Jakim jesteśmy narodem? Sądy młodego Polaka, na temat naszych narodowych postaw, ukazanych w dziełach literackich.

WSTĘP:

Cytaty związane z tematem: "Prawdy tego narodu odkrywają poeci, a nie politycy. Nie rozumie Polski ten, kto nie wsłuchuje się w głos polskiej literatury" (Adam Michnik) .

"Jesteśmy albo bohaterami, albo nicponiami; charakterów średnich, na których głównie spoczywa budowa społeczna, mamy bardzo mało" (Wacław Berent)

Refleksje wstępne:

- Powszechna jest opinia, iż wszystkie narody posiadają specyficzne oraz trwałe wyznaczniki swego charakteru, czego odbiciem stanowią stereotypowe sądy na temat rozmaitych nacji, utwierdzone choćby w cieszących się popularnością przysłowiach, bądź żartach. Wiemy, iż Szkoci to naród skąpców, Niemcy zdyscyplinowani, z kolei Anglicy pyszni, zaś Węgrzy stanowią naszych (polaków) "bratanków i do szabli, i do szklanki".

Lecz jeśli sięgniemy do literatury, wyciągniemy wnioski, iż ten stereotypowy wizerunek narodu, nie jest sądem jednoznacznym oraz niezmiennym. Jeśli chodzi o naród polski, to na jego charakter, wywarła wpływ głównie historia. Właśnie ona spowodowała, iż w kształtowaniu wizerunku naszych rodaków, popadaliśmy w rozmaite skrajności - od samozachwytu oraz pychą spowodowaną mniemaniem o swojej doskonałości, po kompleks niższości i samobiczowania z powodu słabości, od mitologizowania po dokonywanie bolesnych rozrachunków z przeszłością.

Dzisiejsze czasy również nie są pozbawione takich emocji, zatem warto rozważyć, jaki z literackich obrazów Polaka, wywarł największy wpływ na naszą świadomość. Jak wygląda jego oddziaływanie - czy jest ono destrukcyjne oraz obezwładniające? Czy może należy przytaknąć stereotypom, albo też przyznać, iż nie prześladują narodu, niczym fatum?

- Na początku XXI stulecia, świat wydaje się coraz bardziej kurczyć, żyjemy w obrębie globalnej wioski, żadne granice innych krajów, nie są już murem nie do przebicia. Faktem stały się jeszcze nie tak odległe marzenia w kwestii zjednoczenia państw europejskich, rozwija się unifikacja gospodarcza oraz prawna, coraz bardziej podobne stają się gusty oraz style życia. Jednak z innej strony, wzrasta liczba ludzi, którzy odczuwają potrzebę wyraźnego określenia własnej odmienności, aby nie zostać anonimową jednostką w ujednoliconym świecie. Istotną część kreowania tego rodzaju postawy, stanowi identyfikacja ze swoim narodem, powrócenie do korzeni, zaznajomienie się z tym, co przez stulecia nadawało kształt świadomości narodowej.

Sielski wizerunek narodu polskiego:

Gall Anonim, autor "Kroniki polskiej", przedstawia w tym utworze dzieje ubogiego kmiecia Piasta, do którego w trakcie ceremonii postrzyżyn jego syna, przybywają dwaj tajemniczy przybysze - boscy wysłannicy, którzy dokonują magicznego rozmnożenia jadła. Po jakimś czasie Ziemowit zostaje obrany królem Polski i daje tym samym początek późniejszej dynastii Piastów.

Podanie to, łączy obraz naszego narodu z cechami typu: prostota, religijność, uczciwość, pracowitość oraz niezwykłą gościnność. Podkreśla sielankowość charakteru polskiego narodu, do jakiej odwoła się już w XIX stuleciu, a więc już w czasach rozbiorowych, Kazimierz Brodziński (autor dzieła "O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej"), wyrażając przekonanie o niezwykłej doskonałości narodu polskiego, której podstawę stanowiło rolnictwo, przywiązanie do ziemi oraz prace w gospodarstwie. Te właściwości, miały - po pierwsze - kształtować łagodność, umiłowanie ojczyzny, zaś po drugie - rozwijać uczucia patriotyczne i gotowość walki w obronie ojczyzny.

Równie wyidealizowany portret Polaka, powstały z tęsknoty za krajem ojczystym, zawarł w swoim utworze, pt. Moja piosnka II" - C.K Norwid. Przywołuje on we wspomnieniach ojczystą ziemię "gdzie kruszynę chleba podnoszą z ziemi przez uszanowanie dla darów nieba, gdzie winą jest dużą popsować gniado na gruszy bocianie, gdzie ludzie mają tak za tak - nie za nie…".

Również Eliza Orzeszkowa, która w powieści "Nad Niemnem" prezentuje obraz zaścianku zamieszkiwanego przez Bohatyrewiczów, na podobieństwo Arkadii, oazy szczęśliwości. Ludzie zamieszkujący zaścianek, prowadzą życie zgodne z prawami przyrody, podchodząc do trudów pracy na roli, jako do wyrazu patriotyzmu, najwyższą wartość, która uszlachetnia człowieka, nadaje sens całemu jego życiu. Na taki obraz Polaków, miały wpływ idee programu pozytywistycznego, wraz z kultem tradycji wolnościowych, a przede wszystkim powstania styczniowego.

Sielankowy portret społeczeństwa polskiego, to obraz mocno wyidealizowany, dlatego też ciężko mu sprostać przy zetknięciu z rzeczywistością. Taka, niemal mitologiczna wizja Polaka- rolnika, jeśli spojrzeć na nią z perspektywy współczesności, wydaje się być raczej przestarzały. Z takim idyllicznym wzorcem, pisarze mocno wiążą patriotyzm, pojmowany jako ciągłą gotowość do ponoszenia ofiar na rzecz ojczyzny. Zobrazowaniem takiej wizji, jest stwierdzenie Stanisława Staszica, powstałe już w czasach niewoli kraju: "Naród jest w swoim charakterze dobry, ludzki, a zarazem dzielny. Do swej ojczyzny nad wszystko przywiązany. [...] gotów dla odzyskania imienia jestestwa przelać swą krew i poświęcić wszystkie majątki".

Polak jako rycerz

Wincenty Kadłubek, autor "Kroniki polskiej", napisał na temat naszych przodków: "Polacy nie widzą przyjemności w posiadaniu złota, lecz w rozkazywaniu tym, którzy posiadają złoto i większą hańbą jest się dać przekupić niż ulec w walce". Kadłubek nierzadko okrywa milczeniem porażki polskich wojsk, zaś akcentuje zwycięstwa oraz zjednoczenie narodu, najbardziej wyraźną w obliczu niebezpieczeństwa.

Także Jan Długosz przedstawia podanie z czasów panowania Bolesława Krzywoustego króla, który posyła swego wojewodę, imieniem Skrabek, z wiadomością do władcy niemieckiego. Ów władca, chcąc napędzić strachu posłannikowi polskiemu własną potęgą, pokazuje mu skarbiec, mówiąc, iż tym odniesie zwycięstwo nad Polakami. Na te słowa Skrabek wrzucił do kufra wypełnionego drogocennościami, swój pierścień, ze słowami: "Idź złoto do złota, my Polacy wolimy żelazo".

Na następne idealizowanie polskiego stanu szlacheckiego, utożsamianego wtedy z całym narodem, pozwala krążący mit, na temat sarmackiego rodowodu tego stanu. Kronikarze z XVI wieku, szczególnie Marcin Bielski oraz Marcin Komer, dowodzą historycznie, iż rycerstwo polskie, a także mająca w nim swoje korzenie, szlachta, wywodzi się od antycznego rodu Sarmatów, mężnych jeźdźców oraz rycerzy. Tenże mit, stanowił fundament koncepcji, jaka z wyjątkowym naciskiem zagościła w świadomości licznych generacji Polaków, oraz wykreowała portret naszego narodu również i na ziemiach innych państw.

Doskonałe świadectwo mentalności naszych XVII - wiecznych poprzedników, stanowią "Pamiętniki", autorstwa Jana Chryzostoma Paska.

Mesjanistyczna wizja narodu polskiego

Prekursorem mesjanizmu uznaje się poetę tworzącego w czasach baroku, Wespazjana Kochowskiego. Jest on autorem dzieła pt. "Psalmodia polska", w której stwierdza, iż Polacy - Sarmaci, to naród wybrany przez Boga oraz posiadający od Boga specjalną misję. O tym Boskim wyróżnieniu narodu, świadczy stoczona bitwa w okolicach Wiednia, w której Polacy odnieśli zwycięstwo, a przeznaczeniem całego kraju jest funkcja kolebki chrześcijaństwa.

Rolę Chrystusa narodów, przypisał Polsce najwybitniejszy polski poeta okresu romantyzmu - Adam Mickiewicz. Ideę tą zawarł w III części "Dziadów" oraz w utworze pt. "Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego". Dzieła wyjaśniają powody klęsk działań powstańczych (szczególnie powstania listopadowego), a także sens cierpień narodu polskiego, który był dręczony prześladowaniami ze strony zaborców. Zestawiając dzieje Polski z losami Chrystusa, poeta wysuwa wniosek, iż Polacy to jedyny sprawiedliwy naród wśród panującego na świecie zła, zaś ich powinnością jest cierpienie, a także wybawienie od grzechu inne narody. Gdy nastanie odpowiednia chwila, Polska, niczym Chrystus, zmartwychwstanie i powiedzie wszystkie inne narody drogą prawdy i wolności.

Zdemitologizowany obraz narodu polskiego

-Już w literaturze okresu odrodzenia, zawartych jest wiele informacji, nie nastrajających optymizmem, chociaż był to czas największego rozkwitu naszego państwa. Literaci tego okresu, zauważają przede wszystkim takie wady polskiej szlachty, jak np. prywata, samowola, zbytnie zabieganie o zdobycie dóbr materialnych itp.

ZAKOŃCZENIE:

Jakim narodem są Polacy? Jaki z przedstawionych wizerunków najbardziej nam odpowiada, a jaki chcielibyśmy wymazać z pamięci? Które wzorce postaw są nadal żywe i miały największy wpływ na nasz charakter narodowy? Czy utrwalone stereotypy mogą być miernikiem naszej siły, czy może słabości? O czym młode pokolenia Polaków mogą z podniesionym czołem opowiadać o swoim narodzie, młodym europejczykom?

Papież Jan Paweł II stwierdził niegdyś: "Dzieje narodu zasługują na właściwą ocenę wedle tego, co wniósł on w rozwój człowieka, w jego świadomość, serce, sumienie".