Najwybitniejszymi pisarzami europejskimi tworzącymi w drugiej połowie XIX wieku byli:

* Joseph Conrad

* Gustaw Flaubert

* Emil Zola

* Guy de Maupassant

* Fiodor Dostojewski

* Lew Tołstoj

Joseph Conrad (wł. Józef Korzeniowski)

Urodził się 1857 roku w Berdyczowie na Ukrainie. Był synem kresowego szlachcica i literata. W dzieciństwie został wraz z rodziną zesłany w głąb Rosji. Po śmierci matki wraz z ojcem pojechał najpierw do Lwowa, a potem do Krakowa. Gdy umiera jego ojciec, opiekę nad nim przejmuje wuj. Podjął naukę w gimnazjum, ale go nie ukończył. W 1874 roku opuszcza Polskę i wyjeżdża do Francji, aby zdobyć zawód marynarza. Z czasem zaciągnął się jako marynarz na statek angielski. Pływał m.in. na Daleki Wschód i do Australii. W 1886 roku uzyskał stopień kapitana i obywatelstwo brytyjskie. Z powodu choroby musiał porzucić pływanie. Osiadł na lądzie i poświecił się pracy pisarskiej. Jego debiutancką powieścią było "Szaleństwo Almayera", które ukazało się w 1895 roku. Rok później ożenił się z Jessie Georgie i zamieszkał na stałe na południu Anglii. Krytycy wysoko oceniali jego powieści i nowele, ale nie cieszyły się one powodzeniem wśród odbiorców. Joseph Conrad podejmował w swojej twórczości ważne zagadnienia moralne, problemy odwagi i poświecenia się dla drugiego człowieka oraz skomplikowane problemy uwikłania człowieka w zło. Znana jest conradowska hierarchia wartości, na czele której stoi wierność i honor oraz poczucie obowiązku.

Najbardziej znane utwory Conrada to: "Szaleństwo Almayera", "Murzyn z załogi Narcyza", "Lord Jim", "Jądro ciemności" i "Tajfun".

Gustaw Flaubert

Żyjący w latach 1821 - 1880 powieściopisarz francuski. Mistrz naturalistów francuskich. Pisał od czasów młodości. Swoje pierwsze utwory publikował już w latach szkolnych. Dużo podróżował. Zwiedził m.in. Grecję, Bliski Wschód, Egipt i północną Afrykę. Potem osiadł w Croisset i całkowicie poświęcił się literaturze. Jego sposób tworzenia z czasem stał się legendą, gdyż bardzo wiele czasu pisarz poświęcał na dobór odpowiednich jego zdaniem przymiotników. Sprowadzało się to do tego, że jedną stronę dzieła pisał nawet około pięciu dni. Flaubert wychodził z założenia, że na formę, kształt powieści w znacznej mierze powinna wpływać obserwacja tego fragmentu rzeczywiści, o którym się pisze, a nie odwrotnie. Sprowadza się do to przekonania, że to właśnie materiał kształtuje konstrukcję wypowiedzi, a nie z góry założona konwencja. Narrator w jego powieściach nigdy nie oceniał i komentował poczynań bohaterów. Jedynie je przedstawiał i pozostawiał ocenie czytelnika. Do najważniejszych dzieł Gustawa Flauberta zaliczamy: "Panią Bovary", "Salamo", "Szkołę uczuć", "Kuszenie św. Antoniego" i "Trzy opowieści".

Emil Zola

Francuski pisarz. Żył w latach 1840 - 1902. Uznaje się go za twórcę naturalizmu, kierunku literackiego (głównie prozatorskiego) ukształtowanego we Francji w II połowie XIX wieku. Założenia naturalizmu znajdziemy w książce autorstwa Emila Zoli pt. "Powieść eksperymentalna". Zola wychodził z założenia, ze człowiekiem kierują instynkty i jego zachowanie niczym nie różni się od zachowania zwierząt. Uważał, że należy go obserwować, a w swych badaniach kierować się metodami charakterystycznymi dla nauk przyrodniczych. Przeniósł wiec metody przyrodnicze w obręb literatury. Zadaniem naturalizmu w literaturze było ukazywane wszystkiego z fotograficzną dokładnością i skrajnym obiektywizmem. Należało obserwować, wnioskować, obnażać zło i fałsz życia. Nie było przy tym tematów zakazanych dla literatury, gdyż pisarz powinien sięgać również do spraw najciemniejszych i drażliwych. Fantazja była niedopuszczalna. Natomiast powieść naturalistyczna chętnie eksponowała biologiczny wymiar ludzkiego życia, fizjologię oraz popędy. Rola narratora była ograniczona do minimum. Najsłynniejsze dzieła Emila Zoli to: dwudziestotomowy cykl "Rougon-Macquartowie, historia naturalna i społeczna rodziny za Drugiego Cesarstwa", W matni", "Nana", "Germinal", "Ziemia", "Bestia ludzka", "Pieniądz" oraz trylogia "Trzy miasta" ("Lourdes", "Rzym", "Paryż").

Guy de Maupassant

Żył w latach 1850 - 1893. Był pisarzem francuskim i przedstawicielem naturalizmu. Początkowo pracował jako urzędnik w Paryżu. Do świata literatury wprowadził go Gustaw Flaubert. Debiutował w 1880 roku tomem opowiadań "Baryłeczka". Autor około 260 nowel, zebranych w szesnaście tomów, kilku powieści: "Historia jednego życia", "Bel-Ami", "Mont-Oriol", "Piotr i Jan", "Mocna jak śmierć", oraz dwóch sztuk teatralnych. W swoich utworach opisywał życie burżuazji paryskiej, konflikty urzędników oraz sceny z życia prowincji francuskiej, głównie normandzkiej.

Fiodor Dostojewski

Żył w latach 1821 - 1881. Wybitny powieściopisarz rosyjski. Mistrz prozy psychologicznej. Był synem wojskowego lekarza. Początkowo związany z wojskiem, z czasem odszedł ze służby, aby poświecić się pisarstwu. Debiutował w 1846 powieścią "Biedni ludzie". Trzy lata później aresztowany za przynależność do tajnego rewolucyjnego związku "Pietraszewców". Skazany na śmierć przez rozstrzelanie, ale w końcu zesłano go na Syberię na cztery lata ciężkich robót. Pobyt w Omsku wywarł silny wpływ na jego życie, psychikę i twórczość. Wszystko opisze w powstałych później "Wspomnieniach z domu umarłych". W twórczości Dostojewskiego obok wielkich pytań filozoficznych i moralnych, o dobro i zło, sens istnienia, cierpienia itp., sporo miejsca zajmują wątki autobiograficzne. Pisarz kreował niesłychanie skomplikowane charaktery bohaterów i poruszał problemy wiecznie aktualne. Do jego najwybitniejszych dzieł zaliczamy: "Zbrodnię i karę", "Biesy", "Braci Karamazow", "Idiotę" i "Białe noce".

Lew Tołstoj

Żył w latach 1828 - 1910. Rosyjski pisarz i myśliciel. Pochodził z rodziny szlacheckiej z tytułem hrabiowskim. Po studiach orientalistycznych wstąpił do wojska i brał udział w wojnie krymskiej. Po wojnie zrezygnował ze służby wojskowej i podróżował po Europie Zachodniej. Debiutował literacko w 1852 roku opowieścią autobiograficzną "Dzieciństwo", uzupełnioną z czasem o "Lata chłopięce" i "Młodość". Sławę przyniosły mu "Opowiadania sewastopolskie" oraz dwie powieści: czterotomowa "Wojna i pokój" i "Anna Karenina". Tołstoja cechowała niesłychana wrogość do państwa i Kościoła, rozwoju cywilizacji, miasta, przemysłu, wszelkiego rodzaju wojen i rewolucji. Najlepiej jego twórczość charakteryzują słowa autorów "Literatury rosyjskiej w zarysie": "We wczesnej twórczości i koncepcjach określających funkcje literatury […] oparł się na tradycji oświeceniowo-sentymentalnej oraz prozie psychologicznej Lermontowa i Hercena oraz scjentyzmie lat czterdziestych. Przeszedł […] ponad romantyzmem i klasyczną idealistyczną filozofią niemiecką".