Wolność oznacza brak przymusu, sytuację w której możemy dokonywać wyborów spośród wszystkich dostępnych opcji.
Wolność może oznaczać brak osobistego zniewolenia ale może oznaczać brak ograniczeń ze strony władz (wolność słowa, wolność prasy, wolność zgromadzeń) i innych jednostek (szkoła, rodzina), a także zwyczajów społecznych i warunków naturalnych.
Politycznie pojmowaną wolność dzieli się często na wolność od i wolność do. Wolność od (wolność negatywna) oznacza brak przymusu (wolność od prześladowań, wolność od strachu, wolność od głodu), wolność do (czy też prawo do; wolność pozytywna) natomiast rzeczywistą możliwość podejmowania wyborów.
Do tradycyjnych wolności politycznych należą m.in.
wolność prasy
wolność słowa
wolność religijna
Wolność jest ważnym problemem filozoficznym. wszechmocnym Bogiem.
Skinner, twórca behawioryzmu wolność zdefiniował jako możliwość osiągania pozytywnych bodźców przez dany organizm (według encyklopedii Wikipedia).
Temat wolności był poruszany przez literaturę w różnych epokach. Również w okresie renesansu twórcy podjęli motyw wolności.
1) Jan Kochanowski podejmował w swojej twórczości literackiej zagadnienia wychowawcze i umoralniające w stosunku do współobywateli. Nurt twórczości okolicznościowo- politycznej przewijający się przez całą twórczość poety pozwala odczytać jego stanowisko wobec centralnych problemów epoki: wobec programu egzekucji praw i reformy kościoła, wobec zagadnień związanych z wojną, z obrona granic, wobec ustroju politycznego Polski i kierunku polityki królewskiej. Nurtował Kochanowskiego problem moralno-politycznej postawy człowieka i jego odpowiedzialności za swoje postępowanie, problem stosunku do zbiorowości i obowiązków wobec niej, problem aktywnej i biernej postawy obywatela wobec interesów ojczyzny. W "Pieśni o spustoszeniu Podola przez Tatarów" nawiązał do wydarzeń, związanych z napadem Tatarów na Podole w 1575 roku. Kochanowski apeluje do obywateli, aby porzucili wygodne życie i pomyśleli o własnym bezpieczeństwie. Poeta krytykował szlachtę za zgnuśnienie i dbanie o własne korzyści. Domagał się utworzenia zaciężnego wojska, które będzie bronić granic kraju. A gdyby wojsko nie sprostało zadaniu, wtedy trzeba samemu walczyć:
"Skujmy talerze na talary skujmy,
A żołnierzowi pieniądze gotujmy ! (…)
Dajmy, a naprzód dajmy ! Sami siebie
Ku gwałtowniejszej chowajmy potrzebie".
Opisując prymitywizm przeciwnika podkreślił Kochanowski tym większą hańbę klęski, odwoływał się do narodowego honoru, grożąc przyszłymi niebezpieczeństwami. Agituje do natychmiastowego działania. W utworze poeta wzywa do otrząśnięcia się z bierności, apeluje o gotowość do obrony granic. Pieśń kończy przestrogą pełna ironii:
"Cieszy mię ten rym: Polak mądry po szkodzie
Lecz jeśli prawda i z tego nas zbodzie,
Nową przypowieść Polak sobie kupi,
Że i przed szkodą, i po szkodzie głupi".
Podobną problematykę podejmuje Kochanowski w pieśni "O dobrej sławie", w której wyraża przekonanie, że człowiek został wybrany przez Boga i powinien zrobić coś ważnego dla ogółu. Służba dla ojczyzny jest najważniejszym obowiązkiem każdego obywatela, zapewnia człowiekowi pośmiertną sławę. Trzeba "szczepić dobre obyczaje", każdy na swoja miarę : "Służmy poczciwej sławie, a jako kto może, / Niech pożytku spólnego pomoże."
Wyrazem patriotycznej postawy Kochanowskiego jest "Odprawa posłów greckich". Treść utworu zaczerpnięta jest z mitologii i przedstawia jeden z epizodów wojny trojańskiej. Troja jest jednak tylko przenośnią Rzeczypospolitej, poprzez nią i jej społeczeństwo poeta potępił prywatę , przekupstwo, egoizm, brak zainteresowania sprawami ojczyzny. Chciał uświadomić rodakom, że to wszystko prowadzi do upadku państwa. bohaterem pozytywnym w utworze jest Antenor, prawy człowiek, który troszczy się o losy swego kraju. Chce ratować ojczyznę, wyznaje, że tylko dobro państwa będzie miał na względzie. Jest patriotą, chce uchronić społeczeństwo przed wojną, przestrzega przed jej zgubnymi skutkami.
2) Piotr Skarga w "Kazaniach sejmowych" wyraził pogląd, że tylko przywrócenie jedności wiary może zapewnić pomyślny rozwój państwa polskiego. Pragnął wzmocnienia władzy królewskiej i odbudowania cnót obywatelskich. Skarga przytoczył argumenty przemawiające za zgodą w państwie: wiara w jednego Boga, podleganie wspólnemu władcy. Ukazał groźne konsekwencje wynikające z niezgody: kłótnie na sejmach mogą przerodzić się w wojny domowe, te zaś wtedy zostaną wykorzystane przez nieprzyjaciół Polski. Skarga rozwija myśl, że podstawę potęgi państwa stanowi jedność wiary oraz poszanowanie dla jej kapłanów. Wiarą tą powinno być podporządkowane papieżowi chrześcijaństwo. Autor wskazał, że prawa królewskie i Rzeczypospolitej powinny mieć na uwadze dobro obywateli oraz interes państwa, o przydatności praw decyduje także sprężysta egzekucja wyroków. W rzeczpospolitej jednak urzędnicy nie bronią w należyty sposób powagi praw oraz nie przestrzegają ich realizacji. Prawa ludzkie nie mogą stać w sprzeczności z prawami boskimi. Skargę oburzała nietykalność osobista szlachty , umożliwiająca jej bezkarne łamanie prawa. Żądał zaostrzenia odpowiedzialności karnej. Pisał też o ciężkiej doli chłopów, postulował zniesienie sądownictwa patrymonialnego i zapewnienia chłopom apelacji do sądów królewskich.
3) Andrzej Frycz Modrzewski przedstawił w "O poprawie Rzeczypospolitej" program przebudowy państwa. Postulował konieczność wprowadzenia jednakowego prawa dla wszystkich obywateli, wydania nowego kodeksu prawnego. Domagał się umocnienia kraju i utworzenia wojska zaciężnego, na którego utrzymanie płaciliby wszyscy oprócz chłopów. Żądał rozdzielenia polityki państwa od polityki Kościoła i uniezależnienia od papieża. Wychowanie młodzieży chciał oddać w ręce państwa.
4) Hugo Kołłątaj żądał dziedziczności tronu i zniesienia liberum veto. Domagał się praw dla mieszczan i chłopów, protestował przeciwko tragicznej sytuacji chłopów, chciał dla nich wolności osobistej.
5) Adam Mickiewicz w "Konradzie Wallenrodzie" ukazał obowiązek wobec ojczyzny, której należy się poświęcić. Ukazał tragizm narodu i jego obywateli, usiłujących wałczyć o wolność ojczyzny. Przedstawił apel do walki i zemsty wobec zaborców i przekonanie, że nieprzeciętna jednostka może odegrać istotną rolę w dziejach narodu.
Juliusz Słowacki w "Kordianie" poruszył problem walki narodowyzwoleńczej. Poeta chciał dać odpowiedź na pytanie, dlaczego powstanie listopadowe upadło. Przyczyn klęski powstania upatrywał w nieudolności przywódców, w klasowej polityce obozu rządowego, niewłaściwej postawie spiskowców, ich niedojrzałości moralnej i w braku określonego programu działania.
6) Tadeusz Borowski jest jednym z najwybitniejszych pisarzy mierzących się z problematyką obozową, wojennym czasem i jego wpływem na ludzką psychikę. W opowiadaniach wyraził przekonanie, że skutki wojny przerażają ogromnym spustoszeniem moralnym i duchowym człowieka. Obóz przedstawił jako miejsce, w którym nie ma litości i miłości, a jest fałsz, kłamstwo i zakłamanie. Jednak w obozie można żyć, bo człowiek już się przyzwyczaił do praw rządzących obozowym życie, a zdrada i fałsz już nie są mu obce. Walkę o byt wygrywa ten, kto potrafi zapomnieć o zasadach moralnych i jest obojętny na czyjeś cierpienie. Borowski nie demonizuje zła, podkreśla jego zwyczajność. Większość bohaterów "Opowiadań" utożsamia się i akceptuje prawa obowiązujące w obozowym świecie. Borowski przypomina jak często w dziejach cywilizacji jej osiągnięcia polegały na zniewoleniu jednostki. Rozważa, iż rzeczywistość powojenna wydaje się poniekąd przedłużeniem obozowego porządku. Autor podjął również polemikę ze światopoglądem i konwencjami literackimi prozy podejmującej tematykę lagrową. Podkreślił bezradność kodów kultury.
