"Legenda o św. Aleksym" to wierszowany przekład polski z XV wieku, reprezentujący nurt literatury hagiograficznej, która propagowała chrześcijańskie wzory osobowe świętych i ascetów. Bohaterem jest panicz, który wyrzekł się majątku, aby zostać żebrakiem. Przez 16 lat mieszkał pod schodami domu swego ojca. Gdy czuł, że nadchodzi śmierć, spisał dzieje swojego życia. Po śmierci wywoływał cudowne zjawiska (bicie dzwonów w Rzymie). Nędznym życiem na ziemi pragnął zaskarbić sobie łaskę Bożą. Aleksy to człowiek pokorny, myślący o Bogu jako najwyższej wartości. Bez reszty oddal się Bogu, został ukazany jako wzór chrześcijańskiej pobożności. Aleksy to ówczesny wzór życia doskonałego. W średniowieczu asceza przyjmowała formy skrajne: całkowite odosobnienie, pogarda wobec dóbr materialnych. Aleksy dal przykład jak dążyć do zbawienia, zjednoczenia się z Bogiem, naśladowania Chrystusa. Asceza była najpewniejszą drogą do wiecznego zbawienia. Człowiek musi zrezygnować z bogactwa, wartości ziemskie przemijają. Świat jest nieprzyjazny człowiekowi, jest nietrwały, kusi szatan. Opowieść o św. Aleksym propaguje czystość duchową i cielesną, ubóstwo, wyrzeczenie się dóbr doczesnych. Majątek i pieniądze są bez znaczenia. Są to najważniejsze cechy życia ascetycznego w średniowieczu.

Pieśń "Czego chcesz od nas Panie, za twe hojne dary" zwana też "Hymnem do Boga" Jana Kochanowskiego jest rodzajem modlitwy do Boga. Bóg jest tu pojmowany jako stwórca piękności i doskonałości świata, jest dobrocią i miłosierdziem. Kochanowski chwali Boga i stworzony przez Niego świat. Koncepcja Boga jako istoty dobrej i hojnej różni się od koncepcji średniowiecznej. Piękno świata jest dowodem wielkości Boga. Stwórca jest budowniczym i opiekunem. Świat jest uporządkowany i kierowany przez boską mądrość. Poeta podziwia przyrodę przenikniętą Wieczną Myślą, urządzoną harmonijnie. Człowiek w takim otoczeniu żyje szczęśliwie. Podmiot liryczny zwraca się do Boga z pytaniem :

"Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary ?

Czego za dobrodziejstwa, którym nie masz miary ?"

Autor składa w imieniu wiernych hołd Bogu, wyraża wdzięczność za Jego hojność i dobroć dla ludzi. Stwórca zadbał o ludzi, zwierzęta, przyrodę, uporządkował czas i przestrzeń. Hołd spotyka się z prośbą o opiekę:

"Bądź na wieki pochwalon, nieśmiertelny Panie !

Twoja łaska, Twa dobroć nigdy nie ustanie.

Chowaj nas, póki raczysz, na tej niskiej ziemi;

Jedno zawżdy niech będziem pod skrzydłami Twemi !"

Bóg jest twórcą wszystkiego, świat jest jego tworem. Bóg wszechobecny stworzył od podstaw świat:

"Tyś Pan wszystkiego świata, Tyś niebo zbudował

I złotymi gwiazdami ślicznieś uhaftował;

Tyś fundament założył nieobeszłej ziemi

I przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi".

To, co piękne jest równoznaczne z tym, co dobre, świat jest najlepszym miejscem bytowania człowieka. Obraz świata jest pełen harmonii, urody, przejawia się w zgodnym układzie całości:

"Za Twoim rozkazaniem w brzegach morze stoi,

A zamierzonych granic przeskoczyć się boi;

Rzeki wód nieprzebranych wielką hojność mają,

Biały dzień, a noc ciemna swoje czasy znają."

Pieśń jest manifestem renesansowej świadomości. Świat jest harmonijny, odbija boską doskonałość. W hymnie widoczne są wpływy biblijne oraz filozofów i pisarzy antycznych (Platona, Owidiusza, Cycerona).

"Psałterz Dawidów" wydany został drukiem w 1579 roku. Kochanowski stworzył najwybitniejszy pomnik staropolskiej liryki religijnej. Poeta nie przekładał psalmów z oryginału hebrajskiego, lecz z tłumaczenia łacińskiego i dostosował go do polskich warunków. Podjecie przekładu psalmów Dawidowych wyrastało z podstawowych tendencji kultury renesansowej, należało do modnych kierunków zainteresowań literackich w tej epoce. W wieku XVI we wszystkich krajach Europy mnożą się przekłady Psałterza. Kochanowski jednak stworzył wartości nieporównywalne z dorobkiem poprzedników. Podstawą jego przekładu była parafraza "Psałterza" Buchanana. Dzieło Kochanowskiego wyraża uczucia człowieka zwróconego ku Bogu, wielbiącego Boga. Obraz Stwórcy został ujęty we fragmencie z psalmu 104:

"Chmury-Twój wóz; Twe konie- wiatry nieścignione;

Duchy- posłancy; słudzy-gromy zapalone".

Przekład Kochanowskiego łagodzi biblijne złorzeczenia i nienawiść, zmniejsza dystans między człowiekiem a Bogiem, objawiający się w strachu i całkowitej pokorze. W wielu psalmach oblicze Boga jest równie dobrotliwe i pogodne jak w hymnie "Czego chcesz od nas, Panie, za twe hojne dary." Poeta łagodzi atmosferę lęku charakterystyczną dla parafraz średniowiecznych. Unika sformułowań, które byłyby nie do przyjęcia dla innowierców (nie występuje w "Psałterzu" postać Chrystusa). Kochanowski zdawał sobie sprawę, że jego "Psałterz" jest dziełem o ogromnym znaczeniu. Zadedykował go Piotrowi Myszkowskiemu, na wstępie napisał:

"I wdarłem się na skałę pięknej Kalijopy,

Gdzie dotychczas nie było znaku polskiej stopy".

Poeta posłużył się bogactwem form wersyfikacyjnych (15 typów), urozmaicił język (epitety, np. morzolotny, władogromy, fukliwy).

Poezja Mikołaja Sępa- Szarzyńskiego zwiastuje nowe tendencje literackie, stanowi pomost pomiędzy renesansem a barokiem. To pisarstwo wewnętrznie skompilowane, przesycone metaforami, złożonymi konstrukcjami. Wyraża niepokoje i rozterki duchowe. W wierszach poety nie ma już renesansowej harmonii ciała i ducha, świata doczesnego i wiecznego trwania. W przeszłość odchodziła renesansowa wizja świata. Sęp- Szarzyński narzuca poczucie chaosu, powracają zestawienia Bóg- szatan, dobro- zło. Najwybitniejsze dzieło poety stanowi cykl sonetów. W sonecie I "O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego" świat nie jest stały, nie ma mowy o porządku, zmienność przeraża:

A ja, co dalej, lepiej cień głęboki

Błędów mych widzę, które gęsto jedzą

Strwożone serce ustawiczną nędzą,

I z płaczem ganię młodości mej skoki".

Podmiot liryczny jest świadomy własnych grzechów, przeraza go śmierć, niepewność pozaziemskiego bytowania. Człowiek jest słaby, droga do Boga nie jest dla niego prosta. Czuje lęk przed tym, jakie miejsce Bóg wyznaczy w życiu pozagrobowym

Sonet IV "O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem" wyraża poglądy poety na świat i sens życia. Świat jest pełen chaosu i dysharmonii. Człowiek zmaga się z przeciwnościami losu. Szatan pobudza do czynienia zła i oddalenia się od Boga. Droga ucieczki przed złem świata jest Bóg. Bóg to wiekuista mądrość, nieskończoność, największe dobro człowieka i prawdziwe piękno. Podmiot jest rozdarty wewnętrznie, nie wie, czy poradzi sobie ze swoją ułomną naturą. Ma nadzieje, że otrzyma zbawienie.

Sonet V "O nietrwałości miłości rzeczy świata tego" wyjaśnia czym jest miłość. Poeta wymienia miłość nietrwałą i trwałą, której celem jest Bóg. Prawdziwą miłością może być jedynie miłość do Boga. Mimo, że od Boga dzieli człowieka ogromny dystans, to Bóg pozostaje jedyną nadzieją. Tylko za Jego sprawą można dostąpić zbawienia:

"Ciebie, waszego stworzenia o obrońco wieczny,

Wzywam, wątły, ubogi i nigdzie bezpieczny:

Miej mię w pilnej opiece, a we wszystkiej trwodze

Pośpiesz przynieść ratunek duszy mej, niebodze".

Człowiek powinien wyzbyć się wszelkich myśli o zaspokajaniu swoich potrzeb, Bóg pomaga człowiekowi w walce z własnymi słabościami. Los ludzki to nieustanne bojowanie. Religijność Sępa- Szarzyńskiego została przepojona niepokojem i zwątpieniem w siły ludzkie.