w dorobku Kochanowskiego widać choćby w doborze uprawianych gatunków , poeta pisze :

PIEŚŃ - gatunek liryki wywodzący się ze starożytnej greckiej melicznej poezji obrzędowej, pozbawiony wyrazistych wyznaczników kompozycyjnych czy tematycznych. Wysoką rangę poetycką pieśń zawdzięcza twórczości Horacego. Kochanowski nawiązywał do pieśni horacjańskiej. Hymn "Czego chcesz od nas, Panie" jest rodzajem modlitwy do Boga. Poeta składa w imieniu wiernych hołd Stwórcy, by odwdzięczyć się za Jego dobroć. Bóg stworzył świat, który jest najlepszym miejscem bytowania człowieka, który przez to, że jest dziełem Boga, uczestniczy w boskim dziele.

"Pieśń o Fortunie" jest parafrazą ody Horacego. Poeta zawarł w utworze refleksje na temat ludzkiego losu, o którym decyduje bóg, fortuna i czas. A człowiek, zgodnie z zasadami filozofii stoickiej, powinien się poddać tym trzem instancjom.

TREN - gatunek liryczny, poświecony osobie zmarłej utwór poetycki utrzymany w tonie elegijnym, zawierający wspomnienie zmarłego, rozpamiętywanie jego zalet i uczynków, opłakiwanie jego odejścia. Gatunek ukształtował się w starożytnej Grecji ( Simonides, Pindar) , uprawiany w literaturze rzymskiej pod nazwą tristia. Do literatury polskiej gatunek ten wprowadził Kochanowski. "Treny" to słynne dzieło poety poświecone jego zmarłej córce. Cykl 19 utworów napisał poeta po śmierci ukochanej córki Urszulki, która miała być spadkobierczynią jego talentu poetyckiego. Bohaterem "Trenów" jest Urszulka ale też i sam Kochanowski, tematem "Trenów" stają się jego uczucia, bunt, cierpienie. W "Trenie V" Kochanowski zastosował porównanie homeryckie: "jako oliwka mała pod wysokim sadem". "Treny" IX i X stanowią punkt szczytowy, są wyrazem buntu przeciwko Bogu, poczucia niesprawiedliwości. "Tren XIX albo Sen" opisuje sen poety, w którym zjawia się jego zmarła matka z Urszulką na ręku, przynosi ukojenie i stoickie napomnienie: "Ludzkie przygody, ludzkie noś". "Treny" Kochanowskiego są wybitnym osiągnięciem poety, stanowią kunsztowne dzieło, po raz pierwszy w literaturze bohaterem trenu jest dziecko, nie zaś zasłużona osoba, jak władca czy polityk.

FRASZKA- z włoskiego frasca oznacza gałązkę, gatunek liryczny, epigramatyczny utwór poetycki o żartobliwym, często okolicznościowym charakterze, zdarzają się też fraszki refleksyjne i filozoficzne. Twórcą gatunku w literaturze polskiej był Jan Kochanowski. Dawniej fraszka oparta była głównie na dowcipie sytuacyjnym, miała często charakter zabawnej scenki opowiedzianej wierszem, obecnie posługuje się raczej dowcipem językowym nawiązującym do wyrażeń mowy potocznej, a także do frazeologii wyspecjalizowanych stylów językowych. "Fraszki" Kochanowskiego miały różnorodną tematykę; miłosną, patriotyczną, polityczną, refleksyjną, obyczajową. Znajdują w nich odbicie różnorodne nastroje i podglądy na życie ludzkie i świat. Kochanowski przedstawił bujne życie towarzyskie na dworach, a także zacisze w Czarnolesie.

TRAGEDIA- gatunek dramatu antycznego wywodzący się z kultu Dionizosa, w tragedii znajdowało swój wyraz przekonanie starożytnych o fatalizmie losu ludzkiego. Najwybitniejsi twórcy tragedii antycznej to Sofokles, Ajschylos i Eurypides. Tragedia charakteryzowała się stałą strukturą : otwierał ją prolog, potem następował parodos, od trzech do pięciu epeisodionów i stasimonów i w końcu exodos. "Odprawa posłów greckich" Kochanowskiego to pierwszy polski dramat. Jest poprawnie zbudowaną tragedią klasyczną, poeta zachowuje stasimony i epeisodiony, brak jest paradosu i exodusu. Chór pełni rolę opinii publicznej.

SIELANKA- utwór poetycki, zwykle liryczno- opisowy, niekiedy udramatyzowany , o słabo rozwiniętej akcji, przedstawiający w sposób wyidealizowany uroki prostego wiejskiego życia. Gatunek ukształtowany w starożytnej Grecji ( Teokryt, Wergiliusz), spopularyzowany w okresie renesansu. "Pieśń świętojańska o Sobótce" to cykl 12 sielankowo- tanecznych pieśni lirycznych, osnuty wokół ludowego obrzędu związanego z nocą letniego przesilenia Słońca. Kochanowski przedstawił arkadyjski obraz wiejskiego życia.

DIALOG- zespół wzajemnie powiązanych wypowiedzi co najmniej dwóch osób, podstawowa forma podawcza dramatu, służąca budowaniu postaci i fabuły oraz prezentacji czytelnikowi dodatkowych okoliczności, niezbędnych do zrozumienia przedstawianych wydarzeń. Fraszka "Wróżki" jest formą dialogu.

PSALMY- adresowane do Boga pieśni religijne wywodzące się z tradycji judaistycznej, przejęte przez chrześcijaństwo i włączone do liturgii. "Psałterz Dawidów" Jana Kochanowskiego wydany został drukiem w roku 1579. podjecie przekładu psalmów Dawidowych wyrastało z podstawowych tendencji kultury renesansowej. Kochanowski nie przekładał psalmów z oryginału hebrajskiego, tylko z tłumaczenia łacińskiego. Podstawą jego przekładu była parafraza "Psałterza" pióra Buchanana, któremu Kochanowski złożył hołd w łacińskiej fraszce. Kochanowski odrzucił wszelkie alegoryczne i mistyczne komentarze, ograniczył interpretacje mesjanistyczne. Zachował poeta numerację hebrajską psalmów, odrzucając liczbowanie Wulgaty, tj. łacińskiego przekładu Pisma św., przyjętego przez kościół katolicki jako kanoniczny. W "Psałterzu" doszły do głosu zdobyte doświadczenia poetyckie, jeszcze bardziej tu rozwinięte. Cechą szczególną psalmów są poetyckie określenia poety, wkład Kochanowskiego operującego bogactwem epitetów, pięknem języka. "Psałterz" zadedykował Kochanowski Piotrowi Myszkowskiemu. Na wstępie umieścił:

"I wdarłem się na skałę pięknej Kalijopy,

Gdzie dotychczas nie było znaku polskiej stopy."

Motywy antyczne wykorzystane w twórczości Kochanowskiego

ARKADIA- w starożytnej Grecji górski kraj w środkowej części Półwyspu Peloponeskiego, zamieszkiwany przez biednych pasterzy. Według Wergiliusza kraina szczęśliwości, odtąd przedstawiana jako idealny świat pełen ładu, harmonii, zamieszkany przez szczęśliwych ludzi żyjących w zgodzie z naturą. "Pieśń świętojańska o Sobótce" jest nawiązaniem do motywu Arkadii. Kochanowski pochwalił pracę na wsi, życie rodzinne, w zgodzie z naturą, idylliczny obraz życia wiejskiego, które wymaga trudów, ale przynosi szczęście ludziom i beztroski byt. Wieś to Arkadia. Panna XII śpiewa:

"Wsi spokojna, wsi wesoła,

Który głos twej chwale zdoła ?

Kto twe wczasy, kto pożytki

Może wspomnieć zaraz wszytki ?"

Wieś zestala ukazana jako miejsce zupełnie bezpieczne i spokojne, przynoszące ludziom wiele korzyści.

We fraszce "Na dom w Czarnolesie" Kochanowski chwali dom jako jedna z najważniejszych wartości w życiu. Dom jawi się jako Arkadia spokoju i radości.

EXEGI MONUMENTUM AERE PERRENIUS…- "Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu…" wiersz Horacego, w którym autor przypisał sobie rolę w twórczości lirycznej i sławi swój talent. Kochanowski w pieśni "Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony" zgodnie z duchem renesansowego humanizmu docenia własny talent i przedstawia siebie jako twórcę wybitnego, który przetrwa w pamięci potomnych dzięki swojej niepowtarzalnej twórczości. Wymienia różne narody, które będą znać jego utwory :

"O mnie Moskwa i będą wiedzieć Tatarowie,

I różnego mieszkańcy świata Anglikowie;

Mnie Niemiec i waleczny Hiszpan , mnie poznają,

Którzy głęboki strumień Tybrowy pijają."

Pieśni jest parafrazą pieśni Horacego, oparta jest na niezwykłym koncepcie dwoistości natury poety. Jest on złożony z natury śmiertelnej i nieśmiertelnej. To, co w poecie nieśmiertelne, podobne jest do ptaka, twórca podobnie jak on wzlatuje ponad świat. Utwór przekazuje świadomość własnej wartości Kochanowskiego jako poety.

Kochanowski realizował w swoich utworach słowa Terencjusza: "człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce" i horacjańskie "carpe diem". We fraszce "Do gór i lasów" ukazał wizerunek człowieka, który żyje aktywnie i zgodnie z epikurejska zasadą "chwytaj dzień". Echa filozofii Epikura odnajdujemy w pieśni "Miło szaleć, kiedy czas po temu". Utwór jest hymnem do radości. Kochanowski przekonuje, że trzeba się bawić, cieszyć życiem "kiedy czas po temu". W pieśni "Chcemy być sobie radzi" poeta wzywa do zabawy, ale napomina żeby zachować też spokój, bo nie wiadomo co przyniesie los.

Kochanowski również w "Trenach" wykorzystał doskonalą znajomość antyku. Przywoływał imiona sławnych starożytnych osób, symbolikę mitologiczną. Jan z Czarnolasu jest jednym z najwybitniejszych polskich poetów, który nadał polskiej literaturze rangę europejską.