DIALOG - często wykorzystywany był w twórczości przez Mikołaja Reja. Był to utwór mający wyodrębnione w swojej formie j wypowiedzi przynajmniej dwóch postaci. Nie można jednak nazywać dialogu utworem dramatycznym, czy scenicznym. Ten gatunek kształtował się na pograniczu literatury pięknej i powiastek, dzieł filozoficznych, gdzie ważny był dyskurs. W renesansie przenikały się dwie tradycję pisania dialogu. Jeden to właśnie w duchu platońskim dialog proza, drugi to średniowieczny dialog wierszowany. Oba te odmiany przysłużyły się znacznie dla publicystów i pisarzy wieku szesnastego, którzy poprzez nie wykładali swoje poglądy polityczne, oraz w dużej mierze dotyczące obyczajów i religii.
FRASZKA - z włoskiego "gałązka" najlepiej jest reprezentowana poprzez dzieło Jana Kochanowskiego, który wyniósł je na wyżyny sztuki literackiej. Poruszają one zarówno tematy frywolne będąc tym samym żartami, wesołymi obrazkami z dworskiego życia, stanowią miłosne, szczere lub tylko konwencjonalne wyznania, ale i pokazują życie spokojne, toczące się na wsi, wedle Boskich przykazań, pojawiają się tez takie o tematach filozoficznych, starające się oddać poglądy poety na świat, śmierć, boskie rządy. Niektóre pisane są wyszukanym i patetycznym językiem, inne zawierają wiele rubasznego, a nawet wulgarnego słownictwa. Ta różnorodność tematyczne nie pokrywa się z obiegowym sądem, że fraszka musi być utworem żartobliwym. Najlepszym jej wyznacznikiem gatunkowym jest akurat w jej przypadku rozmiar, najczęściej zawężony do kilku, kilkunastu wersów.
PIEŚŃ - jako utwór przeznaczony do śpiewania, już w starożytnych czasach była rozumiana tylko konwencjonalne. Owszem na początku formowania się literatury większość wierszy śpiewano, wykonując nawet do nich układy taneczne, jednak z czasem porzucono takie formy, i pieśń została użyta już tylko jako nazwa tożsama z określeniami, wiersz, liryka, poezja. To co pozostało jednak z wokalnej tradycji pieśni, jeszcze w utworach Kochanowskiego da się wychwycić. Była to mianowicie skłonność do powtórzeń, budowanie zdań w miarę prosty, o uporządkowanej składni. Także rymy w pieśniach, nie mogły być okalające, lecz jedynie parzyste. Często w pieśniach spotykamy anafory, a nawet powtórzenia w początkowych strofach tych samych zdań. Polskie znaczenie słowa pieśń prowadzi nas ku ich funkcją, mającym na celu Głoszenie, "opiewanie" właśnie różnych wartości, postaci, wydarzeń. Pieśni stąd można dzielić na obywatelskie, obyczajowe, moralizatorskie i dydaktyczne, biesiadne, oraz miłosne.
TREN - jego wyznaczniki możemy odnaleźć w poezji funeralnej, czyli żałobnej pisanej starożytnego Rzymu. Nie można powiedzieć jednak by starożytne "epicedia" były cyklicznymi zbiorami utworów jak ma to miejsce u Kochanowskiego, gdyż ten gatunek literacki zrealizowany został w sumie głównie dzięki niemu na gruncie polskim. Wykryć można jednak u Kochanowskiego wszystkie jego elementy. Tak wiec pierwsze treny ukazują wielkość straty jakiej doświadczyli po śmierci dziecka rodzice, bowiem i postać matki jest ważna w tym przypadku, następuje w kolejności pochwała zmarłego, okazywaniu straty służą treny siódmy i ósmy, o napomnieniu mówi dziewiąty, żal jest tematem czternastego, zaś dwa przedostatnie o tematyce biblijnej, prowadzą do zamykającego cykl "Trenu XIX" mającego charakter konsolacyjny, czyli będący pocieszeniem dla żywych. W trenie występowały najczęściej trzy postaci, napominającego, napominanego i zmarłego, czyli poety tworzącego je, opłakujących bliskich, oraz osoby zmarłej.
SIELANKA - określa czasami utwory różniące się zarówno ujęciem tematu jak i samą jego realizacja. Warto jednak wiedzieć, ze istnieją różne modele poetyckie tego gatunku, wyrastające z różnych źródeł, dlatego tez chciałbym je pokrótce przedstawić i scharakteryzować. Sielanka, znana również pod nazwą bukoliki, bądź eklogi, to gatunek wywodzący się jeszcze z antycznej poetyki literatury pastoralnej. W jej obrębie da się zaznaczyć dwa jej typy. Jeden stworzony przez Teokryta stanowił realistyczne przedstawienie jakiejś sceny rodzajowej, drugi w ujęciu Wergiliusza opierał się o pełną konwencji alegorię mającą miejsce w wyidealizowanej krainie szczęśliwości - mitycznej Arkadii. Byłą ona zamieszkała przez pasterzy, radosnych rolników, wąsatych myśliwych, którzy wszyscy wiedli spokojny i niczym niezmącony żywot, kierując się prawami natury, która ich otaczała. Konstrukcja sielanki opiera się o dwie płaszczyzny. Pierwsza to opis sytuacji, wprowadzający czytelnika w świat liryku, druga stanowi zaprezentowanie słów postaci mówiących w niej, są to zazwyczaj pieśni śpiewane przez pasterzy i pasterki, a także rozmowy dotyczące spraw dla nich codziennych, ale również i estetycznych sporów.
