Za największego poetę renesansowego w Polsce uważa się Jana Kochanowskiego, przedstawiającego pewien ideał ludzkiego życia. Wskazywał na wiejski spokój, jako najwyższą wartość. Tam nade wszystko inne ceniono prawdziwą wolność. Nie dbano o bogactwa i sławę, a jedynie o to, by starczyło pożywienia na co dzień i aby każdy miał dach nad głową. Tam też każdy człowiek wybierał pracę dla siebie - bez przymusów i cudzego dowodzenia.

Jednym z pisarzy, którzy w taki właśnie sposób ukazywali idealnego mieszkańca wsi, był Rej. Według niego każdy prawdziwy Polak musi posiadać duże, zadbane gospodarstwo i dobrze na nim pracować. Taki wzorzec został przez Reja przedstawiony w "Żywocie człowieka poćciwego". Bohater tego dzieła, właściciel ziemski, miał kilka priorytetów. Kochał całą swą rodzinę, dobrze gospodarował, potrafił zaplanować wszystkie roboty w polu ze sporym wyprzedzeniem, jego spiżarnie zawsze były pełne zapasów na zimę. Taki człowiek kochał swą ziemię, zawsze postępował tak, by rodziła i nie marnowała się. Był także bardzo pobożnym, umiejętnie wykorzystującym to, co dostał w bogatych darach boskich. Nie czuł strachu przed śmiercią, ponieważ była ona naturalną koleją rzeczy. Szacunek był według niego stosunkiem należnym wszystkim domownikom, nie wyłączając służących.

W renesansie istniało wiele form patrzenia na drugiego człowieka i jego naturę. Wielu twórców chciało przekazać własne pomysły dotyczące patrzenia na ludzi, zatem powstawały coraz to nowsze idee, z których można było czerpać wzór dla siebie. Nie było jednej ustalonej koncepcji, ale wszyscy mogli wybrać swoją życiową ścieżkę. Można było stać się ziemskim właścicielem i prowadzić pracowite, ale za to bardzo piękne i spokojne życie. Można było także zostać na królewskim dworze i służyć władcy swą rada i umysłem. Kto został obdarzony talentem i pewnymi zasobami finansowymi, mógł wyjechać, kształcić się za granicami kraju, a nawet stać się artystą. Renesans pod względem wyboru dawał więc ludziom spora dowolność.

Temat: "Żywot człowieka poćciwego" Mikołaj Rej. Ideały szlacheckie i ziemiańskie.

Utwór przedstawiony w temacie pracy to jedna z części większego dzieła zatytułowanego "Zwierciadło".

Zawarte zostały w nim rozmyślania dotyczące szlacheckiego życia od momentu narodzenia, aż po śmierć. Autor opisuje główne zasady edukowania i wychowywania pociech szlacheckich, a także dalsze obowiązki dorosłych już przedstawicieli szlachty , jak i nad ich starością.

Rozmyślając na tematy edukacyjne, Rej stwierdza, że niektóre przedmioty są mniej wartościowe, nieprzydatne w życiu, jak lekcje gramatyki, logiki, arytmetyki, retoryki, astronomii itp.

Rej uważał, iż dużo bardziej cenna jest znajomość zasad dobrego wychowania, umiejętność praktycznego życia i rzemiosło w ręku (umiejętności fechtunku, snycerstwa, złotnictwa, tańca i śpiewu). Za najważniejsze cechy Rej uznawał poczucie sprawiedliwości, stałości, roztropności, stateczności, rozwagi.

Szlachcic prawdziwy, był według tego autora osobą prowadzącą życie, będące wzorem dla innych, a nie przywłaszczanie sobie kolejnych stopni szlachectwa, bez względu na zasługi. Pisarz wytknął też szlachcie wady, a przede wszystkim pychę, która prowadzi do zachowań haniebnych i złych.

Rej uwielbiał życie i pracę na polskiej wsi, znał je od podszewki i bardzo chętnie opisywał. Dokładnie przytaczał, co robi się w danych okresach roku i co daje jakie korzyści. Proponował uprawę koło domów sadów owocowych i ogrodów warzywnych, aby żadne pożywienie nie skończyło się w danym domu przed końcem roku. Zainteresowanie Reja pracą w polu ujawnia się nawet w warstwie językowej jego dzieł, kiedy wymieniając poszczególne rodzaje roślin, jaki dobrze uprawiać koło domu, używa samych zdrobnień - mówi więc o wineczku, ogóreczku, majoraniku, orzeszkach, śliweczkach, syrczkach itp.

W zimie Rej proponuje oddać się odpoczynkowi i regenerować swe siły wśród członków rodziny oraz znajomych. Proponuje urządzanie zabaw, polowań, łowienia ryb, czyli wszystkiego, co poza odpoczynkiem ma też pewne pożytki. Nieobce są mu także troski o finanse, stąd radzi handlować zbożem, skupować zawsze taniej, a odsprzedawać dużo drożej, poza granicami swej wsi.

Bardzo ciekawi sposób patrzenia Reja na obowiązki wobec Ojczyzny. Uważał, że odsłużenie jakiegoś czasu w wojsku jest bardzo wskazane, ale bardziej ze względu charakter, niż dla dobra kraju. Tak samo niezbyt wysoko wyceniał pożytek urzędów publicznych. Największym szacunkiem darzył posłów ziemskich, ponieważ mieli oni za zadanie pilnowanie przywilejów szlachty.

Wzorzec szlachty-ziemiaństwa to nie ideał bez wad. Autor nie pisze zbyt wiele o wykształceniu, tak potrzebnym ludziom wyższego stanu. Nie przekonuje też idea obowiązków wobec Ojczyzny, co bardzo smutne i sprawia wrażenie pewnego niedopatrzenia przez autora.

SATYRY - to utwory, które są wyrażają krytyczne nastawienie autora do komentowanych zjawisk; ośmieszają pewne zjawiska i ludzkie wady, a także społeczne stosunki;

"Krótka rozprawa pomiędzy (...) Panem, Wójtem a Plebanem" Mikołaja Reja, przywodzi na myśl dialogowe utwory, powstające w wiekach średnich, jest to jednak dzieło całkowicie renesansowe i świeckie, prezentujące popularne także i w opisywanej epoce gatunki dialogowe; Przedstawiona zostaje tu rozmowa przedstawicieli głównych polskich stanów, czyli duchownego, szlachcica i chłopa. Rej za cel postawił sobie skrytykowanie duchownego. Zarzuca kapłanowi handlowanie odpustami, kłamstwo, nadmierne picie, nieumiarkowanie w jedzeniu, chciwość. Szlachta także nie wykręca się od tej krytyki - mówi się o jej przekupstwie, egoizmie, życiu nad stan, obżarstwie.

Chłopi są zaś przedstawiani jako główni poszkodowani, którzy znosić muszą wszelkie naciski ze strony wyższych stanów. Rej ukazuje tu napięcia i konflikty mające miejsce w Polsce jego okresu.

FRASZKI (z włoskiego frasci- gałązki) krótkie utwory wierszowane, żartobliwe odmiany epigramatów; nazwa ta została wprowadzona przez Jana Kochanowskiego, który tego typu utwory pisywał przez całe swoje życie. Były nimi króciutkie wierszyki dotyczące tematów polityki, satyry, przyrody. Ich forma: -jedne długie, -drugie krótkie(epigramatyczne), -opisowe- ilustrujące, -wyznaniowe, -udramatyzowane;

Żartobliwość i refleksyjność - jakie było nastawienie dotyczące świata, zawarte w zbiorach fraszek, które napisał Jan Kochanowski?

Kochanowski akcentował cudowność otaczającej człowieka przyrody, ludzkich ciał, wielkich, głębokich i szczerych uczuć, uroki zabaw i flirtów - tym samym opowiadał się za przeżywaniem życia we wszystkich jego aspektach. W utworach zawarł także refleksję dotyczącą życia i jego ulotności, co przekonywało go do konieczności przeżywania prawdziwie każdego dnia. Kochanowskie wskazywał również na fakt, iż należy nie kierować się w życiu także innymi ludźmi. Całe bogactwa świata i wielka sława nie są najważniejsze - liczy się samo życie.

Wstępem do zbioru fraszek jest jedna z nich, w której autor zapowiada tematykę następnych - mów, że będą one pełne radości, śmiechu, żartów i tańca oraz biesiady. We fraszce, w której autor mówi do Firleja, swego opiekuna, prosi go o dalszą pomoc i pobłażanie; w innej Kochanowski mocno krytykuje kler i jego nieprzyzwoite życie; kolejny utwór zawiera apostrofę do rodzinnych lasów i gór, które towarzyszyły jego dorastaniu i były świadkiem wielu ważnych wydarzeń w jego życiu - poeta dochodzi w niej do wniosków, że całe ludzkie życie podzielone jest na pewne okresy i każdy z nich trzeba maksymalnie wykorzystać; kolejna fraszka, na którą warto zwrócić uwagę, nosi tytuł "Raki". To przewrotny tekst, w którym ukazana zostaje prawdziwa, według autora, natura kobiet. Przy zwykłym czytaniu mamy obraz cnotliwych, wiernych, bezinteresownych niewiast. Natomiast przy czytaniu od końca dochodzimy do treści przeciwnych, ukazujących bohaterki w bardzo złym świetle; w utworze opiewającym zalety lipy, ulubionego drzewa poety w jego Czarnolesie, poznajemy dobre strony posiadania sadów i ogrodów; w utworze przedstawiającym miłość, poeta przekonuje, iż nie ma możliwości ucieczki przed uczuciem, które dopada zawsze w najmniej spodziewanym momencie.

PIEŚNI - wykształciły się w czasach starożytnych i od momentu powstania odznaczały się dźwięcznością, posiadaniem pewnej melodii i układem zwrotek, które sugerowały utwór do śpiewania; pieśni miały wiele kręgów tematycznych: -miłosny, -powitalny, -pochwalny,-żartobliwy i lamentacyjny, -patriotyczny i obywatelski, -filozoficzny, - refleksyjny.

Jakie były nawiązania do czasów antycznych w pieśniach Jana Kochanowskiego?

Nawiązania do: 1.Gatunku, 2.Epikureizmu i stoicyzmu, 3. Pojęcia twórcy, na kształt boskiego wybrańca, który miał zapewniony, dzięki talentowi, nieśmiertelny i wieczny podziw, 4. pojęcia virtum, czyli nieporuszonej cnoty - życia tzw. " dobrego męża", które było jak dzieło sztuki - pokazywało mądrość, uczciwość, zalety obywatelskie i patriotyczne, piękno, wykwint i umiar.

"IX PIEŚŃ" jest utworem filozoficzno- refleksyjnym, przedstawiającym wzór renesansowego człowieka. Jest to także wprowadzenie w radosny, pełen zabawy i chęci towarzyszenia innym nastrój. Ludzie nie mogą przewidzieć, co będzie się z nimi działo za jakiś czas, więc nie powinni w ogóle się tym przejmować. Należy patrzeć na to, co się dzieje ze spokojem stoików. Kochanowski odwołuje się do pojęcia statecznego szczęścia, dzięki któremu zachowuje się prawdziwa radość w życiu;

W kolejnej pieśni zawarte zostały przez poetę pochwały cnót, ceni się prawość życia i tak zwaną "dobrą myśl ", a więc pogodę ducha, towarzyszącą ludziom w epoce odrodzenia;

XII PIESŃ Jest patriotycznym apelem do obywateli - mówi się w nim o tym, że obowiązek względem Ojczyzny jest podstawowym obowiązkiem każdego człowieka i powinien on go spełniać na każdym kroku swego życia, wtedy zyska u swoich potomnych prawdziwe poszanowanie.

"IXI PIEŚŃ" w tym utworze Jan Kochanowski wskazuje na te aspekty życia, które mogą posłużyć ludziom do sięgnięcia przez nich po prawdziwą i szlachetną sławę. Trzeba się o nią jednak bardzo starać, bo zdobycie jej wcale nie jest łatwe. Nie można jednak przekraczać w tym celu żadnych granic, bo to stałoby się już sprzeniewierzeniem. Szczęście jest bowiem możliwe tylko w przypadku posiadania czystości w sumieniu. To zmusza do umiarów i zachowania spokoju w różnych sytuacjach.

"Świętojańska pieśń" (Sobótka) - to pochwała wiejskiego życia i mieszkańców wsi. Podkreślone zostają tutaj przyjemne aspekty wiejskiego żywota. Takie miejsce może dać człowiekowi szczęście i spokój. Pieśń tego typu możemy nazwać konwencjonalną sielanką.

"XXIV PIEŚŃ" to nawiązanie do twórczości Horacego. Kochanowski porównuje się do wielkiego, antycznego poety, ponieważ ma świadomość swego talentu, oraz roli, jaką odgrywa on w rozwoju krajowej literatury. Dużą część tej pieśni zajmują rozważania dotyczące sztuki. Kochanowski stwierdza także, że artysta to człowiek o dwóch duszach, z których jedna jest codzienna, zaś druga wynosi go na twórcze wyżyny.

W pieśni V, mówiącej o tym, jak zostało spustoszone Podole, zawarta jest bardzo duża dawka patriotycznego myślenia - jest to bardzo piękne wyrażenie miłości ku Ojczyźnie. Poczucie bezsilności wiąże się z głęboką krytyką szlachty, zapominającej o swoich zobowiązaniach względem kraju. Kochanowski wysnuwa smutne wnioski, że jego rodacy nie uczą się nawet na własnych błędach...

TRENY - to inaczej lamenty, żale, epitafia; należą do gatunków funeralnych. Posiadają pewną stałą kompozycję: - chwalą cnoty i zalety zmarłego, - ujawniają wielkość poniesionej za jego sprawą straty, - demonstrują żal, - pocieszają, - napominają . Treny zostały napisane przez Kochanowskiego, kiedy nagle zmarła Urszula, jego córeczka. Na cały cykl składało się dziewiętnaście wierszy. To bardzo osobiste, można nawet powiedzieć, że autobiograficzne dzieło artysty. Zawiera cały jego ból, żale, smutki. Poeta i jego wewnętrzne przeżycia stają się głównymi bohaterami rozważań, zawartych w kolejnych utworach. Strata córki jest dla niego tragedia, ale i bodźcem do przelania na papier wszystkich swoich cierpień. I TREN - poznajemy przyczyny smutków artysty, wyrażonych w kolejnych częściach cyklu. Czytelnicy zostają wezwani do współczucia i żałości. Stają przed obrazem strasznej bezsilności, która wywołuje ogromny ból.

II TREN - Zawiera się w nim apostrofa do podziemnej władczyni antycznego Hadesu, Persefony, w której poeta zapytuje o sens swego smutku i towarzyszących mu lamentów. VI TREN - występuje w nim porównanie Urszuli i poetki Safo. Rozpacza nad bezmiarem pustki, pozostałej po dziecku. Poeta mówi o wszystkich zdolnościach córki, widział w niej następczynię swego pióra.

IX TREN - Kochanowski zastanawia się nad sensem istnienia i wszczyna wewnętrzny bunt wobec zjawiska śmierci. W tym trenie mamy do czynienia z zupełnym załamaniem światopoglądowym tego człowieka. Nie istnieją już w nim wiary w mądrość i harmonię życia, brak spokoju i stoicyzmu, który tak długo wyznawał. Kochanowski wysnuwa wnioski o braku szczęścia i niesprawiedliwości mającej miejsce na świecie.

X TREN - następują tutaj pytania o życie po śmierci. Bohater nie wie, w co powinien wierzyć, która ze znanych mu koncepcji jest słuszna.

XI TREN - to tren pełen wątpliwości dotyczących wartości cnoty. Człowiek prowadzony jest w swoim życiu przez przypadkowość. Kiedy poetę nachodzą już takie myśli, przerażony stwierdza, że musi wziąć się w garść, gdyż może stracić rozum.

XIX TREN - to ostatni z całego cyklu trenów. Poeta widzi, w czasie snu, swą zmarłą matkę z Urszulą na rękach. To właśnie matka daje mu najlepsze pocieszenie i tłumaczy, że wczesne odejście dziecka oszczędziło mu wielu smutków i cierpienia, związanego z dorosłym życiem. Kobieta upomina także syna, by nie przestał wierzyć w sens wszystkiego, co spotyka ludzi w czasie ich życia.

W "Odprawie posłów greckich" Jana Kochanowskiego również mamy do czynienia z tradycjami antycznymi: - dramat ma specyficzną budowę, - zawierają się w nim trzy jedności, - ograniczono ilość aktorów na scenie, - tematycznie nawiązuje do antyku, a dokładniej do wydarzeń mających miejsce w Troi. Dramat ten opowiada o problemach królestwa, które nie trzyma się prawdy i sprawiedliwości. Mówi także o możliwościach unikania tragedii. Występuje mnóstwo podobieństw pomiędzy Troją, opisaną przez Kochanowskiego, a Polską jego okresu. Na pierwszy plan wysuwa się tutaj patriotyzm i apel o obywatelską postawę. Liczne fragmenty można nazwać wręcz dedykacjami dla niektórych wysoko postawionych w rządzie Polaków. Uświadamia im się w ten sposób ogrom odpowiedzialności, spoczywającej na ich barkach, oraz fakt, iż muszą się oni kierować dobrem wszystkich obywateli, nie zaś tylko prywatnymi korzyściami. Dramat ten jest utworem ponadczasowym i uniwersalnym. Mimo, iż tematycznie związany jest z perypetiami dotyczącymi porwania pięknej Heleny, to tak naprawdę głównym motywem jest tu polityka. Wszystko toczy się dokoła konfliktu pomiędzy racjami głównych bohaterów. Ścierają się prywata i dobro powszechne, co jest zarzewiem wielkiego konfliktu.

KAZANIE - to wypowiedź publicystyczna, która została nacechowana dydaktyzmem. Najbardziej znaną formą kazań literackich są tak zwane sejmowe kazania Piotra Skargi. Dowodzą mistrzowskiej retoryki Skargi. Autor mówi w nich o wszystkich chorobach, trapiących kraj, o: - nieżyczliwości i chciwości, - niezgodzie sąsiedzkiej, - naruszeniu religijności katolickiej, - osłabieniu władzy króla, - niesprawiedliwości praw, - grzechach i złu. Przyrównuje się tutaj Ojczyznę i matkę, ponieważ obie są godne takiej samej miłości, służby i poświęcenia. Skarga ubolewa, iż ludzie potrafią tylko wykorzystywać swe państwo, a w zamian za rozliczne dobra, jakie ono daje, nie odwdzięczają się niczym. Są tak naprawdę wielkimi egoistami. Skarga widzą to wszystko zapowiada, że w ten sposób niemożliwe jest, aby kraj wytrwał długo w obecnej formie. Dlatego roztacza przed słuchaczami wizję zagłady państwa, które pewnego dnia może po prostu zatonąć, niczym wielki okręt, pozbawiony rozsądnych ludzi, którzy umieliby nim dowodzić. Skarga opowiada się także po stronie ciemiężonej biedoty.

"De Republica emendanda" Andrzeja Frycza-Modrzewskiego to kolejny z utworów o tematyce politycznej. Autor roztacza w pracy swą wizję kraju i wszystkich jego cech, które można by uznać za wzorcowe. Polityka, społeczeństwo, religia i obyczajowość mają stworzyć wspólnie wzorcowe państwo, w którym nie będzie nieprawości i niesprawiedliwości. Autor opowiadał się za rolą wykształcenia, a nie urodzenia w wyborach do polityki i działania na rzecz kraju. Nieodzownym fundamentem państw jest według niego praworządność. Utwór Modrzewskiego to pięć ksiąg, z których każda wypowiada się na inny temat: I - to krytyka

obyczajowości szlacheckiej, życia nad stan, zaniku ducha rycerstwa, prywaty; II - to krytyka niesprawiedliwych praw; III - to protest przeciw wojnom; w IV mowa jest o ograniczeniu władz duchowieństwa, oddzieleniu duchowej władz od zwykłej, świeckiej; V - to podkreślenie ważności nauk, szkoły i zawodu nauczyciela.

NOWELE cechami tych utworów są: - zwartość akcji, - jeden główny motyw, - brak epizodu czy motywu pobocznego, - ograniczenie ilości bohaterów, - redukowanie opisów. "Dekameron" Boccaccia - jest zbiorem setki nowel. Opowiadają je sobie znajomi - główne ich tematy to miłość, -spryt i mądrość, -szlachetność, -namiętność. Nowele maja różny klimat - od humoru po tragedię.

CECHY RENESANSU

- wspaniały rozwój wszelkich sztuk

- rozwój architektury

-odcinanie się wyraźne od epoki poprzedniej

-wiara w naukę i rozum

-zainteresowanie człowiekiem

-czerpanie ze wspaniałych wzorów

-radość z życia

- powstanie druku

Główne prądy światopoglądu renesansowego:

Humanizm

Mówił o roli i znaczeniu człowieka, miał na względzie wartości rozumu i charakteru, a nie urodzenia, zwracano uwagę na każda jednostkę i traktowano ją jako pełnowartościową; chciano poznać wszystko, co otaczało ludzi.

Reformacja

Była sprzeciwem wobec nadużyć w katolicyzmie. Przyczyniała się rozwojowi tolerancji i otwarciu ludzi na inne wierzenia; zapoczątkował ją Marcin Luter w 1517 roku. To doprowadzało do zmian także wewnątrz kościoła katolickiego. Narodziły się różne nurty wyznań protestanckich. Duch renesansowej odnowy pojawił się także w religii, przynosząc nowe.