Artykuł

To najbardziej publicystyczny i ogólny spośród wskazanych gatunek. Nazwą tą określamy bowiem i krótkie notki prasowe, i dłuższe teksty społeczne, polityczne, literackie, itp.

Artykuły ma zwartą, przejrzystą formę, cechuje go logiczny wywód i odpowiednio dobrana argumentacja.

Tytuł wypowiedzi (szczególnie typowo prasowej) powinien być wytłuszczony i ciekawy, on bowiem zachęca do przeczytania całego tekstu, taką samą reprezentacyjną rolę pełni pierwszy akapit tekstu, w którym streszczony jest temat, najważniejsza informacja

Autor artykułu wyraża w nim swoje stanowisko wobec istotnych problemów, zjawisk społecznych, opisanych wydarzeń. Może posługiwać się różnorodnymi formami wypowiedzi, perswazja, emocjonalizm. Zadaniem tekstu jest bowiem kształtowanie opinii czytelnika według własnych poglądów.

W trzech spójnych, logicznych częściach (wstęp, gdzie stawiana jest teza, rozwinięcie i zakończenie, w którym obecne są wnioski) autor powinien udowodnić słuszność lub bezpodstawność określonego sądu. W tym celu sięga on po logiczne, przemyślane argumenty.

Precyzja myśli, umiejętność obserwowania i uogólniania, logiczne (indukcyjno-dedukcyjne) myślenie - to cechy, które powinien posiadać i wciąż rozwijać autor artykułów.

Jest to forma powszechna, coraz częściej poświęcana literaturze, sztuce, kulturze.

Felieton

Nazwa tego literacko-dziennikarskiego gatunku pochodzi od francuskich słowa: "Feuille" - listek, arkusz (papieru), gazeta, cedułą, "Feuilleton" - zeszyciki, powieść w odcinkach. Źródłosłów określa podstawowe cechy gatunku: jest to wypowiedź publicystyczna, łącząca dziennikarską zwięzłość wypowiedzi, dokumentalizm, szczegółowość i literacką: fikcję, refleksję, styl wypowiedzi.

W lekkiej, zajmującej formie felietonista przedstawia ważne, aktualne problemy, np. społeczno-gospodarcze, kulturowe, cywilizacyjne, społeczne, popularnonaukowe, a nawet sportowe (Bohdan Tomaszewski).

Początkowo zgodnie z nazwą felietony ukazywały się cyklicznie w prasie (u dołu strony w tzw. stopce), obecnie wyróżniamy felietony telewizyjne, radiowe, internetowe.

Gatunek ukształtowany szczególnie chętnie wykorzystywany w pozytywizmie. Wszystkie ówczesne czasopisma publikowały felietony. Pisali je m.in. Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz, Aleksander Świętochowski. Te krótkie formy były dla nich "wprawkami" do pisania powieści, opowiadań, szkiców, stanowiło źródło niewielkich, lecz stałych dochodów.

Polskimi klasykami gatunku są wskazani powyżej pozytywiści, a przede wszystkim Aleksander Głowacki (Prus), autor "Kronik Tygodniowych".

Później gatunek uprawiali m.in. Tadeusz Boy-Żeleński, Antoni Słonimski, Kazimierz Brandys, Jarosław Iwaszkiewicz, Stefan Kisielewski (Kisiel). Wśród obecnych felietonistów można spotkać autorów o dużym poczuciu humoru, np. Michała Ogórka, ale i postaci kontrowersyjne, nie związane z literaturą i dziennikarstwem , a szokujące wyznawanymi poglądami, np. Jerzego Urbana.

Już od początku w felietonie było miejscem komizm (chociażby w twórczości publicystycznej Prusa0 i na kontrowersyjność, wypowiedź miała zmuszać czytelnika do refleksji nad bieżącą sytuacją, przedstawionym problemem, miała motywować do zajęcia właściwego stanowiska (perswazja).

Esej

Nazwa gatunku pochodzi od angielskiego wyrazu "essay" -próba. Są to szkice literackie, historyczne, naukowej, filozoficznej. Te krótkie rozprawy , utwory literacko-publicystyczne wyróżniają się swobodnym, osobistym tonem i dbałością o formę.

Obok elementów dyskursywnych obecne są w nim anegdoty, opisy, środki stylistyczne , np. metafory. Ta większa elastyczność odróżnia esej od rozprawy.

Esej - jako gatunek graniczny wpływa wyraźnie na literaturę piękną, np. książka Jana Parandowskiego o Petrarce to powieściowy esej. Coraz powszechniej stosowany w celu krytyki (eseje literackie).

Wyrażane są w nim treści filozoficzne, etyczne, religijne. Doskonałym przykładem eseju jest "O sztuce miłości" Erich Fromma. Eseistami są m.in. Leszek Kołakowski, Emamanuel Levinas, Czesław Miłosz, Jan Józef Szczepański, Józef Tischner, Simone Weil.

Erich Fromm.