Humanizm:

Znacząca idea umysłowa epoki, która wpłynęła na wiele dziedzin życia. Nazwa tego prądu pochodzi z języka łacińskiego - "humanitas" - i oznacza człowieczeństwo. Hasło to oznaczało, że najważniejszy jest człowiek, to on stoi w centrum wszystkiego. Swoisty antropocentryzm - zainteresowanie człowiekiem, jego sprawami, problemami. Podstawą stworzenia tego prądu stały się znaczące słowa starożytnego myśliciela Terencjusza, który tworzył komedię. Powiedział on kiedyś:

"Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce".

Podstawowym założeniem wyznawców humanizmu, było przeświadczenie, że człowiek ciągle powinien się kształcić, zdobywać wiedze. Podstawą była nauka dwóch głównych, antycznych języków - łaciny i greki. Namawiano również do studiowania starożytnej filozofii i czytania poetów tej epoki. Uważano, że prawdziwy humanista jest zdolny do wszelkich osiągnięć i ma twórczy charakter. Najznakomitsi twórcy zdobywali wiedzę na tak ważnych uniwersytetach jak w: Bolonii, Padwie, Królewcu, czy Krakowie.

Renesansowa filozofia sprowadzała się do przyjęcia filozoficznego eklektyzmu. Podstawą stał się stoicyzm i epikureizm. Oba te prądy filozoficzne odnosiły się do życia i tajemnicy człowieka.

Uznaje się ponad to, że humaniści wyznawali - irenizm - słowo "irene" oznaczało pokój.

  • zatem dążono do zażegnywania wszelkich zbędnych i niepotrzebnych sporów - duch irenizmu.
  • odnosili się ze sprzeciwem do ludzi i wyznań podburzających społeczeństwo do buntu.
  • głosili zasady panteizmu; ważne było przeświadczenie, że pełnie szczęścia człowiek może osiągnąć żyjąc w harmonii z naturą.

Twórcy wyznający humanizm renesansowy byli przekonani, że ich dzieła przetrwają próbę czasu i będą ponadczasowe. Uznawano, że najwartościowsze jest aktywne spędzanie czasu - horacjańska zasada "carpe diem" - "chwytaj dzień".

Początek humanizmu - od XV do połowy XVI wieku.

Główne założenia:

  • optymistyczne podejście do życia.
  • radość i docenianie życia, ruch i aktywność ludzi.
  • najważniejszą zaletą ludzi jest cnota, czyste sumienie, spokój ducha.
  • dbano i dążono do ładu i porządku świata i życia.
  • jednostka powinna dbać o swoje wszechstronne wykształcenie
  • najważniejszy jest ludzki rozum, za jego sprawą można wszystko osiągnąć.

Drugi etap humanizmu przypada na - drugą połowę XVI wieku.

  • pojawiają się dysonanse,
  • problemy,
  • wątpliwości
  • pytania

Wyrazem tego są między innymi takie utwory jak: "Treny" Jana Kochanowskiego, czy "Sonety" Mikołaja Sępa - Szarzyńskiego.

Inne ważne pojęcie to - Reformacja.

Jest to następny, niezwykle ważny prąd umysłowy tej epoki. Oznacza on polityczno - społeczne zmiany zachodzące w obrębie kościoła katolickiego. Zaczęto kwestionować niektóre religijne dogmaty (oczywiście nie bez konsekwencji) - np. wojna chłopska w Czechach, czy Niemczech.

Reformację zapoczątkował Marcin Luter, posiadający wykształcenie teologiczne. Stało się to w 1517 roku w Wirttemberdze. To on ogłosił znaczące "tezy o odpustach". Na drzwiach katedry przybił spis dziewięćdziesięciu pięciu założeń. Podważył m. in. zdobywanie odpustu za datki materialne. Głosił ponad to, że kościół jest jedynie społeczną instytucją, która nie może decydować o całym życiu człowieka. Był również za dopuszczaniem rozwodów. W swoich postanowieniach był tak kategoryczny i nieugięty, iż nie zważając na konsekwencję publicznie spalił papieską bullę, w tekście której został on potępiony.

Reformacja doprowadziła do europejskiego rozbicia wielkiej religijnej wspólnoty. Od XVI wieku w całej Europie zaczęły toczyć się wojny i bitwy o religijnym charakterze. Polska ich uniknęła, gdyż znana była ze swojej tolerancji wszystkich wyznań i religii. Reformacja została rozwiązana w 1545 - 1563 roku na Soborze Trydenckim. Niestety Europa nigdy nie wróciła do dawnej równowagi. Protestantyzm nie uznawał zwierzchności papieża nad swoją wiarą. Papież nie był dla nich ziemskim posłańcem św. Piotra. Wyznawcy kalwinizmu zajęli tereny Szwajcarii, Francji, Niderlandów. Niemcy wyznawali luteranizm. Kościół anglikański miał swoje korzenie w Anglii. Czechy musieli pomieścić Arian i braci czeskich, zwanych Husytami. Polska była państwem wielo wyznaniowym.

Luteranizm - odłam religijny zakładający wiarę w łaskę bożą. Podstawą wiary jest Biblia, którą należy studiować i czytać samemu, wówczas można zostać zbawionym. Samodzielne czytanie i dochodzenie do wiary niosło z sobą ryzyko błędnej interpretacji.

Kalwinizm - opierał się na teorii przeznaczenia - predestynacji. Człowiek musiał żyć w ciągłym strachu i niepewności. Wszyscy ludzie z góry zostaną zbawieni, lub potępieni.