Człowiek w ciągu swojego życia podlega różnym emocjom. Przeżywa strach, zadowolenie, zdenerwowanie. Jednak najsilniejszymi uczuciami, jakie przeżywa człowiek są miłość i nienawiść. To one pobudzają do działania. Kiedy kochamy jesteśmy gotowi do największych poświęceń dla ukochanej osoby. Miłość dodaje nam skrzydeł, wszystko, co robimy nabiera sensu i jest radośniejsze. Dzięki niej stajemy się lepszymi ludźmi. Dante pisał o miłości, że jest tym, "co wprawia w ruch słońce i gwiazdy". Uwzniośla i ubogaca człowieka. W Nowym Testamencie św. Paweł w Liście do Koryntian pisał o sile miłości. "Tak więc trwają wiara, nadzieja, miłość - te trzy: z nich zaś największa jest miłość". Daje ona człowiekowi ogromną siłę, bo jest uczuciem czystym i prawdziwym. Czyni człowieka cierpliwym, uczy wybaczenia i nie kierowania się złością. Bez miłości nasze życie staje się puste i nic nie warte.
Jednak bardzo łatwo może się zamienić w niszczycielską siłę nienawiści. Jeżeli zostanie nam odebrana ukochana osoba, budzą się w nas najgorsze instynkty. Nieutulony ból, zazdrość rodzi gniew i nienawiść. Targani sprzecznymi uczuciami nie umiemy poradzić sobie z otaczającym nas światem.
Literatura od swych początków opisuje wszystko, co dotyczy człowieka. Nie ma nic bardziej ludzkiego od miłości i nienawiści, dlatego motyw tych namiętności jest w literaturze bardzo częsty.
O miłości i nienawiści traktuje Biblia. Prawie każda karta tej świętej księgi wypełniona jest przykazaniem miłości do bliźniego. Często również przedstawione są konsekwencje nienawiści. Kain i Abel, synowie wygnanych z Raju pierwszych ludzi, byli kochającym się rodzeństwem. Pomagali sobie wzajemnie, odnosili się do siebie z szacunkiem. Kain zajmował się rolnictwem Abel zaś został pasterzem. Chcąc przypodobać się Bogu postanowili złożyć mu ofiarę. Abel, zgodnie z wolą Boga przyniósł baranka, Kain zaś owoce i snop dojrzałego zboża. Bóg odrzucił dar Kaina. Nie mógł go przyjąć, bo Kain był zbyt pysznym człowiekiem. To spowodowało diametralną zmianę w uczuciach Kaina. Powodowany zazdrością i gniewem zaczął nienawidzić swojego młodszego brata. Nienawiść zaś uczyniła z niego mordercę. Kain do dziś dnia jest symbolem nienawiści i zazdrości. Zamiast miłości i szczęśliwego życia wybrał życie w potępieniu i grzechu.
Homera zalicza się do najwybitniejszych twórców literatury antycznej. Jego eposy do dziś wzbudzają zachwyt. Iliada opowiada dzieje wojny trojańskiej. Bohaterowie eposu są przepełnieni emocjami. Miłość i nienawiść ciągle się ze sobą przeplatają. Parys, syn króla Troi, kiedy przebywał z posłannictwem u króla Menelaosa zakochał się w Helenie - najpiękniejszej kobiecie świata. Postanowił więc porwać Helenę i uciec z nią do Troi. Wydawać by się mogło, że miłość tych dwojga stała się przyczyną wojny trojańskiej. Ale to gniew i zazdrość Menelaosa i Agamemnona stała się rzeczywistą przyczyną wojny. Miłość nie jest skłonna do zabijania.
Achilles, wielki heros, po śmierci swojego ukochanego towarzysza Patrokolsa jest przepełniony nienawiścią do Trojan. Szuka zemsty za wszelką cenę. Przywdziewa nową zbroje wykutą przez Hefajstosa i staje do pojedynku z Hektorem. Ale jego rozpaczy i nienawiści nie jest w stanie ukoić śmierć wroga. Przywiązał więc ciało Hektora do swego rydwanu i ciągnąc je za sobą, krzyczał: "Psy i sępy haniebne pożrą cię pod niebem". Pastwił się nad zwłokami mając nadzieję, że choć trochę ukoi to jego ból. Pełnej nienawiści i gniewu postawie Achillesa zostaje przeciwstawiona pokora i miłość Priama. Przychodzi on do herosa błagając o wydanie zwłok syna. Ogromna miłość i cierpienie króla Troi przekonują Achillesa. Wie, co przeżywa Priam i dlatego godzi się na wydanie zwłok. Homer pokazuje ogromy wpływ miłości i nienawiści na poczynania ludzi. Są skłonni do największych poświęceń i do ogromnych zbrodni. Utrata miłości wywołuje ból i nienawiść, człowiek dobry, szlachetny i honorowy zamienia się w "bestię", dla której najważniejsza jest zemsta. Miłość czyni dobro, nienawiść zaś tylko zło.
O splocie miłości i nienawiści traktuje również wiele antycznych tragedii. Najsłynniejszy utwór tego gatunku to Antygona autorstwa Sofoklesa. Główna bohaterka kierując się miłością siostrzaną występuje przeciwko woli władcy. Po jej stronie, stronie "miłości" stoją bogowie. Sam bohaterka mówi o sobie: "Współkochać przyszłam, nie wspólnienawidzić". Kreon, nowy władca Teb, po przejęciu władzy, chce zaprowadzić w państwie porządek. Musi więc ukarać zdrajców, i ostrzec tych, którzy w jakikolwiek sposób zagrażają bezpieczeństwu Teb. Zakazuje chowania zwłok Polinejekesa. Jest przekonany, że jako namiestnik bogów, może wprowadzać swoje prawa. Uważa, że zdrajcy nie zasługują na pogrzeb, który jest symbolem szacunku żywych dla umarłych. Antygona nie może pogodzić się z wyrokiem nowego króla. Urządza pogrzeb bratu, bo takie jest prawo boskie. Tym samym naraża się na gniew i nienawiść Kreona, który skazuje główną bohaterkę na śmierć. Pełna miłości postawa Antygony ponosi porażkę. Popełnia samobójstwo, bo nie chce uznać racji Kreona. Równie przegrany jest Kreon - jego upór doprowadził do śmierci najbliższych mu osób: syna, żony i siostrzenicy. Miłość i nienawiść nie są gwarancją sukcesu, często wywołują cierpienie, którego człowiek nie potrafi udźwignąć. Konflikt tragiczny Antygony polegał na równorzędności racji obojga bohaterów. Sofokles podkreśla, że człowiek nie zawsze zależy od swoich emocji i dokonanych wyborów. Jego losem kieruje przeznaczenie.
Miłość była priorytetowym tematem epoki romantyzmu. Pisarze i poeci opiewali jej uroki, i cierpienie, jakie jest w stanie wywołać nieodwzajemniona miłość. Na przeszkodzie zakochanym często stawały konwenanse, barierę stanowiło pochodzenie społeczne kochanków, pieniądze albo upór rodziców. Miłość według romantyków to uczucie, które totalnie obezwładnia człowieka. Dla niej jest skłonny do największych poświęceń i cierpień.
Lord George Byron to jeden z najsłynniejszych twórców romantycznej powieści poetyckiej. Jego twórczość i niekonwencjonalna, pełna sceptycyzmu postawa buntownika, który nie potrafił pogodzić się z zastaną rzeczywistością, fascynowały wiele pokoleń. Do najbardziej popularnych dzieł Byrona zalicza się Giaura. Jest to opowieść o losach nieszczęśliwych kochanków: Giaura i Lejli. Związek tytułowego bohatera z piękną Lejlą - jedną z żon bezlitosnego Hassana, jest skazany na klęskę. Hassan w akcie zazdrości morduje małżonkę. Giaur, podobnie jak Achilles, nie umie poradzić sobie z utratą ukochanej. Jest zrozpaczony i czuje, że jedyne ukojnie da mu zemsta. W morderczym pojedynku zabija Hassana. Jednak zemsta nie przynosi Giaurowi ulgi, nie zmniejsza cierpienia po starcie Lejli. Targany sprzeczni emocjami szuka schronienia w murach klasztoru. Tam do końca życia rozpamiętuje swą dawną namiętność. Miłość i nienawiść doprowadziły Giaura do duchowej porażki, z której nie potrafił się podnieść. Losy swojego życia wyjawia jednemu z zakonników, dzieli się z nim swoim ogromnym bólem i niepokojem moralnym.
Giaur mówi o sobie:
""I tegom dożył! Żem stał się straszydłem
Jestem dla ludzi jak ptak złowrogi".
Nienawiść spowodowała spustoszenie w życiu Giaura, doprowadziła go śmierci za życia. Jednak czy mógł postąpić inaczej? Ogromna miłość do Lejli i ból po jej starcie popchnęły go na drogę zemsty. Splotły się w nim dwie sprzeczne namiętności, które zniszczyły jego duszę.
Wiek XX został zdominowany przez ustrój totalitarny. Miał ogromną siłę oddziaływania, wpływał na zachowania i myśli ludzi. Degradował i dehumanizował człowieka, niszczył jego jednostkowość i indywidualność. W 1949 roku powstała jedna z najsłynniejszych powieści o totalitaryzmie. Napisała ją George Orwell. Rok 1984 to wstrząsająca historia ludzi uwięzionych w systemie totalitarnym Wielkiego Brata. Powieść ta stanowi również prognozę przyszłości świata opanowanego przez totalitaryzm. Główny bohater powieści Winston Smith pracuje w Ministerstwie Prawdy. Zajmuje się "zmienianiem" przeszłości, wymazywaniem tych faktów, które są uznawane przez system za niesłuszne. Obok Ministerstwa Prawdy funkcjonuje jeszcze Ministerstwo Miłości, które prześladuje krnąbrnych wobec systemu obywateli, a także Ministerstwo Pokoju odpowiedzialne za prowadzenie wojny. W świecie Wielkiego Brata wszystko jest odwrócone i nienaturalne. Ludzie nie mają prawa do własnych myśli, poglądów i uczuć. Nie mogą żyć według własnych przekonań. Muszą się podporządkować wymogom systemu. Wzorowy obywatel całe swe życie musi poświęcić Wielkiemu Bratu.
System bowiem za pomocą odpowiednich organów, takich jak Policja Myśli, totalnie opanowuje umysł i emocje obywatela. Natomiast każda niesubordynacja jest surowo karana. Rok 1984 to także historia uczucia, jakie rodzi się pomiędzy Winstonem Smithem a Julią. Najpierw bardzo nieśmiałe, przeradza się w namiętność, która pozwala im uciekać od degradującej rzeczywistości. Są szczęśliwi i zaczynają pragnąć innego życia. Miłość ratuje ich człowieczeństwo. Jednak wszechpotężny aparat systemu bardzo szybko wykrywa romans bohaterów. Oboje zostają poddani wymyślnym torturom, pod wpływem, których godzą się na powrót do dawnego życia. Muszą wyrzec się siebie i swojej miłości. Stają się bezwolnymi marionetkami pozbawionymi wszelkich uczuć, maszynami wypełniającymi rozkazy Wielkiego Brata.
Mikołaj Sep Szarzyński w sonecie O nietrwałej miłości rzeczy świata tegopisał: "I nie miłować ciężko, i miłować nędzna pociecha." Brak miłości powoduje, że życie człowieka jest puste i pozbawione sensu. Jeśli jednak jest, potrafi głęboko ranić, staje się torturą. Dla wielu bohaterów literackich stała się przyczyną klęski i śmierci. Antygona, Hajmona, Eurydyka powodowani miłosnym cierpieniem popełniają samobójstwo. Achilles i Giaur szukają ukojenia po starcie najukochańszych osób w zemście i nienawiści. Jednak i oni ponoszą porażkę. Bardzo łatwo przekroczyć granicę pomiędzy miłością a nienawiścią. Pozostaje tylko pytanie, czy jeśli miłość jest prawdziwa to potrafi przerodzić się w nienawiść? Św. Paweł pisał przecież, że: " miłość nie unosi się gniewem, nie pamięta złego, nie cieszy się z niesprawiedliwości(…), wszystko znosi, wszystkiemu wierzy, we wszystkim pokłada nadzieję, wszystko przetrzyma". Kierowani własnym bólem, nieukojonym cierpieniem, często nie potrafimy inaczej postąpić. Człowiekowi wydaje się, że zemsta zapewni mu pocieszenie i spokój, rodzi jednak tylko większy ból. Nienawiść jest potężną siłą, niszczy wszystko i wszystkich, którzy stają na jej drodze. Pociąga za sobą zazdrość i nietolerancję, które z kolei wywołują wojny i śmierć. Trudno jednak znaleźć odpowiedni dystans do tych dwóch namiętności. Można kochać zbyt mocno i zbyt mocno nienawidzić. Żaden człowiek nie pozostaje obojętny wobec tych uczuć.
