Wypracowania

Renesans - charakterystyka epoki

ODRODZENIE - RENSANS to epoka w dziejach kultury pomiędzy średniowieczem a barokiem. Trwało od XIV wieku do XVI wieku. W Polsce Odrodzenie trwało od końca XV wieku do końca XVI wieku. Pojęcie renesansu kryje w sobie rzeczywiście "odrodzenie" wszelkiej wiedzy o człowieku jako osobie, o jego osobowości, niepowtarzalności i wyjątkowości. Ogromny nacisk położony jest na to aby człowiek rozwijał istniejące w sobie takie cechy, które świadczą o jego indywidualności szczególnie w doświadczaniu bytu. Wielkie znaczenie ma również nawiązanie do kultury i literatury antycznej.

TŁO HISTORYCZNE tłem wydarzeń powstania nowej epoki stał się kryzys formacji średniowiecznej. Stało się tak dlatego że doszło do rozkładu struktury społeczeństwa feudalnego, wszelkich przejawów jego spójności

Przede wszystkim jednakowego sposobu myślenia i działania zarazem, zdecydowanie uległy zmianie struktury dotychczasowego społeczeństwa feudalnego, spójności jego myślenia, rządzących nim idei, wyobrażeń symbolicznych oraz wyobrażeń dotyczących tego jak wygląda świat, w którym przyszło im żyć. Podstawą zmian w kulturze były znaczące zmiany jakie dokonały się w gospodarce. Już bowiem XIII wiek przyniósł ze sobą niezwykłe odroczenie się gospodarki przejawiające się szczególnie w rozwoju handlu. Wiek następny XIV to czas, w którym bardzo mocno wystąpiła wymiana towarowa, a także wzrosła znacznie rola pieniądza.

Ogromnego znaczenia nabrały miasta i ich mieszkańcy. Rozpoczął się niezwykły czas odkryć geograficznych, co niepomiernie rozszerzyło sferę wpływów mieszczaństwa, doprowadziło do pomnożenia przywożonych towarów oraz przyczyniło się do wzrostu bogactwa jego mieszkańców. Najbardziej zamożną krainą stała się Italia w XIV wieku. To właśnie miasta takie jak Genua, Wenecja, Florencja stworzyły republiki miejskie mające ogromny wpływ na życie społeczne ówczesnych miast i ich mieszkańców oraz charakter ich życia społecznego. Rozwijające się mieszczaństwo domagało się coraz to nowych specjalnie dla i ich przygotowanych sprzyjających im praw. W ten oto sposób wzrastało również znaczenie przynależności narodowej. Dlatego też rodziło się ogromne przeświadczenie o odrębności wszelkich kultur lokalnych pomimo nawiązywania do wspólnej jednak tradycji powszechnej.

FILOZOFIA ODRODZENIA

Za naczelna wartość w odrodzeniu został uznany człowiek. On i jego kultura był niezwykłym zjawiskiem zasługującym na wielkie uznanie i nieskrywany zachwyt. To w jakim sposób należy człowieka postrzegać określił włoski humanizm, potężny prąd umysłowy, który narodził się pod koniec XIII wieku. Miał on zdecydowany wpływ na stosunek współczesnych mu ludzi do czasów minionych, szczególnie zaś do czasów antycznych ale również nawiązywano szczególnie chętnie do średniowiecza, do sposoby jego postrzegania człowieka, do średniowiecznego intelektualnego życia, przejawiając jednak zdecydowanie krytyczny stosunek wobec niego. Humanizm włoski zdecydowanie wpłynął na umiłowanie starożytności, która odkrywano na nowo i nieustannie się w niej rozczytywano, podziwiano antyczną literaturę, sztukę, filozofię i wszelkie przejawy tej kultury.

Kultura odrodzenia z wielka radością i determinacją zainteresowała się człowiekiem nazywają go nawet "nowym wszechświatem". To dla niego i dzięki niemu wzrosło zainteresowanie światem ziemskim, kosmosem, przyrodą oraz człowiekiem jako niezwykłą osobowością, która godna jest wszelkich zainteresowań. Filozofia humanistów sięgała po rozmaite systemy, idee, nie zawsze ze sobą zgodne szukała bowiem rozwiązań często sprzecznych ze sobą . Taka postawa charakterystyczna była dla etyki, która próbowała stworzyć taki system wartości, w którym byłoby możliwe poddanie człowieka takim cnotom jak prawość, sława i "poczciwość". Takie wartości pojmowane i przyjmowane były na miarę człowieka a nie Boga, którego zdecydowanie wykluczono z wpływu na ludzkie życie. Częstą postawą stawał się antyklerykalizm. W Bogu dostrzegano jedynie Stwórcę kosmosu a szczególnie takich miejsc ludzkiej egzystencji, które przeznaczone są człowiekowi. nowe stało się takie podejście do człowieka które stawiało go ponad naturą, widząc go jako stworzenie doskonałe, pełne inwencji twórczej i doskonałości .

Twórczość artystyczna człowieka porównywana była z twórczością i kreatywnością samego Boga. To neoplatonizm widział w człowieku kogoś niezwykłego, takie poglądy zawarte zostały w dziele włoskiego filozofa M. Ficino w traktacie Teologia platońska z 1482 roku. Neoplatonizm wielka myśl filozoficzna stał się połączeniem myśli średniowiecznej szczególnie nawiązywał do poglądów świętego Tomasza z Akwinu, oraz antycznego neoplatonizmu oraz Biblii przedstawiającej koncepcję Boga, człowieka i wszelkiego istniejącego bytu. Próbował on połączyć różnorodność myśli greckiej, egipskiej, hebrajskiej oraz średniowiecznej związanej z gnozą, wszystkie te koncepcje dążyły do tego aby dokonywać duchowej przemiany człowieka. Filozofia renesansowa nie była jednolita, sięgano bowiem do różnego rodzaju filozofii i próbowano tworzyć nowe niezwykle ciekawe kombinacje filozoficznych myśli. Sięgano również do najrozmaitszych koncepcji takich jak chrześcijaństwo, platonizm, stoicyzm, epikureizm i na ich podstawie konstruowano często niezwykłe i zaskakujące wnioski. Było to możliwe ze względu na ogromny szacunek jaki darzono każdego człowieka i pozwalano na szeroko rozumiany jego indywidualny rozwój. Wszystko bowiem w epoce renesansu było możliwe dzięki swobodnemu dialogowi, który stał się charakterystyczną cecha spotkań między ludzkich. W myśli filozoficznej XVI wieku pojawiło się marzenie o nowej wspaniałej społeczności, która byłaby kształtowana przez społeczność charakterystyczną dla tradycji antycznej wywodzącej się na przykład z "Państwa" Platona. Dopełniona ona została o twórczą krytyką zastanego porządku świata. Taki obraz wspaniałego państwa przedstawia Morus w swoim dziele "Utopia" z 1516 roku. Tematem jest fikcyjna wyspa, zamieszkiwana przez niezwykle szczęśliwych ludzi. Podobne myśli widoczne są u Erazma z Rotterdamu. Autor "Pochwały głupoty" z roku 1509 ukazał w sposób niezwykle szyderczy ludzi, którzy w sposób bezmyślny oddali się w zupełności głupocie i miłości własnej. Przedstawił również świat pełen sprzeczności i głupich zachowań prowadzących w efekcie do świata dalekiego od ludzkich prawdziwych możliwości. W XVI wieku pojawia się kryzys myśli renesansowej który prowadzi do zmiany dotychczasowych idei i obrazu świata. Pojawił się wtedy ruch społeczny protestujący przeciw pewnym "zasiedziałym" ideom chrześcijaństwa. I tak protest ten dotyczył instytucji Kościoła i odrzucenia go, oraz pewnych koniecznych religijnych reformach. Stąd ruch ten nazwano reformatorskim. Zapoczątkował go M. Luter, który był zakonnikiem augustianinem głoszącym nowe idee i radykalne poglądy doprowadził w efekcie do zerwania z Kościołem. Poglądy Lutra wywodziły się z Biblii, która stała się dla niego jedynym źródłem boskiego autorytetu.

Dał on w ten sposób podstawy do powstania nowego wyznania luteranizmu.

Poglądy Lutra wywodziły się z Biblii oraz z myśli filozoficznej świętego Augustyna. Akcentowały ułomność istoty ludzkiej zawsze niestety naznaczonej przez grzech pierworodny, z wielka skłonnością do zła ze względu na słaba wolna wolę, oraz daremność wszelkich uczynków. Dla człowieka jedyna nadzieją był Syn Boży bo wiara w Boga miłosiernego oraz Jego Syna Odkupiciela stawała się drogą jedyną zresztą do ludzkiego zbawienia. Inną doktryna stworzył szwajcarski reformator i myśliciel J. Kalwin przekonany że Bóg, zawczasu dokonał już wyboru sprawiedliwych ludzi aby przeznaczyć ich tylko do zbawienia. Nazwane zostało to przeświadczenie predestynacją niektórych czyli ich przeznaczeniem do zbawienia. Inni według Kalwina już od samego początku zostali przeznaczeni przez Boga na wieczne potępienie. Tak wiec daremne jest wszelkie ludzkie działanie.

W Anglii powstał natomiast anglikanizm nurt religijny, który powstał na tle spraw religijnych ale również też prywatnych związanych z postacią króla Henryka VIII. Postanowił on bowiem poślubić Annę Boleyn, Kościół katolicki nie mógł pozwolić na ten ślub i Henryk VIII zdecydował się na to aby samego siebie mianować zwierzchnikiem kościoła anglikańskiego.

W Kościele katolickim tez powoli zaczęła się dokonywać reforma a to za sprawa takich postaci jak św. Ignacy Loyola, św. Teresa z Avili czy też św. Jan od Krzyża.

ROZWÓJ LITERATURY

W epoce odrodzenia literatura zajmowała szczególne miejsce. Było to bowiem wynikiem jej ogromnej roli w życiu społecznym. Wielkie ośrodki umysłowe we Włoszech takie jak Florencja czy Rzym skupiały pisarzy i twórców mających ogromny wpływ na życie społeczności w której się znajdowano.

Literatura odrodzenia nawiązywała do tradycji średniowiecza. Przykładem są poeci i prozaicy przełomu wieków Petrarca i G. Boccaccio. Niezwykle wyrafinowany język Petrarki na długi czas określił cały zespół pojęć poetyckich wszelkich literackich tematów, rozwiązań formalnych wpływających szczególnie na liryką miłosną i erotyczną. Boccaccio natomiast czerpał swą tematyką z dawnych utworów plebejskich ale udało mu się również podjąć temat nowych zainteresowań człowieka i sferą jego społecznych, w tym także erotycznych zachowań.

Dużo miejsca poświęcano teoretycznym rozważaniom na temat roli i sposobu dobrego tworzenia poezji i prozy literackiej. Szczegółowo opisywano obowiązujące autorów zasady pisania, które miały stać się niezawodnym sposobem na pisanie prawdziwych arcydzieł literackich. Omawiano wiec wszelkie reguł zwroty akcji, intrygii, które zdecydowanie mogą ulepszyć przedstawiana fabułę. Każdy rodzaj pisania był przewidziany i szczegółowo opisany. Poeta był osoba niezwykłą darzony wielką czcią i uwielbieniem .

W liryce najbardziej ceniono pieśni i elegie oraz hymny. Wzorem dla wszystkich pisarzy odrodzenia stał się Horacy. Ukształtował się odrębny zespół tendencji literackich zwany horacjanizmem. Starano się tworzyć według tych zasad lirykę powściągliwą, pełną kunsztownej prostoty i bogactwa myśli. Liryka powinna być pełna dystansu wobec otaczającego świata, niezbyt emocjonalna i po trosze stoicka. Najchętniej wybierana formą liryczną był anakreontyk, fraszka oraz epigramat. Dokonał się również rozwój poezji epickiej i był to poemat heroikomiczny oraz epos.

ROZWÓJ LITERATURY POLSKIEJ

Na kształtowanie się literatury polskiej ogromny wpływ miał humanizm oraz wpływy literatury europejskiej. Literatura polska budowana była na podwalinach literatury średniowiecznej ale niezwykle chętnie sięgała ona do wzorców literatury zagranicznej. Nowe prądy literackie niosły ze sobą szczególne umiłowanie literatury antycznej oraz łaciny klasycznej. Mieszczaństwo polskie szczególny akcent położyło jednak na rozwój literatury w języku narodowym. Literatura stała się bowiem niezwykle potrzebna jako wyraz świadomości narodowej i świadomości jednostki. Pisali nie tylko duchowni ale również i ludzie świeccy. A nawet bywali to chłopi jak na przykład - Janicki. Coraz więcej czytano bo coraz większa stawała się świadomość społeczna. Do wzrostu czytelnictwa niewątpliwie przyczynił się rozwój drukarstwa, i ukazywanie się coraz większej ilości książek napisanych w języku polskim. Najstarszą polską książką niestety zaginioną była "Historyja umęczenia Pana naszego Jezusa Chrystusa" która ukazała się przed rokiem 1508 jako druk krakowski. Życie kulturalne szczególnie rozwijało się w Krakowie właśnie. Powstawały tu właśnie osobliwe towarzystwa literackie, które zajmowały się doskonalenie rzemiosła pisarskiego. Prekursorem polskiego odrodzeni był F. Buonaccorsi znany jednak jako Kallimach. Był to wykształcony Włoch, który nad Wisłą szczepił nowe nieznane dotąd w Polsce idee humanizmu. Sprzyjał mu jego mecenas Grzegorz z Sanoka. To właśnie jego wiersze były pierwszą próbą pisania poezji w języku polskim.

Istniały dwa zasadnicze nurty w literaturze polskiej odrodzenia . Pierwszy to oczywiście poezja łacińska wzorująca się na nowych ideach i formach obecnych w literaturze zagranicznej. Dzięki temu nurtowi dość szybko przyswojono ideały humanistyczne. Poeci najbardziej znani to Paweł z Krosna, A. Krzycki, M. Hussowski oraz Dantyszek. Osobne miejsce należy się tu Klemensowi Janickiemu poecie, który był autorem elegii wzorowanych na poezji rzymskiego poety Owidiusza. Do drugiego nurtu należy twórczość mieszczańska, której autorzy chętnie powracali po sprawdzone średniowieczne tematy zabawy, żartu i dowcipu znanych już we wcześniejszej literaturze. Z upodobaniem pisał po polsku Biernat z Lublina. Pierwszy polski bajkopisarz autor "Żywota Ezpoa Fryga" z 1522 roku. Do nurtu mieszczańskiego należał ambitny poeta S. Kleryk.

Przełomowa datą stał się rok 1543 kiedy to umarł Janicki oraz Kopernik oraz zostało opublikowane dzieło De revolutionibus orbium coelestium. Jest to również rok wydania pierwszej mowy Andrzeja Frycza Modrzewskiego O karze za mążobójstwo i Krótkiej rozprawy.... Mikołaja Reja.

Wielką osobowością w literaturze polskiej stał się oczywiście Mikołaj Rej zwany pisarzem swojskim. Twórczość Reja była niezwykle bogata i zróżnicowana - sięgał on do rodzimej tradycji ale również znał literaturę obcą i chętnie do niej nawiązywał. Rej był zdecydowanym moralistą, próbował stworzyć dwie postawy budujące obraz ziemianina. Innym wzorcowym utworem dla polskiego ziemianina stał się "Dworzanin polski", którego autorem był Łukasz Górnicki. Była to swobodna przeróbka włoskiego pierwowzoru.

Literaturą dojrzałego polskiego odrodzenia stanowi literatura pisana przez Jana Kochanowskiego. Największy polski poeta często zwany ojcem polskiej literatury stworzył nowożytną literaturę polską. Udało mu się wykształcić i utrwalić w sposób ostateczny wiersz sylabiczny. Wsławił się również niezwykłym poetyckim przekładem biblijnych psalmów, tworzył doskonałe parafrazy horacjańskich pieśni. Poezja Kochanowskiego była niezwykle dojrzała twórczo i głęboka filozoficznie co sprawiło ze stał się on tak wielkim poeta przez długi, długi czas. Do najwybitniejszych jego dzieł należą :

Odprawa posłów greckich pierwsza polska tragedia klasyczna wydana w 1578 roku. Nawiązująca do wydarzeń mitologicznych, zaczerpnięty temat z Iliady, akcja toczy się w Troi i dotyczy porwania pięknej Heleny; dramat polityczny ale również dramat postaw moralnych i etycznych;

Pieśni 1586 rok najbardziej horacjańskie dzieło nowożytnej Europy;

Treny 1580 będące zwieńczeniem twórczości Jana Kochanowskiego - poświecone zmarłej córeczce - dzieło wizjonerskie - rewizja dotychczasowych poglądów na życie na śmierć;

Fraszki wydane 1584, pisane przez całe życie, są wśród nich epigramaty, anakreontyki, sonety oraz wiersze erotyczne, różnorodność formy i tematów;

Psałterz Dawidów 1579 arcydzieło poetycka parafraza biblijnych psalmów sięga on tutaj do poezji - modlitwy, wyznania - przemowy skierowanej do Boga, popularny wśród katolików i protestantów.

Interesująca była niewątpliwie również poezja i proza innowierców szczególnie zaś arian, ponieważ ich utwory wyróżnia niezwykła dojrzałość emocjonalna, intelektualizm we wspaniały i oryginalny sposób ujęta ludzka egzystencja oraz szczególna wrażliwość religijna. Arianie zwani również "braćmi polskimi" głosili również hasła społecznej równości, potępiali bowiem chłopskie poddaństwo oraz głosili potrzebę pozywania się wielkich i ich zdaniem zupełnie niepotrzebnych majątków. Pisarze ariańscy szczególnie jednak protestanccy tacy jak Budny, Czechowic, Grzegorz Paweł z Brzeźin, Krowicki, Murzynowski Otwinowski to poeci, którzy wnieśli do polskiej poezji wiele nowych trwały wartości takich jak na przykład oryginalne literacko przekłady Biblii. Wsławili się głębokimi w swej treści traktatami filozoficznymi i religijnymi. Pisali wiersze obyczajowe oraz traktaty religijne - teologiczne. Arianie zostali wygnani z Polski w połowie XVII wieku. Najznakomitszym przekładem Biblii jest przekład katolicki napisany przez J. Wujka będący arcydziełem prozy staropolskiej.

Na uwagę zasługuje niewątpliwie znakomite misterium "Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim" Mikołaja z Wilkowiecka jest świadectwem nieustannej żywotności pewnych tradycyjnych tematów w literaturze polskiej.

Po śmierci Jana Kochanowskiego literatura odrodzenia współistniała z pojawiającą się coraz częściej literatura barokowa. Właśnie wtedy pojawił się pierwszy barokowy poeta związany czasowo jednak z odrodzeniem - Mikołaj Sęp- Szarzyński. Późni poeci odrodzenia to S. F. Klonowic oraz Sz. Szymonowic. Tworzyli oni jednak obserwując narodziny nowej epoki w literaturze polskiej i europejskiej. Rozwijali dotychczasowe literackie formy ale już coraz częściej ulegali wpływom nowej epoki, szczególnie jest to widoczne w twórczości Szymonowica. Odrodzenie przyniosło niezwykłe ujecie człowieka które na długi już czas będzie wpływać na postrzeganie go w świecie. Różnorodne pojmowanie wartości ludzkiej egzystencji sprawiło że człowiek pozostanie już na zawsze niezwykłym i oryginalnym spośród wszelkich boskich stworzeń zdolnych do najwspanialszych osiągnięć i pomysłów. Nieustanne podkreślanie indywidualizmu, siły ludzkiej osobowości oraz wielkiego rozumu, jego potęgi pozwoliło na to aby człowiek dokonywał rzeczy niemożliwych tak jak próbował to czynić wielka renesansowa osobowość Leonardo da Vinci. Człowiek jest niezwykłą istotą posiadającą wielką życiową misję do spełnienia i tej misji powinien pozostawać wierny aż do końca swego istnienia.

Literatura polska tego okresu to przede wszystkim wspaniały rozkwit literatury narodowej w twórczości takich autorów jak Janicki, Rej, Górnicki, Kochanowski, Frycz Modrzewski. Orzechowski, Wujek, Szymonowic.

Kultura Polski renesansowej była czasami największego rozkwitu polskiej myśli filozoficznej i literackiej. Polska dała światu kilku ważnych obywateli świata takich jak choćby nawet Mikołaj Kopernik. Ale także należy wspomnieć o wybitnym humaniście i cenionym edytorze i komentatorze pism Cycerona - A. P. Nideckim oraz kardynale Hozjuszu. Ludzie ci w niezwykły sposób uczestniczyli w życiu kulturalnym i intelektualnym Europy, rozsławiając w nim Polaków i Polskę. Umożliwili poprzez swoją otwartą postawę dialog Polski z innymi narodami na międzynarodowej arenie.